Δρ Νικόλαος Ζαρωτιάδης
ΑΡΝΟΒΙΟΣ
AD VERSUS NATIONES III
ΚΑΤΑ ΕΘΝΙΚΩΝ
ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΑΔΕΙΑ ΤΟΥ ΕΚΔΟΤΗ: Ι.Ν.ΑΓΙΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΙΣΤΙΑΙΑΣ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Το τρίτο βιβλίο του έργου Adversus nationes του Χριστιανού απολογητή Αρνόβιου παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον από πολλές πλευρές. Γεννημένος στην πόλη Σίκκα της Βόρειας Αφρικής ο Αρνόβιος, κατά την εποχή του μεγάλου διωγμού των Χριστιανών, με τον πύρινο λόγο του προβάλλει τη Χριστιανική διδασκαλία και καταδεικνύει τη ματαιότητα των αρχαίων λατρειών του εθνικού κόσμου. Συγκεκριμένα, ο Λατίνος απολογητής επιχειρηματολογεί εναντίον των κύριων θεοτήτων, που λατρεύουν οι Εθνικοί. Με αυτόν τον τρόπο, αποδομεί τη λατρεία της θεάς Αφροδίτης, του Απόλλωνα, του Ποσειδώνα, της Κυβέλης, του Δία και άλλων θεών του αρχαίου κόσμου, τους οποίους προβάλλει ως ανθρωπόμορφους και ανθρωποπαθείς. Μέσα από το έργο του Αρνόβιου διακρίνουμε την αγωνιώδη προσπάθεια του Χριστιανισμού να διατηρηθεί και, στη συνέχεια, να διαδοθεί στην περιοχή της Βόρειας Αφρικής.
Αξίζει να τονίσουμε πως πρόκειται για την πρώτη μεταφραστική απόπειρα του έργου στην ελληνική γλώσσα. Μάλιστα, για να διευκολυνθεί ο αναγνώστης στην κατανόηση του κειμένου, προστέθηκαν τίτλοι στα κεφάλαια της νεοελληνικής απόδοσης, ενώ υπάρχει εισαγωγή και ερμηνευτικός σχολιασμός. Για λόγους φιλολογικού ενδιαφέροντος, μαζί με τη μετάφραση υπάρχει αντικριστά και το πρωτότυπο λατινικό κείμενο.
Φυσικά, το έργο αυτό δεν θα ολοκληρωνόταν χωρίς τις πολύτιμες συμβουλές του καθηγητή της Θεολογικής σχολής του Α.Π.Θ., κ. Φώτιου Ιωαννίδη. Παράλληλα, οφείλω βαθειά ευγνωμοσύνη στους πολύ καλούς συναδέλφους,Γεώργιο Ιωαννίδη, Κωνσταντίνο Λιθηρόπουλο, Ηλία Τσολακόπουλο και στη σύζυγό μου Αντιγόνη Ματσέλα. Τέλος, ευχαριστώ τον πολύ καλό συνεργάτη και φίλο Τάσο Κιντιράκη για την επιμέλεια της έκδοσης. Βαθειά επιθυμία του συγγραφέα αποτελεί η έκδοση στην ελληνική γλώσσα και των επτά βιβλίων του Adversus nationes του Αρνόβιου.
Καλοκαίρι 2019 Δρ Νικόλαος Ζαρωτιάδης
Οι αισχρές πράξεις της Αφροδίτης
27.1. Κατά τον ίδιο τρόπο και με την ίδια λογική θα οδηγηθούμε στην Αφροδίτη. Διότι, όπως θεωρείτε και πιστεύετε, εάν αυτή τοποθετεί τις φλόγες του έρωτα στις ανθρώπινες σκέψεις, συνεπάγεται ότι στα τραύματα της Αφροδίτης πρέπει να καταλογίζεται οποιοδήποτε έγκλημα και ανοσιούργημα προκύπτει από αυτήν τη μανία. 2. Άραγε, με προτροπή της θεάς, πολλές φορές ευγενείς χάνουν την αξιοπρέπειά τους με πόρνες ευτελέστατου ονόματος, καταλύονται γαμήλιοι δεσμοί, δεσμοί αίματος φλέγονται με πάθη αιμομιξίας,42 τρελαίνονται οι μητέρες για τα παιδιά τους, οι πατέρες στρέφονται στις κόρες τους, οι γέροι, ενάντια στο κύρος της ηλικίας τους, γεμίζουν με νεανικά πάθη και τείνουν σε αίσχη, σοφοί και γενναίοι άντρες χαλαρώνουν από την εγκράτεια της ανδρείας και εκθηλύνονται, απαγχονίζονται, και φλεγόμενοι ανεβαίνουν σε μεγάλους και απόκρημνους βράχους και πέφτουν ορμητικά με τη θέλησή τους;
Η θεοποίηση των ουράνιων σωμάτων
35.1 Αξιόλογοι άντρες στη σπουδή της φιλοσοφίας, οι οποίοι εξαίρονται στην κορυφή αυτής της επιστήμης από τους δικούς σας επαίνους, ορίζουν με επαινετή σοβαρότητα πως ολόκληρη η μάζα του κόσμου, ο οποίος μας περιβάλλει, μας καλύπτει και μας στηρίζει, είναι ένας ζωντανός οργανισμός με σοφία και λογική. Εφόσον, λοιπόν, η άποψή τους είναι αληθινή και βέβαιη, εκείνοι, τους οποίους πριν από λίγο ορίζατε με αλλαγμένα ονόματα, παύουν να είναι θεοί. 2. Διότι, όπως ένας άνθρωπος δεν μπορεί, καθώς παραμένει η ακεραιότητα του σώματός του, να χωριστεί σε πολλούς ανθρώπους, και ούτε πολλοί άνθρωποι, καθώς διατηρείται η διαφορετικότητά τους, δεν μπορούν να ενωθούν σε ένα μοναδικό με αισθήσεις όν, έτσι, εάν ο κόσμος είναι ένας ζωντανός οργανισμός και κινείται από μια σκέψη, δεν μπορεί να χωριστεί σε περισσότερες θεότητες ούτε οι θεοί να είναι μέρος του, και ενωμένοι να στρέφονται στη συνείδηση ενός ζωντανού πλάσματος. 3. Η σελήνη, ο ήλιος, η γη, ο αέρας, τα αστέρια είναι μέλη και μέρη του κόσμου ‘ εφόσον, λοιπόν, είναι μέρη και μέλη, δεν είναι ασφαλώς ζωντανοί οργανισμοί ‘ ούτε τα μέρη ενός πράγματος μπορούν να είναι το ίδιο με το όλο, ούτε να γνωρίζουν για τον εαυτό τους, ούτε να έχουν συναίσθηση, καθώς χωρίς τη συμφωνία ολόκληρου του ζωντανού πράγματος καμία κίνηση δεν μπορεί να γίνει. 4. Καθώς έτσι είναι τα πράγματα, συμπεραίνουμε πως ούτε ο ήλιος είναι θεός, ούτε η σελήνη, ούτε ο αέρας, η γη και τα υπόλοιπα.89 Διότι είναι μέρη του κόσμου, όχι κύρια ονόματα θεοτήτων, και έτσι εξάγεται, καθώς εσείς όλα τα θεία ταράζετε και τα συγχέετε, πως στη φύση των πραγμάτων ο κόσμος ορίζεται ως ο ένας θεός και όλοι οι άλλοι απορρίπτονται, και έτσι εντελώς μάταια, κενόδοξα και χωρίς ουσία τους ορίζετε.
Οι θεοί σας υποτάσσονται στα πάθη τους
28.1. Άραγε, υπάρχει άνθρωπος, έστω με κάποια ψήγματα λογικής, ο οποίος να μολύνει ή να ρυπαίνει τη θεία ύπαρξη με τόσο αισχρά ήθη; Ποιος μπορεί να αποδώσει στους θεούς τέτοιες φύσεις, τις οποίες πολύ συχνά η ανθρώπινη ευγένεια καταπραΰνει και εξημερώνει στα θηρία τους αγρού;43 2. Που, σας παρακαλώ, βρίσκεται εκείνη η θεωρία, πως οι θεοί απέχουν από κάθε συναισθηματική ταραχή, πως είναι πράοι, ήρεμοι, ευγενικοί, πως κατέχουν την κορυφή της τέλειας αρετής και την ύψιστη σοφία;44 Γιατί προσευχόμαστε σε αυτούς, για να κρατήσουν μακριά μας τις συμφορές και τις έχθρες, εάν ανακαλύπτουμε πως οι ίδιοι είναι εκείνοι που προκαλούν όλα τα δεινά, τα οποία μας βρίσκουν καθημερινά; 3. Όσο σας αρέσει, αποκαλέστε μας ασεβείς, ανόσιους ή και άθεους, ποτέ δεν θα μας κάνετε να πιστέψουμε ότι υπάρχουν θεοί της αγάπης, θεοί των πολέμων, οι οποίοι προκαλούν διχόνοιες, οι οποίοι ξεσηκώνουν τα πνεύματα με μανιώδη ερεθίσματα. Διότι, εάν είναι πραγματικοί θεοί, και αυτοί που αναφέρετε δεν κάνουν (ή κάνουν) αυτά που λέτε, χωρίς αμφιβολία δεν είναι θεοί.
Οι ξενόφερτοι θεοί
38.1. Με ποιον τρόπο, λοιπόν, μπορείτε να ανανεώνετε τη θρησκεία σας, όταν βρίσκεστε σε πλάνη για τους θεούς σας ή καλείτε εμάς σε ευσεβείς λατρείες, όταν τίποτα βέβαιο δεν μπορείτε να μας διδάξετε για την επινόηση των ίδιων των θεοτήτων σας; 2. Για να μην αναφερθούμε στους συγγραφείς που παρεμβάλλονται, είτε εκείνος πρώτος εξαλείφει και αφανίζει τις έξι θεϊκές Μούσες, εάν εμμένει ότι εκείνες είναι εννέα, είτε αυτός ο τελευταίος και έσχατος αναφέρει έξι, οι οποίες δεν υπάρχουν, καθώς στην πραγματικότητα είναι τρεις, ώστε δεν μπορεί κανείς να γνωρίζει ή να συλλάβει, ποιες πρέπει να προστεθούν, ποιες να αφαιρεθούν, και έτσι υπάρχει κίνδυνος στη θρησκεία σας, είτε να λατρεύετε αυτό που δεν υπάρχει, είτε να αγνοήσετε αυτό που υφίσταται. 3. Ο Πείσωνας98 πιστεύει ότι οι Νοβενσίλες είναι εννιά θεοί που εδραιώθηκαν από τους Σαβίνους κοντά στον Τρεβία.99 Ο Γράκιος πιστεύει ότι αυτές οι θεότητες είναι οι Μούσες,100 θεωρία που βρίσκει σύμφωνο τον Αίλιο,101 ενώ ο Βάρρωνας αναφέρει πως είναι εννιά στον αριθμό,102 επειδή σε όλα τα πράγματα ο αριθμός αυτός θεωρείται πάντα ισχυρότατος και μέγιστος,103 ο Κορνιφίκιος ότι προστατεύουν τη καινοτομία,104 καθώς με τη φροντίδα τους όλα μένουν ακέραια και διατηρούνται, ο Μανίλιος ότι είναι εννέα θεότητες,105 στις οποίες μόνο ο Δίας έδωσε την άδεια να ρίχνουν τις αστραπές του.106 4. Ο Κίγκιος υποστηρίζει ότι είναι ξένες θεότητες που ονομάστηκαν έτσι, καθώς είναι νέες,107 διότι οι Ρωμαίοι συνηθίζουν να μεταφέρουν τις θρησκείες των κατακτημένων πόλεων στις οικογένειές τους και σε κάποιες περιπτώσεις να τις λατρεύουν δημοσίως, και εξαιτίας του πλήθους των θεών ή της άγνοιας για αυτούς, για χάρη συντομίας και οικονομίας όλες καλούνται εξίσου με το ίδιο όνομα Νοβενσίλες.
Οι ολέθριες πράξεις τον θεού Άρη
26.1. Σε αυτό το σημείο δεν θα αναφέρουμε τη Λαουέρνα,36 τη θεά των ληστών, την Ενυώ,37 τη Διχόνοια,38 τις Ερινύες,39 και εκείνες τις ολέθριες θεότητες, τις οποίες εσείς ορίζετε και εμείς σιωπηλά παραβλέπουμε. Τον Άρη μόνο θα θέσουμε στη μέση και εκείνη την όμορφη μητέρα των επιθυμιών,40 από τους οποίους ο ένας προέχει στη μάχη, και η άλλη στον έρωτα και στη φλόγα του πάθους. 2. «Ο Άρης», λέει, «εξουσιάζει τους πολέμους». Μήπως, για να σταματήσει εκείνους που άρχισαν ή για να ξεσηκώσει ήρεμες και ήπιες καταστάσεις; Εάν καταπαύει τη στρατιωτική τρέλα, γιατί καθημερινά δεν παύουν οι πόλεμοι; 3. Εάν, όμως, τους ξεσηκώνει, θα υποστηρίζαμε πως για δική του απόλαυση συνθλίβει ολόκληρη την οικουμένη, σπέρνει τις αιτίες της διχόνοιας και της διαφοράς ανάμεσα στα έθνη της γης, φέρνει από διαφορετικά σημεία χιλιάδες θνητούς και με μια λέξη γεμίζει τις πεδιάδες με πτώματα, προκαλεί χειμάρρους αίματος, καταστρέφει ισχυρές αυτοκρατορίες, ισοπεδώνει πόλεις, αρπάζει την ελευθερία και τη μετατρέπει σε σκλαβιά, χαίρεται με τους εμφύλιους πολέμους, ευχαριστιέται με την αδελφική σφαγή41 και, τέλος, με την τρομακτική σύγκρουση υιών και πατέρων.
ΑΡΝΟΒΙΟΣ
AD VERSUS NATIONES III – ΚΑΤΑ ΕΘΝΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΟ Γ ‘
ΕΙΣΑΓΩΓΗ – ΚΕΙΜΕΝΟ – ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ – ΣΧΟΛΙΑ
Επιμέλεια: Τάσος Κιντιράκης
Διορθώσεις: Αντιγόνη Ματσέλα
Copyright ©Εκδόσεις Βάνιας
Πλ. Αγ. Γεωργίου 10, 54635 Θεσσαλονίκη
Τηλ. 2310 218.963, 2310 219.493 Fax 2310 218.963
e-mail: [email protected]
ISBN: 978-960-288-372-3
ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΑΔΕΙΑ ΤΟΥ ΕΚΔΟΤΗ: Ι.Ν.ΑΓΙΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΙΣΤΙΑΙΑΣ