ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ Γ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ
ΚΑΘΗΓΗΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ
Α. Η πρώτη γνωστή από κείμενά της σύνοδος επισκόπων του Δ’ αι. συγκλήθηκε το 314 στην Άγκυρα της Γαλατίας (Μικρασίας), μεταξύ Πάσχα και Πεντηκοστής, όπως ήταν ήδη συνήθεια. Στην σύνοδο αυτή, όπου έλαβαν μέρος 12 έως 18 επίσκοποι από την Συρία και την Μικρασία, αναφέρονται από τον Ζωναρά και τον Βαλσαμώνα ως προεξάρχοντες οι Βιτάλιος Αντιοχείας, Αγρικόλαος Καισαρείας (Καππαδοκίας) και Βασίλειος Αμασείας.
Της συνόδου αφορμή καίρια υπήρξε η αναστάτωση, που δημιούργησε στην Εκκλησία το γεγονός των ποικιλοτρόπως πεπτωκότων κατά τους διωγμούς, που εφαρμόστηκαν με ιδιαίτερη σφοδρότητα στην Ανατολή από τον Διοκλητιανό (284-305) και τους διαδόχους του Γαλέριο (305-311) και Μαξιμίνο (307-313), αλλά και από τον Λικίνιο (308-323).
Στην διάρκεια του 303 εκδόθηκαν διαδοχικά τέσσερα διατάγματα κατά των χριστιανών: τους απαγόρευαν την λατρεία, τους δήμευαν τα ιερά σκεύη και τις ιερές Γραφές τους και φυλάκιζαν όσους ανήκαν στον κλήρο. Το τέταρτο μάλιστα διάταγμα υποχρέωνε τους υπηκόους όλους να θυσιάσουν στους εθνικούς θεούς. Σε όλες τις περιπτώσεις η θυσία στους θεούς και δη στον αυτοκράτορα (με την οποία οι Ρωμαίοι νόμιζαν ότι εξασφάλιζαν την ενότητα και την πειθαρχία των φυλών της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας) ήταν αρκετή για να αφεθούν οι χριστιανοί ελεύθεροι, όπως βέβαια και οι μανιχαίοι και οι οπαδοί χριστιανιζόντων θρησκειών.
Οι συνέπειες της μη συμμορφώσεως προς τα διατάγματα ποίκιλλαν από φυλακίσεις, εξανδραποδισμό, καταναγκαστικά έργα σε ορυχεία, βασανιστήρια φοβερά και μαρτυρικό θάνατο. Μεγάλος αριθμός χριστιανών ομολόγησαν, βασανίστηκαν και μαρτύρησαν, αλλά και μεγαλύτερος αρνήθηκαν την πίστη τους, θυσιάζοντας στους θεούς, ή προσποιήθηκαν από φιλαυτία και δειλία ότι αρνούνται την πίστη τους.
Όσοι λοιπόν προσποιήθηκαν άρνηση της πίστεώς τους και όσοι γενικά μετανόησαν, διότι την αρνήθηκαν – οι περισσότεροι δηλαδή πεπτωκότες –επιζητούσαν την επανένταξή τους στην Εκκλησία. Αυτοί ακριβώς αποτέλεσαν το πρόβλημα. Θα μπορούσαν να γίνουν και πάλι κανονικά μέλη της Εκκλησίας; Όπως στον Γ’ αι, με αφορμή μάλιστα τον διωγμό του Δεκίου, έτσι και τώρα εμφανίστηκαν οι υπεραυστηροί χριστιανοί, που αρνούνταν επανένταξη των πεπτωκότων στην Εκκλησία ακόμη και στην επιθανάτια κλίνη, και οι συνετοί επιεικείς, που δέχονταν με όρους τους πεπτωκότες, εφόσον αυτοί είχαν μετανοήσει έμπρακτα. Των τελευταίων την τακτική αποδέχτηκε η σύνοδος Αγκύρας, η οποία στους 10 από τους 25 κανόνες της περιγράφει τους όρους, που οφείλουν κατά περίπτωση να τηρήσουν οι πεπτωκότες για την μετοχή στην θεία Ευχαριστία. Στους πρεσβυτέρους όμως που θυσίασαν αρνείται την τέλεση μυστηρίων και το κήρυγμα, μολονότι τους επιτρέπει να συμπαρίστανται με τους λοιπούς πρεσβυτέρους στον ναό.
Παράλληλα η σύνοδος συνέταξε κανόνες περί σαρκικών αμαρτημάτων, περί φονέων και χειροτονιών. Για πρώτη φορά μάλιστα ορίζεται ότι ο διάκονος μπορεί να νυμφευτεί και μετά την χειροτονία του, αρκεί να το έχει δηλώσει πριν από αυτήν στον επίσκοπό του (κανόνας 10).
Οι κανόνες μεταφράστηκαν στην λατινική και τις λοιπές ανατολικές γλώσσες, που δημιούργησαν χριστιανική γραμματεία.
Β: Στην αρμενική σώθηκαν 10 κανόνες, που συνδέονται με σύνοδο στην καππαδοκική Καισάρεια, της εποχής αμέσως μετά την σύνοδο Αγκύρας (314). Οι κανόνες 1,3-5,7 και 9 της Καισάρειας είναι ίδιοι με τους κανόνες 20-25 της Άγκυρας.
Γ. Στην Νεοκαισάρεια του Πόντου, της οποίας πρώτος επίσκοπος υπήρξε ο Γρηγόριος Θαυματουργός (+ μεταξύ 270 και 275), συνήλθε σύνοδος, άγνωστο πότε ακριβώς. Πάντως μετά την σύνοδο Άγκυρας (314) και μέχρι το 319. Έλαβαν μέρος 17 επίσκοποι των διοικήσεων Γαλατίας (Μικρασίας), Αρμενίας, Συρίας και Παλαιστίνης. Συνέταξαν I5 κανόνες, που αφορούσαν στον γάμο, την πολυγαμία, την πορνεία, την διγαμία, τους πρεσβυτέρους και τους χωρεπισκόπους. Ορίζεται ότι ο μέλλων να χειροτονηθεί πρέπει να είναι ηλικίας 30 ετών. Σώθηκαν μεταφράσεις λατινικές και σε ανατολικές γλώσσες.
Πηγή: ΠΑΤΡΟΛΟΓΙΑ (ΤΟΜΟΣ Β’) Ο ΤΕΤΑΡΤΟΣ ΑΙΩΝΑΣ (Ανατολή και Δύση) σσ. 80-81
