ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΥ ΚΑΝΤΙΩΤΟΥ (+)
Γιατί έπεσε η Βυζαντινή αύτοκρατορία;
«Ένα μη Κύριος φυλάξη πόλιν, εις μάτην ηγρύπνησεν ο φυλάσσων» (Ψαλμ. 126,1) «Μνήσθητι, Κύριε, ό,τι εγενήθη ημίν· επίβλεψον και ιδέ τον ονειδισμόν ημών. Κληρονομία ημών μετεστράφη αλλοτρίοις, οι οίκοι ημών ξένοις. Ορφανοί εγενήθημεν… Εδιώχθημεν, εκοπιάσαμεν, ουκ ανεπαύθημεν… Οι πατέρες ημών ήμαρτον, ουχ υπάρχουσιν· ημείς τα ανομήματα αυτών υπέσχομεν… Έπεσεν ο στέφανος ημών της κεφαλής· ουαί δη ημίν, Ότι ημάρτομεν» (Θρ. Ιερ. 5,1-2,5,7,16)
Τίποτε, αγαπητοί μου, δεν είνε τυχαίο στον κόσμο. Ούτε μια σταγόνα νερού ούτε ένα φύλλο από τα δέντρα δεν πέφτει χωρίς κάποια αιτία. Κάθε πράγμα ή γεγονός έχει την αιτία του. Ο νόμος της αιτιότητος είνε παγκόσμιος. Η αιτία επιφέρει αποτέλεσμα, και το αποτέλεσμα προϋποθέτει αιτία, και το αποτέλεσμα γίνεται αιτία ενός νέου αποτελέσματος. Δημιουργείται έτσι μία μακρά αλυσίδα από αιτίες και αποτελέσματα, που ελάχιστοι μόνο κρίκοι της είνε ορατοί· οι υπόλοιποι κρύβονται όπως οι κρίκοι μιας αλυσίδας που ρίχνεται στα βαθειά της θαλάσσης.
Οι άνθρωποι ερευνούν για να βρουν τα βαθύτερα αίτια. Αξιέπαινη η έρευνα της επιστήμης. Αλλ’ όχι σπάνια η έρευνα για να βρεθή η αιτία αποτυγχάνει· ο νους των επιστημόνων πλανάται, λοξοδρομεί, πέφτει σε λαβύρινθο αμφιβολιών και βγάζει σφαλερά συμπεράσματα, που δεν δίνουν την εικόνα της πραγματικής αιτίας των γεγονότων. Πόσοι π.χ. ασθενείς δεν πεθαίνουν κάθε χρόνο από κακή διάγνωσι; η βαθύτερη αιτία της ασθενείας τους, παρ’ όλη την έρευνα της ιατρικής επιστήμης, δεν ανακαλύφθηκε· ως αιτία θεωρήθηκε κάτι άλλο, άσχετο με την ασθένειά τους. Μία κακή ερμηνεία γεγονότων γίνεται πηγή συμφορών.
Έτσι λοιπόν και προκειμένου για την αίτια που προκάλεσε την πτώσι του Βυζαντίου.
Από όσα μαρτυρούν αυτόπτες και αυτήκοοι βγαίνει το συμπέρασμα, ότι «η απερίγραπτη εκείνη συμφορά δεν επήλθε μόνη της· ήταν αποτέλεσμα μιας γενικής εξαχρειώσεως του έθνους, ότι κυρία αιτία δεν ήταν τόσο η δύναμι του κατακτητού όσο οι αμαρτίες που πλημμύρισαν τον πολιτικό, κοινωνικό και ιδιωτικό βίο» (Νικηφόρος Καλογεράς). Πράγματι η Πόλις και μαζί της η Βυζαντινή αυτοκρατορία έπεσε για τις αμαρτίες των κατοίκων της.
Μπορεί ο μαθητής της σχολής του ιστορικού υλισμού (σύμφωνα με την οποία μόνο ο οικονομικός παράγων είνε εκείνος που ρυθμίζει την εξέλιξι των κοινωνιών), να μας ειρωνευθή για την αφελή, κατ’ αυτόν, ερμηνεία που δίνουμε. Αλλά ο άνθρωπος που αποκλείει από την ιστορία την ύπαρξι ηθικού και πνευματικού παράγοντος και αποδίδει τα πάντα στη συστολή ή διαστολή του στομάχου και Θεό έχει την ύλη, αυτός μυωπάζει και δεν μπορεί να δη τα απώτερα αίτια και τους παράγοντες εκείνους που η επίδρασί τους στην εξέλιξι των ανθρωπίνων κοινωνιών είνε τεραστία. Πίσω από την ύλη κρύβεται το πνεύμα. Πίσω από τους φυσικούς νόμους υπάρχουν οι ηθικοί νόμοι, που η μεν αυστηρή τήρησί τους επιφέρει την κοινωνική ακμή και πρόοδο, ενώ η ασύστολη παράβασί τους από τους άρχοντες και το λαό επιφέρει την εξασθένησι, τον εκφυλισμό και τον ολοκληρωτικό όλεθρο των εθνών.
Ένα μικρό έθνος, που οι πολίτες του ζουν με φόβο Θεού κ’ είνε πρόθυμοι να ακούνε και γρήγοροι και δραστήριοι στο να εφαρμόζουν τους ηθικούς νόμους του, είνε αδύνατον να νικηθή, έστω και αν ο εχθρός που του επιτίθεται διαθέτη δεκαπλάσιες και εικοσαπλάσιες δυνάμεις· διότι ένας πιστός δούλος του Θεού θα καταδιώξη χίλιους απίστους και ασεβείς (Δευτ. 32,30. Ιησ. Ναυή 23,10). Έχει μαζί του σύμμαχο τον Κύριο! Ποιος άλλος μεγαλύτερος σύμμαχος υπάρχει από αυτόν; Αντιθέτως ένα μεγάλο έθνος, που οι πολίτες του είνε καθημερινοί παραβάτες των ηθικών νόμων και φρικτοί υβρισταί της θείας μεγαλωσύνης του Δημιουργού και ζουν μια ζωή αρπαγής και ακολασίας, το έθνος αυτό θα καταρρεύση. Τίποτε δεν θα μπορέση να του προσφέρη ο πιο ισχυρός εξοπλισμός, οι πλωτοί κολοσσοί στη θάλασσα, τα υπερφρούρια στον αέρα, τα τεχνητά τείχη στην ξηρά. Για εκείνον που φοβάται το Θεό ο ιστός της αράχνης γίνεται φρούριο απόρθητο, ενώ για τον άσεβη, τον αναιδή περιφρονητή των εντολών του Κυρίου, θα έρθη στιγμή που και τα χαλύβδινα τείχη που τον προστατεύουν θα γίνουν πιο αδύναμα κι από ιστό αράχνης, ξερή καλαμιά που καίγεται μ’ ένα σπίρτο. Τίποτε δεν πρόκειται να σώση τον υπερήφανο ασεβή, τον αμετανόητο λαό. Όπως λέει ο Κύριος με το στόμα του προφήτου Οβδιού, «Εάν μετεωρισθής ως αετός και εάν ανά μέσον των άστρων θης νοσσιάν σου, εκείθεν κατάξω σε», δηλαδή· Αν υψωθής σαν αετός κι αν στήσης τη φωλιά σου ανάμεσα στα άστρα, από ’κει θα σε κατεβάσω (Οβδ, 4).
Ο Θεός δεν στέκεται σαν ένας απαθής θεατής της ιστορίας των ανθρωπίνων πραγμάτων. Είνε ο δίκαιος Κριτής. Φαίνονται τα ίχνη του δια μέσου των σελίδων της παγκοσμίου ιστορίας. Διαβαίνει αμείβοντας την αρετή, τιμωρώντας την κακία, και απ’ το πικρό η άπειρη Σοφία του ξέρει να βγάζη το γλυκύ· απ’ την κοπριά τα ευωδιαστά άνθη της ειλικρινούς μετανοίας και ιεράς κατανύξεως, κι από τη δουλεία του 1453 να βγάζη το ηρωικό 1821.
Κάθε χρόνο, αγαπητοί μου, με αφορμή την επέτειο του θλιβερού γεγονότος της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως, ας μελετούμε σοβαρά την ιστορία και, βλέποντας ότι η κυρία αιτία της συμφοράς εκείνης ήταν η αμαρτία που επλεόνασε, ας αντλήσουμε πολύτιμα διδάγματα. Τα παθήματα των προγόνων ας γίνουν μαθήματα για μας. Το ένα, που πρέπει να ελκύση αμέριστη την προσοχή κλήρου και λαού, είνε τούτο· όλοι εμείς που κατοικούμε τη μαρτυρική αυτή γωνιά του κόσμου, «που φτάσαμε στα τέλη των αιώνων»(Α’ Κορ. 10,11), αν αγαπούμε τον Κύριο, ας τηρούμε τις εντολές του, ας «αποστυγώμεν το πονηρόν» ας απεχθανώμαστε δηλαδή το κακό (Ρωμ, 129) οπουδήποτε κι αν το συναντήσουμε· συγκεκριμένα δηλαδή, να μισούμε δυνατά τη θεομπαιξία, τη σιμωνία, τη βλασφημία, τους όρκους, τη φιλοδοξία, την αρπαγή, την ακολασία, την κακή επιθυμία, τη φιλαργυρία, «την πλεονεξίαν, ήτις έστιν ειδωλολατρία» (Κολ. 3,5). Αυτά τα πάθη έγιναν οι νεκροθάφτες της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Αυτά στάθηκαν οι ισχυρότεροι σύμμαχοι του κατακτητού. Χωρίς τη δική τους βοήθεια ποτέ ο Μωάμεθ ο Β’ δεν θα έμπαινε στην Πόλι, η σημαία του σταυρού θα κυμάτιζε στον τρούλλο της Αγίας Σοφίας, και διαφορετική θα ήταν η εξέλιξι των γεγονότων.
Αδελφοί Έλληνες! Με πόνο ψυχής και δάκρυα σας προσφωνώ κατά τη θλιβερή αυτή επέτειο. Ας βάλουμε το χέρι στην καρδιά κι ας ρωτήσουμε καθένας τον εαυτό του κι ο ένας τον άλλο· Ζη μέσα μας η ορθή πίστι, η ανυπόκριτη αγάπη στον Κύριο και τον πλησίον; Αν είνε μαζί μας ο Κύριος, τότε η πατρίδα μας θα είνε απόρθητο φρούριο. Αν όμως πλήθυνε η ανομία, πάγωσε η αγνή αγάπη, νεκρώθηκε η Ορθόδοξος πίστις, υψώθηκαν ανάμεσά μας ξένοι βωμοί, νέα είδωλα του ψευτοπολιτισμού, τότε νέα συμφορά, μεγαλύτερη σε βάθος και έκτασι από την άλωσι της Κωνσταντινουπόλεως, θα πέση στο ταλαίπωρο έθνος μας. Ο «Θεος ου μυκτηρίζεται», δεν εμπαίζεται(ΓαΙ 6,7). Είνε «πυρ καταναλίσκον», φωτιά που κατατρώει (Δευτ. 4,24· 9,3. Έβρ. 12,29). Κανένας έξυπνος οικονομικός συνδυασμός, καμμιά συμμαχία με ξένα κράτη δε θα μας σώση, αν απιστούμε και νεοειδωλολατρούμε και βλασφημούμε καπηλικώς τα θεία. Ιστό αράχνης υφαίνουμε, ένα λεπτό καλάμι θα μας διαλύση.
Αδελφοί Έλληνες! Από μας, όσο υπάρχει ακόμη καιρός, εξαρτάται η αποτροπή μιας νέας συμφοράς. Εμπρός μας σήμερα βρίσκονται «η ζωή και ο θάνατος»(βλ.Δευτ,30,19. Σ.Σειρ. 15,17)· η ζωή μαζί με το Χριστό, ο θάνατος μακριά από το Χριστό. Ας εκλέξουμε τη Ζωή την αθάνατη. Ας γευθούμε την αθάνατη Ζωή, το Χριστό, κοινωνώντας μαζί του με λόγια, με έργα και με τα μυστήρια. Ο Χριστός να πηγαίνη μπροστά και να οδηγή. Ο Χριστός ας βασιλεύση μέσα στην καρδιά μας. Αυτός ας ρυθμίζη την ατομική, την οικογενειακή και την εθνική μας ζωή. Αυτός και μόνο να είνε ο Θεός μας· το όνομά του έχουμε επικαλεσθή· εκτός από αυτόν δεν ξέρουμε άλλον. Αν προσπέσουμε εμπρός του με μετάνοια νινευϊτική ζητώντας το άπειρο έλεός του, τότε υπάρχει ελπίδα, ελπίδα όχι απατηλή, ότι η πατρίδα μας απ’ το σκοτάδι θα βγη σε νέο φως, θα δη καλύτερες ημέρες, και σαν ορθρινό αστέρι θα λάμπη πάλι ανάμεσα στους λαούς Ανατολής και Δύσεως!
(+) επίσκοπος Αυγουστίνος
Ἀποσπάσματα άρθρου στο περιοδικό «Κιβωτός» (έτος Β’, τευχ. 17-18/Μάϊος-Ίούνιος 1953)
ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ: Ι.Ν.ΑΓΙΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΙΣΤΙΑΙΑΣ