π. ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΑΛΕΒΙΖΟΠΟΥΛΟΥ
ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ
ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΣΟΦΙΑΣ
ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ
Η Θεοσοφική Εταιρεία ισχυρίζεται πως δεν έχει σχέσεις με αιρέσεις, αλλά αποτελείται από «ερευνητές της αλήθειας και θέλει να υπηρετήσει την ανθρωπότητα στο πνευματικό επίπεδο· γι’ αυτό το λόγο προσπαθεί να περιορίσει τον υλισμό και να αναζωογονήσει και πάλι θρησκευτικές τάσεις» (Theosophisches Streben III-VI/ 1917-1918, 3η σελίδα εξωφύλλου).
Στο ίδιο κείμενο αναφέρονται τρεις βασικοί σκοποί της Θεοσοφικής Εταιρείας:
«— Να σχηματίσει ένα πυρήνα γενικής αδελφότητας της ανθρωπότητας χωρίς διαφορές φυλής, λαού, πίστεως, τάξεως και φύλου.
– Να παρακινήσει για συγκριτική έρευνα της θρησκειολογίας, της φιλοσοφίας και των επιστημών.
— Να ερευνήσει τους ανεξήγητους νόμους της φύσης και τις απόκρυφες δυνάμεις στον άνθρωπο».
Σε δήλωση από το έτος 1931 τονίζεται ότι η Θεοσοφία «δεν είναι αίρεση και δεν έχει δόγματα. Δεν αναγνωρίζει καμμία αυθεντία σε πνευματικά ζητήματα… Για τις διδασκαλίες που διαδίδονται από τα μέλη της είναι τα ίδια τα μέλη υπεύθυνα και όχι η Θεοσοφική Εταιρεία. Κανένα μέλος δεν έχει το δικαίωμα, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του Προεδρείου, να μιλάει ή να γράφει στο όνομα της Θεοσοφικής Εταιρείας ή στο όνομα της Γερμανικής Εταιρείας» (Theosophische Studien, Mai-Juli 1931, δεύτερη σελίδα του εξωφύλλου).
Η βασική διδαχή της Θεοσοφίας είναι ινδουιστική. Υπάρχει μόνο μία απόλυτη Αρχή, από την οποία προήλθαν όλα τα «φαινόμενα» με εκροή ή ακτινοβολία. «Υπάρχει μόνο μία ΟΥΣΙΑ, ένα μόνο ΠΝΕΥΜΑ, μία ΖΩΗ», «το πνεύμα και η ύλη είναι βασικά ένα, δύο όψεις του ΕΝΟΣ» (Μαθήματα της Θεοσοφικής Εταιρείας, πολυγρ., Μάθημα 2). «Σε κάθε ον η οντότητα, ζωή και συνείδηση είναι ταυτόσημα» (Μάθημα 3). «Εν το Παν και δι’ αυτού το Παν και εν αυτώ το Παν» (Τιμ. Τ. Βρατσιάνου, Το Θεοσοφικό έμβλημα σ. 11).
«Η ουσία της Θεοσοφίας είναι η πεποίθηση πως υπάρχει Μία, Μοναδική ζωή που είναι το “Παν” και πως όλα τα όντα, και τα έμψυχα και τα άψυχα (όπως εμείς έχουμε τη σφαλερή συνήθεια να τα χωρίζουμε) είναι μερικές εκδηλώσεις της Μοναδικής αυτής Ζωής, στον κόσμο των φαινομένων και της σχετικότητας» (Θεοσοφία και Θεοσοφική Εταιρεία, σ. 3).
Αυτή την «Ουσία» την ονομάζει η εταιρεία «αρχική Ουσία», γιατί «αποβαίνει “Ουσία” στο πεδίο του εκδηλωθέντος Σύμπαντος και δεν είναι παρά απλή πλάνη, εφ’ όσον μένει μια “Αρχή” στο ορατό και αόρατο αφηρημένο Διάστημα, το χωρίς αρχή και τέλος. Είναι η πανταχού παρούσα πραγματικότης, πραγματικότης απρόσωπη γιατί περικλείει τα πάντα και κάθε πράγμα. Το απρόσωπό της είναι η θεμελιώδης αντίληψη του σύμπαντος. Είναι λανθάνουσα σε κάθε άτομο του Σύμπαντος: Είναι αυτό τούτο το Σύμπαν» (Η.Ρ. Blavatsky, Η μυστική διδασκαλία, τόμ. Α’, μετάφρ. Α. Κνιθάκι, χωρίς χρονολογία, σελ. 357).
Η μοναδική και απρόσωπη αυτή πραγματικότητα ταυτίζεται κατά την Θεοσοφική Εταιρεία με τη φύση ή ακόμη με το «Νόμο». «Η φύση είναι νόμος εν υπάρξει (εν εκδηλώσει) (Μάθημα 3). Ο «Νόμος» είναι ο «Παγκόσμιος ρυθμιστής» (Μάθημα 6). «Ο Νόμος είναι Θεότητα. Η Θεότητα είναι Νόμος. Η Θεότητα δεν είναι μία οντότητα. Δεν είναι ένας νομοθέτης έξω από τον νόμο». «Νόμος και Θεότητα είναι το ίδιο μέσα στην Ενότητα» (Μάθημα 3).
Εκτός από αυτό τον «Νόμο», την «Αρχή», δεν υπάρχει τίποτα άλλο. «Όλη η ζωή είναι μία. Είναι η έκφραση της ενεργητικής ζωογονούσας και εμψυχούσας αρχής, που λειτουργεί μέσα από τη φύση» (Μάθημα 8). Τα πράγματα δεν έχουν δική τους ύπαρξη· αποτελούν πλάνη. Μόνο το Αιώνιο είναι πραγματικότητα– «ό,τι υπόκειται στην γέννηση και στην μεταβολή δεν είναι πραγματικότης» (Blavatsky, Η μυστική διδασκαλία, σ. 374).
Ολόκληρο το «φαινομενικό Σύμπαν» θεωρείται «μεγάλη Αυταπάτη». «Όσο ένα σώμα πλησιάζει την Άγνωστη Ουσία, τόσο περισσότερο πλησιάζει την Πραγματικότητα, γιατί έτσι απομακρύνεται από τον κόσμο της Μάγια», «η υλική υπόστασις όλων των αντικειμένων τα οποία βλέπομε ή αισθανόμεθα αγγίζοντας ταύτα, είναι απλώς μία εντύπωσις της συνειδήσεώς μας» (Ν. Sriram, Προσέγγισις προς την πραγματικότητα, Θεοσ. Εκδόσεις, Αθήναι 1970, σ. 11).
Κατά τον Leadbeater όλοι αποτελούμε «επιφανείας μιας μεγαλυτέρας Συνειδήσεως… Φθάνομεν ούτως εις το ν’ αντιληφθώμεν εκ των πραγμάτων τον αρχαίον όρον… “Είσαι Εκείνο”» (Leadbeater, Οι διδάσκαλοι, σ. 295).
Η μία πραγματικότητα εκδηλούται και παίρνει διάφορες μορφές, που βρίσκονται σε συνεχή εξέλιξη, με κατεύθυνση επιστροφής προς την απρόσωπη «Πηγή». «Όπισθεν της εξελισσόμενης μορφής ευρίσκεται πάντοτε η αιώνια Ζωή, η Θεία Ζωή. Η ζωή του Θεού διαπερνά ολόκληρον την φύσιν, ήτις είναι Εκείνος, όστις εκδηλούται εν τη ωραιότητι του άνθους, εν τη δυνάμει του δένδρου, εν τη ευκινησία και χάριτι του ζώου, καθώς και εν τη καρδία και τη ψυχή του ανθρώπου» (Leadbeater, Οι διδάσκαλοι, σ. 6).
Τα πάντα αποτελούν «εκδηλώσεις» του Ενός, αλλά διαφέρουν ως προς το «επίπεδο ύπαρξης», ως προς τον «τρόπον συνειδητότητος… Στο ορυκτό και το φυτικό βασίλειο η συνειδητότητα γίνεται φανερή μόνο με την ανταπόκριση στις συνθήκες και στις περιστάσεις» (Μάθημα 2).
Ο άνθρωπος διαφέρει από τον κόσμο των ορυκτών, των φυτών, των ζώων μόνο σ’ αυτό το σημείο, στο «βαθμό συνειδητότητας», στο «επίπεδο ύπαρξης». Όλοι «μετέχουμε σε ΜΙΑ ΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΜΙΑ ΖΩΗ. Όλα τα συστατικά του καθενός μας… είναι ουσιαστικά από αυτή τη Μία Ουσία και η ζωή τους είναι η Μία Ζωή» (Μάθημα 6).
Ο άνθρωπος και το κάθε τι, είναι «εκδήλωσις τού Ενιαίου Εγώ», «σπινθήρας», που «εκπορεύεται εξ Αυτού»· δεν πρέπει να εξαπατούμεθα από τα φαινόμενα (Α. Besant-C. Leadbeater, Η Ατραπός του αποκρυφισμού, μετάφρ. Δ.Κ. Ευαγγελίδου, Αθήναι 1974, σ. 248, 313).
Στόχος του ανθρώπου είναι το ξεπέρασμα αυτής της πλάνης, η «γνώση» της πραγματικής φύσης, το «νιρβάνα», που ταυτίζεται με την «απόσβεσιν ή έκβολήν του προσωπικού εαυτού, ο οποίος τότε φαίνεται ότι δεν είναι παρά η εμφάνισις ή η απάτη, οσονδήποτε πραγματικός ο Εαυτός ή το εγώ δύναται να είναι εις ημάς ως το όνειρον είναι πραγματικόν εις τον ονειρευόμενον» (Sri Ram, Προσέγγισις, σ. 12).
Για να φθάσει σ’ αυτό το «νιρβάνα» ο άνθρωπος πρέπει να ανέλθει επτά στάδια εξελίξεως, τη σκάλα των 7 «ήχων»! «Ο έβδομος όλους τους άλλους τους καταβροχθίζει… όταν τα έξι έχουν σκοτωθεί κι αποτεθεί εμπρός στα πόδια του Διδασκάλου, τότε ο μαθητής μέσα στο Ένα έχει βυθιστεί, γίνεται αυτό το Ένα και ζει μέσα σ’ αυτό» (Έλενα Π. Μπλαβάτσκυ, Η φωνή της σιγής, Θεοσ. εκδ., Αθήναι 1978, σελ. 21).
Αυτή η διαδικασία, λέγει η εταιρεία, δεν επιτυγχάνεται σε μία ζωή. Γι’ αυτό ο άνθρωπος πρέπει να ξανάρχεται στη ζωή, ίσως χιλιάδες φορές με βάση τον νόμο του κάρμα, που δημιουργείται από τις προσκολήσεις σ’ αυτή τη ζωή. Για να εξελιχθή ο άνθρωπος πρέπει ν’ αποσβέσει το συσσωρευμένο κάρμα από προηγούμενες ζωές και να φροντίσει ώστε να μη συσσωρεύσει νέο. Γι’ αυτό η εταιρεία προτρέπει:
«Σκότωσε την αγάπη της ζωής. Όμως… μη το κάνεις από τον πόθο της αιώνιας ζωής… Τίποτε μην επιθυμείς. Μην οργίζεσαι ενάντια στο Κάρμα, ούτε ενάντια στους ακατάληπτους νόμους της φύσης… Σκότωσε τις επιθυμίες σου… Κάνε όλες σου τις σκέψεις να σωπάσουν… Καταβρόχθησε όλες τις αισθήσεις… Μία και μόνη σκέψη σου στραμμένη πίσω προς το εγκαταλελειμμένο παρελθόν, θα σε κάνει αμέσως να ξεχάσεις την Αρχή. Σκότωσε μες στον εαυτό σου κάθε ανάμνηση από περασμένες συγκινήσεις…
Όταν θάχεις περάσει μες στο έβδομο, ω καλότυχε, δεν θα διακρίνεις πια το Τρία το ιερό, γιατί θα έχεις γίνει αυτό το Τρία ο ίδιος… Και τώρα το εγώ σου μες στο Εγώ έχει χαθεί, ο εαυτός σου μες στον ΕΑΥΤΟ, απορροφημένος, μέσα στο ΕΓΩ, απ’ όπου είχες ακτινοβολήσει ευθύς απ’ την αρχή» (Έλενα Π. Μπλαβάτσκυ, Η φωνή της σιγής, σ. 23-28).
Τι σημαίνει αυτό το «Τρία το ιερό» δεν το αποκαλύπτει η Μπλαβάτσκυ, «από φόβο μήπως παίρνοντάς το ορισμένοι τσαρλατάνοι, το χρησιμοποιήσουν για σκοπούς ανήθικους και βέβηλους» (Η φωνή της σιγής, σ. 27, σημ. 40). Πρόκειται για κάποιο σύμβολο και την «πραγματικότητά» του!
Ο «δαίμονας της πλάνης» είναι ο μεγαλύτερος εχθρός του ανθρώπου. Κάθε ευκαιρία που αφήνει να περάσει η «αστόχαστη ψυχή», χωρίς να αγωνισθεί εναντίον της μάγια, την οδηγεί και πάλι στη γη, «σκλάβα του Maya» (Η φωνή της Σιγής, σ. 19).
Για να φθάσουμε στο τέρμα κανονικά «έχομεν ανάγκην πολλών γεννήσεων πριν αποκτείσωμεν τον βαθμόν του Διδασκάλου»· αλλά σήμερα με την «ατραπό» της εταιρείας μπορούμε να «συμπτύξωμεν εις διάστημα ολίγων βίων την εξέλιξιν, ήτις άλλως πως ήθελε συντελεσθεί εις διάστημα πολλών χιλιετηρίδων» (Leadbeater, Οι διδάσκαλοι, σ. 64-65). Γι’ αυτό το σκοπό χρησιμοποιείται η «κλείς της Γνώσεως» και οι «Βουδδικές ασκήσεις» που οδηγούν στην ανάπτυξη της «βουδδικής συνειδήσεως» (Οι διδάσκαλοι σ. 262, 322).
Αυτή την κατάσταση ονομάζει η εταιρεία κατάσταση «υπεράνθρωπου» και φθάνει σ’ αυτήν μετά τις «πέντε μυήσεις», τα «πέντε βήματα επί της Ατραπού» (Besant-Leadbeater, η Ατραπός, σ. 20). Κατά την πέμπτη μύηση ο «Μύστης» εγκαταλείπει «το ανθρώπινον βασίλειον, ίνα ανυψωθή εις κατάστασιν υπεράνω της ανθρωπότητος», «ενώνει το Εγώ προς την Μονάδα» και εισέρχεται στην κατάσταση του «υπερανθρώπου» (Η Ατραπός, σ. 24-25, 310). Μερικοί από αυτούς τους «υπερανθρώπους» παραμένουν εδώ στη γη ως «μέλη της Αποκρύφου Ιεραρχίας» με σκοπό να βοηθήσουν την εξέλιξη της ζωής· η εταιρεία τους υπολογίζει σε 50-60! (Leadbeater, Οι Διδάσκαλοι, σ. 353).
Όμως η κορυφή της «κλίμακος» βρίσκεται στην έβδομη μύηση. Οι Arhats της έβδομης βαθμίδος έχουν ανέβει εκεί για να φθάσουν στη «Ρίζα-Βάση» της Ιεραρχίας των, που είναι «η ανώτερη στη Γη και στη γήινη αλυσίδα» (Blavatsky, Η μυστική Διδασκαλία, σ. 274-275).
Αλλά η εταιρεία διδάσκει πως ο «Νόμος» που ρυθμίζει τη λειτουργία των πάντων είναι «η δραστηριότητα και η ανάπαυση»· το Σύμπαν είναι «αυτορρυθμιζόμενο» (Μάθ.3) και «τα πάντα υπακούουν στον κυκλικό νόμο: έρχονται και φεύγουν» (Μάθ. 4). «Η διαδικασία της ζωής χαρακτηρίζεται από την ανάπτυξη, το ξεδίπλωμα, την αναπαραγωγή» (Μάθ. 5). «Κάθε πράγμα και ον υπόκειται σε περιοδική ύπαρξη και μη-ύπαρξη, σε δράση και ανάπαυση» (Μάθ. 9).
Έτσι, «μετά την περίοδο χιλιάδων ή μάλλον εκατομμυρίων ετών», ο «επιτυχών την Μόκσα παρατηρεί ότι το κύμα της εξελίξεως έφθασεν εις το ύψος του και τον περιβάλλει εκ νέου. Το τοιούτον τον εξαναγκάζει να επανέλθει, να γεννηθεί εκ νέου, να αναλάβει εκ νέου την εξέλιξίν του». Επομένως η «απολύτρωση» δεν είναι οριστική! (Besant-Leadbeater, Η Ατραπός, σ. 319-320).
ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ
Κατ’ αρχήν πρέπει να σημειωθεί πως η διδαχή της Θεοσοφικής Εταιρείας είναι μυστική. Τα μέλη υποχρεούνται να τηρούν μυστικό «ό,τι συσταθή να τηρήσης μυστικόν» (Leadbeater, Οι διδάσκαλοι, σ. 56). Πρόκειται για μυητική θρησκεία, με απόκρυφα δόγματα.
Στο ελληνικό καταστατικό αναφέρεται πως «έκαστον μέλος είναι ελεύθερον να έχει τας πάσης φύσεως πεποιθήσεις του, εφ΄ όσον προσδέχεται και επιδοκιμάζει τον πρώτον σκοπόν της Θεοσοφικής Εταιρείας» (άρθρο 7). Ο σκοπός αυτός είναι: «Ο σχηματισμός πυρήνος της παγκοσμίου αδελφότητος της ανθρωπότητος, άνευ διακρίσεως φυλής, πίστεως, φύλου, τάξεως ή χρώματος» (άρθρο 2).
Ο «πυρήνας» αυτός εντάσσεται κατά την κίνηση στη «Μεγάλη Λευκή Αδελφότητα», την οποία η εταιρεία θεωρεί ως βάση για την ενοποίηση των φυλών, θρησκειών, τάξεων, δηλαδή για την εκπλήρωση του πρώτου σκοπού της. Αλλά και οι δύο άλλοι σκοποί, που αναφέρονται στο καταστατικό (άρθρο 2) ταυτίζονται με το βασικό δόγμα της κίνησης: η συγκριτική μελέτη των θρησκειών, της φιλοσοφίας και της επιστήμης και η έρευνα των «ανερμήνευτων νόμων της φύσεως και των λανθανουσών δυνάμεων του ανθρώπου».
Το θεμελιώδες δόγμα της εταιρείας είναι πως η «Θεοσοφία» είναι «το σύνολον των αληθειών, το οποίον αποτελεί την βάσιν πασών των θρησκειών, και δεν δύναται να διεκδικηθή ως αποκλειστική κυριότης οιασδήποτε εξ΄ αυτών» (Leadbeater, Οι Διδάσκαλοι, σ. 494). Κατά την άποψη αυτή μόνο η Θεοσοφία κατέχει «το σύνολον των αληθειών» και επομένως αποτελεί την πεμπτουσία όλων των θρησκειών. «Η θεοσοφία είναι η αλήθεια επί της οποίας αναπαύονται όλα αυτά τα θρησκεύματα»· σε κάθε θρησκεία ανακαλύπτεται η «παρουσία της θεοσοφίας» (A. Besant-C. Leadbeater. Η Ατραπός σ. 269).
Η Θεοσοφία διακηρύττει πως «καμμία θρησκεία δεν είναι πάνω από την αλήθεια (Das Hohere Leven-Eine Zeitschrift fur Theosophische Weltanschauung, Οκτ./ LDez. 1964, εξώφυλλο, σ. 3). Όμως αυτή η «αλήθεια» ταυτίζεται με την ίδια τη Θεοσοφία. Ο Hans Freimarkt, απολογητής της Θεοσοφίας στις αρχές του Κ’ αιώνα, υπογραμμίζει πως η Θεοσοφία «δεν είναι η φιλοσοφία του Πλάτωνος, ούτε ο μυστικισμός του Πυθαγόρα, ούτε η διδαχή του Βούδδα ή η ζωή του Χριστού, αλλά η πεμπτουσία όλων εκείνων των αληθειών που σκέφθηκε κανείς ποτέ, που δίδαξε και που έζησε» (Hans Freimarkt, Theosophie IV/1912-1913, σ. 266 εξ.).
Αυτή η «πεμπτουσία όλων των αληθειών» εκφράζεται από το προεδρείο της Θεοσοφικής Εταιρείας, που υψώνεται μ’ αυτό τον τρόπο πάνω απ’ όλες τις αυθεντίες που υπήρξαν ποτέ δια μέσου των αιώνων. Η αντίληψη αυτή μας δικαιώνει να εντάξουμε την κίνηση της Θεοσοφίας στο γενικότερο πνεύμα του γκουρουϊσμου, που απλώνεται σήμερα στη Δύση. Η Θεοσοφία ανέχεται τις άλλες θρησκείες με την ίδια έννοια που γίνονται ανεκτές από τις γκουρουιστικές ομάδες.
Κατά την κίνηση αυτή δεν έχει σημασία αν κάποιος λέγεται ινδουιστής, βουδδιστής, μωαμεθανός ή χριστιανός· ο καθένας μπορεί να γίνει πιστός της Θεοσοφίας, γιατί αυτή είναι η πεμπτουσία όλων των θρησκειών και μπορεί μέσω της Θεοσοφίας να κατανοήσει δήθεν βαθύτερα τη δική του θρησκεία. Το ίδιο ακριβώς διδάσκουν οι γκουρουιστικές κινήσεις. Μ’ αυτό το πνεύμα ο Leadbeater διακηρύσσει:
«Μου φαίνεται εν τούτοις ότι δεν είμεθα αποκλειστικώς μέλη ουδεμιάς θρησκείας, αλλά περιληπτικώς πασών. Επί παραδείγματι είμαι χριστιανός και επίσκοπος, είμαι εξ ίσου και βουδδιστής, καθόσον ωρκίσθην και ανέλαβον υποχρεώσεις, έναντι των οποίων ανεγνώρισα ως οδηγόν τον Βούδδαν. Ουδόλως μου επιβάλλεται εκ τούτου η υποχρέωσις να αρνηθώ οιανδήποτε άλλην θρησκείαν (Besant-Leadbeater, Η Ατραπός, σ. 268-269).
Η Θεοσοφική Εταιρεία ισχυρίζεται προς τα έξω ότι καλλιεργεί την ελεύθερη σκέψη και την αντικειμενική έρευνα. Γράφει: «Η Θεοσοφία δεν είναι θρησκεία, αφού δεν έχει κανένα δόγμα, αλλά — αντίθετα — νομίζει πως η ελεύθερη σκέψη είναι το πολυτιμότερο ανθρώπινο αγαθό, που αυτό και μόνο σπρώχνει τον άνθρωπο κατά την έρευνα την αληθινή, την ευσυνείδητη, την ανεπηρέαστη και απεριόριστη» (Θεοσοφία και Θεοσοφική Εταιρεία, σ. 2).
Αναφέραμε ήδη πως η Θεοσοφία, όχι μόνο έχει δόγματα, αλλά και τα προβάλλει με απόλυτη απαίτηση. Τα χαρακτηρίζει ως πεμπτουσία όλων των θρησκειών και όλων των ιδεολογιών. Αλλά και ο ισχυρισμός της, πως δήθεν επιδιώκει την ανεπηρέαστη και απεριόριστη έρευνα δεν είναι ακριβής. Η Θεοσοφία έχει την αυτοσυνειδησία της Θρησκείας, που σε αντίθεση με τις προηγούμενες, απευθύνεται σε ανώτερα εξελιγμένα όντα.
ΟΙ προηγούμενες θρησκείες είναι ικανές να βοηθήσουν μόνο τους ανθρώπους που βρίσκονται σε κατώτερο εξελικτικό επίπεδο. Μια τέτοια τοποθέτηση, που αξιολογεί εκ των προτέρων τα πράγματα, δεν είναι δυνατόν να αφήνει περιθώρια στην ελεύθερη σκέψη και στην αντικειμενική έρευνα. Η Μπλαβάτσκυ θεωρείται από τους οπαδούς της ανώτατη αυθεντία και ο λόγος της είναι για τη Θεοσοφική Εταιρεία νόμος. Έτσι αποτελεί ένα είδος γκουρουιστικής κίνησης. Οι δοξασίες της δεν υπόκεινται σε κριτική.
Η έρευνα περιορίζεται και από τον ίδιο τον σκοπό της Εταιρείας, όπως προσδιορίζεται στο ελληνικό καταστατικό. Όποιος θελήσει να αμφισβητήσει τη «Μεγάλη Λευκή Αδελφότητα» και, συνεπώς, την ανθρωπολογία της κίνησης, δεν γίνεται δεκτός στους κόλπους της. Αυτό σημαίνει πως το «πολυτιμότερο ανθρώπινο αγαθό» δεν είναι η ελεύθερη σκέψη, αλλά το δόγμα της νέας θρησκείας.
Πόσο ανελεύθερη είναι η κίνηση αυτή φανερώνει και η ακόλουθη προτροπή: «Οι σπουδασταί θα πρέπει να χορδίζονται από τον Γκουρού τους σαν τις χορδές μιας άρπας, καθεμία διαφορετική από τις άλλες, αναδίδοντας ωστόσο, η καθεμιά ήχους εναρμονιζόμενους με όλους τους άλλους» (Έλενα Π. Μπλαβάτσκυ, Τα πρώτα βήματα στον Αποκρυφισμό, Θεοσ. έκδ., Αθήναι 1978, σελ. 11). Πρόκειται για μία θρησκεία δογματική και πάντως όχι τόσο φιλελεύθερη όσο ισχυρίζεται πως είναι.
Ο θρησκευτικός χαρακτήρας της Θεοσοφίας προβάλλεται και από το «Θεοσοφικό έμβλημα»: Στο ανώτατο μέρος βρίσκεται το σύμβολο της Ινδουιστικής Τριάδος AUM. Κάτω από αυτό το σύμβολο των ανακυκλώσεων του ινδουισμού, η σβάστικα. Ακολουθεί το σύμβολο του αποκρυφισμού, ο «ουροβόρος όφις» και δύο συμπλεγμένα αντίστροφα τρίγωνα, που συμβολίζουν τη λευκή και τη μαύρη μαγεία, καθώς επίσης και το εξάκτινο άστρο που συμβολίζει όλες τις μορφές του απόκρυφου δόγματος. Στο κέντρο βρίσκεται ο αιγυπτιακός σταυρός που συμβολίζει το κάθετο των θείων σπινθήρων το βάθος της πυκνότητος της ύλης (βλ. Τιμ. Τ. Βρατσάνου, Το Θεοσοφικό Έμβλημα, Θεοσ. έκδ.).
Όλες οι θεμελιώδεις θέσεις της Εταιρείας που εκφράζονται στο έμβλημά της είναι υποχρεωτικές για κάθε οπαδό. Αποτελούν βασικά δόγματα της θρησκείας της Θεοσοφίας και δεσμεύουν κάθε «ελεύθερη σκέψη»!
Τα βασικά δόγματα της Θεοσοφίας διατυπώνονται και στην πρώτη σειρά μαθημάτων της «Ελληνικής Θεοσοφικής Εταιρείας» (πολυγραφημένα). Αυτά τα δόγματα είναι:
1) Η Ενότητα του Σύμπαντος, 2) Νόμος, «που περικλείει όλους τους νόμους», με τους οποίους λειτουργεί το Σύμπαν, 3) φυσική, ψυχική και πνευματική σύσταση του Σύμπαντος και του Ανθρώπου, 4) διαδικασία της «πορείας προς την τελειοποίησιν» (Μάθημα 1).
«Η Θεοσοφική διδασκαλία, που συνηθίζουν να την λένε και Θεοσοφία… είναι η θεοσοφική αντίληψη για τη ζωή και για την ύπαρξη και για τη συγκρότηση του σύμπαντος και του ανθρώπου για την εξέλιξή τους και για το σκοπό που τείνουν να φθάσουνε συνειδητά ή ασυνείδητα» (Θεοσοφία, σ. 2).
Τα στοιχεία αυτά αποδεικνύουν πως η Θεοσοφική Εταιρεία έχει συγκροτημένη δογματική διδασκαλία. Έχει τη δική της αντίληψη για τον Θεό, για τον άνθρωπο, για τον κόσμο, για το νόημα της ζωής και για τη σωτηρία. Αποτελεί μια νέα θρησκεία στον πνευματικό χώρο του ινδουισμού.
Όπως διακηρύττουν και τα διάφορα γκουρουιστικά κινήματα στη Δύση, η Θεοσοφική Εταιρεία δεν έχει πρόβλημα να εναρμονίσει τις δοξασίες της με όλα τα δόγματα των διαφόρων θρησκειών, τα οποία όμως βλέπει μέσα από το πρίσμα των δοξασιών της και υποστηρίζει πως αυτή είναι σε θέση να ερμηνεύσει αυθεντικά όλες τις θρησκείες.
Έτσι ερμηνεύει και τα χριστιανικά δόγματα στηριζόμενη στη δική της κοσμολογική και ανθρωπολογική βάση και αλλοιώνει το περιεχόμενό τους. Όμως γι αύτή τη διαστρέβλωση των βασικών δογμάτων της δικής μας πίστης, η Θεοσοφία δίνει τη δική της ερμηνεία:
Η Θεοσοφία είναι «η στοργική μητέρα πάσης θρησκείας» και μπορεί να ερμηνεύσει «τας θεμελιώδεις αληθείας, τας αποτελούσας την βάσιν όλων των θρησκειών», να «διακρίνει και να απορρίπτει τας πλάνας τας δημιουργηθείσας δια μέσου των αιώνων υπό της δεισιδαιμονίας, της αμαθείας και της θρησκομανίας της ανθρωπότητος και αντιλαμβάνεται, ότι μία και η αυτή αλήθεια διαπνέει όλας τας θρησκείας, όσον και αν μας φαίνονται διϊστάμεναι αλλήλων», τονίζει χαρακτηριστικά η πρόεδρος της πρώτης θεοσοφικής στοάς της Ελλάδος (Καλλιόπη Κουτσογιάννη, Θεοσοφικαί Ομιλίαι Α, Αθήναι 1961, σ. 7).
Η Καββάλα των Εβραίων, τα βιβλία του Ερμού του Τρισμέγιστου, οι Βέδες, το Ταλμούδ, το Κοράνι, η χριστιανική Βίβλος, ο Σωκράτης, ο Πυθαγόρας, οι Νεοπλατωνικοί… όλοι κηρύττουν την ίδια αλήθεια, συνεχίζει η Κουτσογιάννη, που δεν έχει πρόβλημα να είναι και χριστιανή, αφού είναι πιστή της «θεοσοφίας», της «στοργικής μητέρας πάσης θρησκείας» και επομένως της χριστιανικής!
Ο Τριαδικός Θεός δεν είναι για την κίνηση ο Θεός του συμβόλου της Νικαίας-Κωνσταντινουπόλεως, αλλά το Τριμούρτι των Ινδουιστών! Είναι το Sat Chit Ananda, η Ύπαρξη — Σοφία — Μακαριότης, η τριπλή όψη του «μοναδικού Θεού», οι «τρεις όψεις της ενανθρωπισθείσης θεότητας, δηλαδή που εκδηλώνεται με την ανθρώπινη μορφή»· στην αρχή εκδηλώνεται σαν δημιουργός διάνοιας (Βράχμα), κατόπιν σαν «συντηρητής» (Βισνού) και τέλος σαν «Μακαριότης» (Ananda)* αυτός είναι ο «Πατέρας», «Υιός», «Άγιο Πνεύμα»! (Annie Besant, Η Απόκρυφη Ζωή του Ανθρώπου, Θεοσ. Εκδόσεις, Αθήναι 1978, σ. 13-14). Ο Υιός και Λόγος του Θεού δεν είναι ιδιαίτερο πρόσωπο, αλλά «εις Νόμος η μία Αρχή… ουχί εν πρόσωπον» (Ν. Sri Pam, Προσέγγισις σ. 102).
Στην περίπτωση που ο Ιησούς υπήρξε ως ιστορικό πρόσωπο, λέγει η εταιρεία, ήταν απλώς ένας «Μύστης», ένας «Βούδδας», κάποιος που έφθασε στη συνείδηση του Λόγου, έφθασε δηλαδή σε κάποια ανώτερη «μύηση»! Ενδιαφέρον είναι ακόμη να υπογραμμίσουμε πως κατά την εταιρεία ο Ιησούς έζησε σαν γυναίκα ενός Ινδού αυτοκράτορος και αργότερα σαν πατέρας του Ιουλίου Καίσαρα! (Fahrquhar, σελ. 275). Ακόμη ήχησε σαν Απολλώνιος Τυανεύς και έφθασε μέχρι την πέμπτη μύηση. Σαρκώθηκε ως Σρι Ραμανουγιατσάρυα, ως «μέγας θρησκευτικός ανακαινιστής της Ν. Ινδίας» και πριν δύο χιλιάδες χρόνια «το σώμα του Χριστού» κατέλαβε ο «Μαϊτρεγιά», ο «Παγκόσμιος εκπαιδευτής» (Οι Διδ. 397-398). Ο άλλοτε «μαθητής Ιησούς» ζει σήμερα μεταξύ των Δρούσων στο όρος του Λιβάνου. Ο «Χριστός» θα επανέλθει ως «Μαϊτρεγιά», όχι για να κρίνει ζώντας και νεκρούς, αλλά για να σημάνει «το τέλος μιας εποχής ή καταλύσεως ισχύως. Το τέλος ενός αιώνος» (Leadbeater, Οι διδάσκαλοι, σ. 49-370).
Η γέννηση, το πάθος και η ανάσταση του Χριστού ερμηνεύονται αλληγορικά· δεν έχουν σωτηριολογική σημασία. Επομένως ο Χριστός μόνο σαν ιδεώδες μπορεί να ωφελήσει, σαν παράδειγμα αυτοεκπλήρωσης, όχι ως Σωτήρας! Κάθε άνθρωπος πρέπει να γίνει «χριστός», να γεννηθεί δηλαδή στην καρδιά του «ο Χριστός, η ενορατική η Βουδδική συνείδηση»! (Leadbeater Οι Διδάσκαλοι, σ. 245). Η κίνηση είναι σύστημα «αυτοσωτηρίας» ή «αυτοεξελίξεως» του ανθρώπου, δεν αφήνει περιθώρια για την αναγνώριση του Σωτήρος Χριστού. Η ίδια διακηρύττει:
«Ο άνθρωπος πρέπει να προχωρήσει παίρνοντας την εξέλιξή του στα χέρια του… Γινόμαστε ένας “σωτήρας” ή “λυτρωτής” της φυλής» (Μάθ. 9).
«Ας αναγνωρίσουμε τον εαυτό μας. Δεν υπάρχει τίποτε άλλο. Είναι η διαρκής παρουσία. Ο δρόμος για την Αυτο-πραγμάτωση και την Αυτο-τελείωση είναι η υπηρεσία» (Μάθημα 9). «Υπάρχει εις βαθύς σκοπός εις την φύσιν, ο οποίος είναι αυτο-ανάπτυξις όλων των πραγμάτων της κεκρυμμένης εις αυτά φύσεως» (Ν. Sriram, Προσέγγισις, σ. 71).
Κατά την αντίληψη αυτή, ο άνθρωπος δεν έχει ανάγκη από τίποτα έξω από αυτόν. Δεν αποβλέπει στον Ιησού Χριστό για σωτηρία, αλλά στον ίδιο τον εαυτό του. Η σωτηρία επέρχεται με μηχανιστικές διαδικασίες, αυτόματα, όχι ως καρπός αγάπης ενός προσωπικού Θεού. Έτσι η Θεοσοφική Εταιρεία αναποδογυρίζει ολόκληρη τη διδασκαλία της Εκκλησίας. Το ευαγγέλιο του Ιησού Χριστού το αντικαθιστά με την υπόσχεση του αρχαίου όφεος· με ένα σύστημα αυτο-σωτηρίας, που οδηγεί στην πνευματική γυμνότητα.
Για τη Θεοσοφική Εταιρεία ο Θεός δεν έχει αυτοσυνειδησία. Αν τον ονομάζαμε «Παγκόσμια Δύναμη», θα ήταν τυφλή δύναμη, ή, για να χρησιμοποιήσουμε την ορολογία της εταιρείας, τυφλός «Νόμος»! «Η αιώνια πνοή δεν ξέρει τον εαυτό της», υπογραμμίζει η Μπλαβάτσκυ, «το Άπειρο δεν μπορεί να καταλάβει το πεπερασμένο. Το χωρίς όρια δεν μπορεί να έχει σχέση με το πεπερασμένο και συμβατικό. Στα απόκρυφα δεδομένα, το Άγνωστο και ο Κινητήρας του δεν μπορεί να γίνει Γνωστός, ή ο Υπάρχων αφ’ εαυτού, είναι Απόλυτη Θεία Ουσία» (Blavatsky, Η μυστική διδασκαλία, σ. 99).
Η εταιρεία κάνει λόγο για αρετές και χρησιμοποιεί χριστιανικούς όρους, όπως «ανιδιοτελής αγάπη». Όμως το περιεχόμενο είναι αντιχριστιανική διδαχή. Η «αγάπη» αύτή δεν βασίζεται στην εντολή του Χριστού. Αποτελεί προσπάθεια «αυτοτελείωσης», εκπλήρωση του κάρμα, του αποτελέσματος από πράξεις, σκέψεις, συναισθήματα μιας προηγούμενης ζωής· δεν είναι και τόσο «ανιδιοτελής»!
Η δοξασία του κάρμα και της μετενσάρκωσης οδηγεί τον άνθρωπο στην μοιρολατρεία· στην ανευθυνότητα: «Παν ό,τι συμβαίνει εις τον εξωτερικόν κόσμον είναι οι καρποί του κάρμα μας… Δια τούτο είναι ανωφελές να απασχολούμεθα με τα συμβαίνοντα. Επέρχονται καθοδηγούμενα υπό του παρελθόντος και οφείλομεν να τα υποφέρωμεν» (Besant-Leadbeater, Η ατραπός, σ. 13).
Οποιεσδήποτε αρετές, που αναφέρονται στην ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων ανάμεσα στους ανθρώπους απορρίπτονται από τη Θεοσοφική Εταιρεία. Τέτοιες αρετές θα αποτελούσαν «προσκόλληση» και αυτό θα σήμαινε πρόσθετο κάρμα! Η «αγάπη» εκλαμβάνεται ως «διαρκής πόθος της απολυτρώσεως εκ των διαδοχικών γεννήσεων και θανάτων», ως πόθος «διαφυγής από τους γήινους περιορισμούς», και ένωσης «προς το υπέρτατο Ον»· «είσοδος στο ρεύμα» (Besant-Leadbeater, Η ατραπός, σ. 54, 24-25. Leadbeater, Οι διδάσκαλοι σ. 242-243).
Τα μυστήρια της Εκκλησίας λαμβάνουν στην Θεοσοφική Εταιρεία αντιχριστιανικό νόημα. Το βάπτισμα είναι σύμβολο της σκέψης, που ξεπερνά τις κατώτερες αρχές. Η θεία ευχαριστία συμβολίζει «την είσοδο του Θεού στον άνθρωπο, μέσω της oποίας o άνθρωπος διαλύεται στον Θεό και είναι ένα με το θεϊκό ον» (Franz Hartmann, Mysterien, Symbole und magisch wirkende Krafte, 1902, σ. 65).
O αντιχριστιανικός χαρακτήρας της Θεοσοφικής Εταιρείας αποδεικνύεται και από το μύθο που δημιουργήθηκε γύρω από τη βάπτιση της Μπλαβάτσκυ σε Ορθόδοξη Εκκλησία στη Ρωσσία. Σύμφωνα μ’ αυτό το μύθο, κατά τη βάπτιση, έπιασαν φωτιά τα άμφια του ιερέα. Αυτό ερμηνεύεται συμβολικά, λένε οι οπαδοί της Θεοσοφίας. Δείχνει πως η Μπλαβάτσκυ θα έρριχνε στις φλόγες ολόκληρη τη χριστιανική Εκκλησία (William Quan Judge, The Esoteric She, New York Sun, 26.9.1898. F.W. Haack, Blavatsky-Theosophie, σ. 8).
Η Θεοσοφική Εταιρεία δημιουργεί απόλυτη εξάρτηση και δεν αφήνει περιθώρια για άλλου είδους επιδράσεις. Ο καθένας οπαδός καλείται «να εγκαταλείψει το παν», για να προσφέρει τις υπηρεσίες του οπουδήποτε του ζητηθεί (Leadbeater, Οι διδάσκαλοι, σ. 106). Η «εξωτερική εργασία» για τη Θεοσοφική Εταιρεία έχει προτεραιότητα (Besant-Leadbeater, Η Ατραπός, σ. 242). Κάθε οπαδός πρέπει να ταυτίζει τη σκέψη του με τη σκέψη του Δασκάλου, γιατί αυτή «είναι τελεία, επειδή γνωρίζει τα πάντα»· πρέπει πάντοτε να είναι έτοιμος να εξυπηρετήσει το Δάσκαλο «με πάντα τρόπον και εις οιονδήποτε μέρος» (Η Ατραπός, σ. 243). Αυτό είναι βασικό γνώρισμα όλων των γκουρουϊστικών ομάδων.
Αλλά η Θεοσοφική Εταιρεία, εκτός από τον απόλυτα θρησκευτικό χαρακτήρα της, έχει και πολιτικές προεκτάσεις. Δεν είναι αληθής ο ισχυρισμός της, πως δήθεν δεν έχει πολιτικούς σκοπούς.
Η Annie Besant, διάδοχος της Μπλαβάτσκυ, ως διεθνής πρόεδρος της Θεοσοφικής Εταιρείας Adyar, ήταν πρόεδρος του κόμματος Indian National Cogress πριν από τον Mahatma Gandhi. Η ίδρυση του κόμματος αυτού οφείλεται στη δραστηριότητα της Θεοσοφικής Εταιρείας (F.W. Haack, Die Blavatsky-Theosophie, σ. 5).
Ολόκληρη η Ινδία έλαβε βαθμιαία το εθνικό ινδουιστικό ιδεώδες και ο πληθυσμός συνέρρευσε σε ένα μοναδικό ινδουιστικό έθνος. Και αυτό το ιδεώδες προσελήφθη από τότε από τους ιδρυτές όλων εκείνων των νέων “θρησκειών”, οι οποίες δημιουργήθηκαν στην Ινδία κατά τα τελευταία 800 χρόνια, ιδιαίτερα… τη Θεοσοφική Εταιρεία και άλλες. Όλες αυτές οι “θρησκείες” ή “θρησκευτικές αιρέσεις” αντιμετωπίσθηκαν κατ’ ακολουθίαν ως “ινδουιστικές” και οι οπαδοί τους αναγνωρίσθηκαν ως “ινδουιστές” με όλα τα δικαίωμα της “Ινδουιστικής εταιρείας χωρίς καμμία επιφύλαξη» (Ratish Mohan Αgarwala, the New Theory of Indian Nationalism, Lucknow 1964, σ. 29). (Haack, σ. 6).
Σύμφωνα λοιπόν με τους θεωρητικούς του ινδικού εθνικισμού, η Θεοσοφική Εταιρεία εντάσσεται στις νεο-ινδουιστικές κινήσεις. Η πολιτική τοποθέτηση της Θεοσοφίας εναρμονίζεται με την ινδουιστική ανθρωπολογία. Έτσι δεν τάσσεται υπέρ της ισότητας όλων των ανθρώπων, αντίθετα με την εξωτερική της προπαγάνδα, αλλά υπέρ του βραχμανισμού και του συστήματος των καστών, που κατοχυρώνεται με τη διδαχή του κάρμα και της μετενσάρκωσης. Οι δοξασίες αυτές διαδόθηκαν στη Δύση από τη Θεοσοφία.
Κλείνοντας παρατηρούμε πως η Θεοσοφία έχει πολλά κοινά με τις ποικίλες γκουρουιστικές ομάδες που δρουν σήμερα στη Δύση. Αυτά τα σημεία αναφέρονται στην απόλυτη αυθεντία της ιεραρχίας, στις βασικές δοξασίες, στις μεθοδεύσεις και στους στόχους των κινήσεων αυτών.
Από το βιβλίο: Ο ΑΠΟΚΡΥΦΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΦΩΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ, ΑΠΟΚΡΥΦΙΣΤΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ ΤΕΥΧΗ 4-10,ΑΘΗΝΑ 1996