π. Στέφανος Στεφόπουλος
«ΒΟΤΑ ΚΑΙ ΒΡΟΥΜΑΛΙΑ»
Η περίοδος του Τριωδίου είναι νομοθετημένη από τους Πατέρες της Εκκλησίας μας κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να αποτελεί “αντίβαρο” στην αρχαιοελληνική κραιπάλη των Διονυσιακών οργίων. Τα όργια αυτά είχαν τόσο βαθιά επίδραση στο λαό που, και ως Χριστιανοί, τα διατήρησαν ως δήθεν ήθη και έθιμα. Ιδίως τις μεταμφιέσεις και διασκεδάσεις κατά το διάστημα της Απόκρεω, λείψανα των αρχαίων Κρονίων, Βοτών και Διονυσίων αλλά και των ρωμαϊκών Βακκαναλίων, Λουπερκαλίων και Βρουμαλίων.
Το έτος 691μ.Χ η ΣΤ’ Οικουμενική Σύνοδος της Κωνσταντινουπόλεως απαγόρευσε στους Χριστιανούς να εορτάζουν τα λεγόμενα “βοτά και βρουμάλια”, τους δημόσιους άσεμνους χορούς, τις μεταμφιέσεις των ανδρών και γυναικών, επί ποινή καθαιρέσεως για τους κληρικούς και αφορισμού για τους λαϊκούς. Οι εκκλησιαστικοί ερμηνευτές σχολιάζοντας τον ΞΒ’ κανόνα αυτόν εξηγούν:”Τα Βοτά και τα Βρουμάλια ήταν ελληνικές εορτές. Βρούμος ήταν επίθετο του Διονύσου.
Οι Σάτυροι και οι Βάκχες συνόδευαν το Διόνυσο, θεό του κρασιού και της μέθης, ασχημονούντες. Τα Διονυσιακά όργια αποτελούνταν από τα:”κατά αγρούς, τα Λήναια, τα Ανθεστήρια(περίπου 15/2-15/3) και τα Μεγάλα Διονύσια(15/3-15/4). Σε αυτά, είχαν το δικαίωμα να κάνουν άσεμνες χειρονομίες και να λέγουν βωμολοχίες. Άλλοι μεταμφιέζονταν με δέρματα ζώων και στολίζονταν με κισσούς και κλήματα ή με γυναικεία φορέματα οι άνδρες και με ανδρικά ρούχα οι γυναίκες. Δεν έλειπε και ο “καρνάβαλος” που δεν ήταν τίποτα άλλο από το άγαλμα του θεού Διονύσου και έμπαινε στην πόλη των Αθηνών με μεγάλη συνοδεία.
Αυτά είναι τα “έθιμα” των ημερών! Αήθη (=χωρίς ηθική) “ήθη”. Και ενώ κράτησε ο λαός την κραιπάλη, την υπερβολή, τους έξαλλους χορούς κ.α., δεν κράτησε όμως και τον αποκραιπαλισμό των αρχαίων. Εκείνοι, μετά από τη μέθη και την κραιπάλη, την παραζάλη και την εξαθλίωση, νήστευαν και εγκρατεύονταν. Αυτό ακριβώς ήταν ο αποκραιπαλισμός. Ήταν με άλλα λόγια η απαλλαγή από την κραιπάλη και τη μέθη με γενική εγκράτεια και αυστηρή νηστεία. Έτρωγαν όσπρια και χορταρικά με ψωμί (λαγάνες) για να εξευμενίσουν τους άλλους θεούς, να κατασιγάσουν τα πάθη τους και να αποκαταστήσουν την κλονισμένη ισορροπία του σώματος και της ψυχής. Κράτησε, λοιπόν, ο λαός τα άσχημα, τα ταπεινωτικά για την ανθρώπινη και τη χριστιανική αξιοπρέπεια και παραμέρισε τα ψυχικά, τα ευγενή, τα ανώτερα και σωτήρια.
Πόσοι από εμάς θα κρατήσουμε την αυστηρή νηστεία της Καθαράς Δευτέρας, της Καθαράς Εβδομάδας και της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και πόσοι θα αγνοήσουν τα καρναβάλια και τα “μασκαρέματα”; Συνήθως μόνο η συντριπτική μειοψηφία. Γιατί νομίζετε πως λέγεται η Δευτέρα αυτή και η εβδομάδα ολόκληρη “Καθαρά”; Γιατί απλούστατα χρειάζεται να καθαρίσουμε τα στομάχια μας από τις πλούσιες, λιπαρές τροφές αλλά και τις καρδιές μας από τα διάφορα πάθη και τις κακίες για να μπορέσουμε να προετοιμαστούμε για την κατανυκτική περίοδο της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Στο σημείο αυτό είναι χρήσιμο να τονιστεί ότι η εορτή της Καθαράς Δευτέρας είναι όχι κοσμική ή εθνική αλλά ούτε και πατροπαράδοτο έθιμο. Είναι εκκλησιαστική. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να σεβόμαστε το περιεχόμενό της που είναι καθαρά πνευματικό, αγιαστικό, σωτηριολογικό.
Το γεγονός αυτό μας φέρνει μπροστά σε μια άλλη θλιβερή πραγματικότητα που είναι η μετατροπή της εορτής σε μια εμπορική “επιτυχία”. Πολλά είναι τα περιοδικά που τις μέρες αυτές θα γράψουν θέματα σχετικά και άσχετα όπως διάφορες συνταγές νηστίσιμες. Πέρα όμως από τα γνωστά, δηλαδή τις λαγάνες, τα τουρσιά, τα βραστά μαλάκια (χταπόδι, σουπιά και καλαμάρι), τον ταραμά ( προσοχή στο μεταλλαγμένο!), τις ελιές, τα υπόλοιπα μαγειρευτά φαγητά-όσο νηστίσιμα κι αν είναι- δεν έχουν θέση στο αποκριάτικο τραπέζι! Μάλιστα, οι γιαγιάδες μας έλεγαν ότι :”παιδάκι μου τις άγιες τούτες μέρες να μη μπαίνει τσουκάλι στο σπιτικό”! Ακριβώς! Το νόημα εδώ είναι ότι δεν πρέπει κανείς να βάλει στο φούρνο φαγητό, ούτε στην κατσαρόλα, αλλά να φαει “ξηρά” τροφή, “στεγνή”.
Είναι γεγονός ότι η διδασκαλία του Κυρίου μας είναι πολύ ανώτερη κάθε άλλης, αρχαιοελληνικής και μη. Όμως, για αυτούς ειδικά που υπεραμύνονται της αρχαιοελληνικής φιλοσοφίας και επιμένουν να εορτάζουν τις ημέρες αυτές “αρχαιοπρεπώς” με καρναβάλια, μεταμφιέσεις και τα λοιπά, καλόν είναι να θυμίσουμε τα λόγια του Πυθαγόρα στο έργο του “Πυθαγόρου χρυσά έπη”: “να απέχεις από τις τροφές συνειδητά και να κάνεις όσα συντελούν στην κάθαρση της ψυχής και να σκέφτεσαι για κάθε άνθρωπο αγαθά, με γνώμονα την “εξ ύψους” (από του Θεού δηλαδή!) άριστη γνώμη”. Είτε αρχαιοελληνικά λοιπόν σκεφτούμε είτε πολύ περισσότερο χριστιανικά, είμαστε το ίδιο υπεύθυνοι γιατί κρατήσαμε τα επίγεια αντί τα επουράνια, τα φθαρτά αντί για τα άφθαρτα, τα χαμηλά αντί τα υψηλά, τα σωματικά αντί για τα ψυχικά, τα χαμερπή αντί για τα θεϊκά. Μήπως είναι ώρα να ντυθούμε Άνθρωποι στολισμένοι με αρετές χριστιανικές, ψυχοσωτήριες; Καλή Σαρακοστή και ο Θεός βοηθός!
* Κείμενο δημοσιευμένο στην εφημερίδα των Βορείων Προαστίων «Αμαρυσία»