π. Στέφανος Στεφόπουλος
Η σωτηριολογική διδασκαλία της Εκκλησίας μας εξετάζει την υπό του Ιησού Χριστού σωτηρία όλου του ανθρωπίνου γένους, όπως λέγεται «εξ’ αντικειμένου», και την «εξ’ υποκειμένου» αποδοχή (προσοικείωση) και συνεργασία του κάθε ανθρώπου. Σωτηρία σημαίνει την απαλλαγή του ανθρώπου από το προπατορικό αμάρτημα και όλων των συνεπειών αυτού και την επιστροφή του στην αρχική μακαριότητα και δόξα.
Μιλάμε για «εξ’ αντικειμένου» σωτηρία διότι αναφερόμαστε στη σωτήρια για τον άνθρωπο ενανθρώπηση του Σωτήρος και το όλο απολυτρωτικό Του έργο επί της γης με αποκορύφωμα το Πάθος, την Σταύρωση, την ένδοξη Ανάσταση και Ανάληψή Του στα δεξιά του Πατρός. Στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού ενώθηκε η θεία και η ανθρώπινη φύση και έτσι η ανθρώπινη φύση όλων μας μπορεί να θεωθεί κατά Χάριν.
Μιλάμε όμως και για την «εξ’ υποκειμένου» σωτηρία. Τι ακριβώς εννοούμε μ’ αυτό; Ο Θεός έσωσε μεν δια του Ιησού Χριστού γενικώς και εξ’ αντικειμένου όλη την ανθρωπότητα, εξάρτησε όμως την προσωπική εξοικείωση του κάθε ανθρώπου με την σωτηρία από την ελεύθερη βούληση και συγκατάθεση και συνεργασία αυτού με τη θεία χάρη. Ο Θεός βεβαίως «πάντας ανθρώπους θέλει σωθήναι» (Α’ Τιμ. 2,4) και ο Ιησούς Χριστός «υπέρ πάντων απέθανε» (Β’ Κορ. 5,14), η προσωπική όμως πραγματοποίηση της σωτηρίας γίνεται ανάλογα με το πώς πολιτεύεται ο κάθε άνθρωπος επί της γης και από το αν αυτός συνεργάζεται με το Θεό. Αυτό συμβαίνει διότι, όπως διδάσκει ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ο Θεός «θέλει μεν άπαντας σωθήναι, ουκ αναγκάζει δε ουδένα».
Πιο πάνω αναφερθήκαμε στη συνεργασία δυο πλευρών. Της θείας Χάριτος και του ανθρώπου. Η συνεργασία αυτή συνίσταται στην ορθή πίστη, τα αγαθά έργα και στην επιτέλεση της συνεργασίας αυτής μέσα στην Εκκλησία και δια των μυστηρίων της Εκκλησίας. Κατ’ αρχάς όταν μιλάμε για τη θεία χάρη εννοούμε την ολοκληρωτική, τέλεια αγάπη και ευδοκία του Θεού προς κάθε άνθρωπο και η οποία εκδηλώνεται με τη δημιουργία, την πρόνοια του Θεού για τον κόσμο και την εν Χριστώ σωτηρία. Θεία χάρις μπορεί να ονομασθεί και εκείνη η σωτηριώδης για τον άνθρωπο ενέργεια της αγάπης του Χριστού που βοηθά τον άνθρωπο στην πραγματοποίηση της εξ υποκειμένου σωτηρίας του. Ορθή πίστη έχουμε όταν αποδεχόμαστε όλες τις αποκεκαλυμμένες θείες αλήθειες και τιμούμε και αγαπούμε με όλη μας την καρδιά τον Κύριο και τον συνάνθρωπό μας. Η ελάχιστη απόκλιση από την ορθή πίστη και πολύ περισσότερο η εκούσια επιλογή μεταξύ των θείων αληθειών συνεπάγεται αίρεση και συνεπώς και απώλεια της σωτηρίας. Όταν μιλάμε για αγαθά έργα εννοούμε α) την αποφυγή της αμαρτίας και με τη βοήθεια της θείας χάριτος διαφύλαξη της ψυχοσωματικής καθαρότητος και β) την επιτέλεση αγαθοεργιών και πάσης φύσεως αγαθές πράξεις που συμβάλλουν στην εκδήλωση της αγάπης μας προς τους συνανθρώπους μας οι οποίοι είναι όπως κι εμείς, εικόνες του Θεού. Τέλος, η συνεργασία ανθρώπου και θείας χάρης πραγματοποιείται μέσα αλλά κι έξω από την Εκκλησία. Ολόκληρη η ζωή μας, όλες μας οι ενέργειες πρέπει να ευωδιάζουν από την θεία χάρη, αλλά αυτή η συνεργασία ξεκινάει και ολοκληρώνεται μέσα στην Εκκλησία, αφού εκεί τελείται το Βάπτισμα, το Χρίσμα, η Μετάνοια και η Εξομολόγηση, η Θεία Ευχαριστία και τα άλλα μυστήρια που επιτελούνται κι αυτά για μας, για τη σωτηρία μας.
Μερικοί πιστεύουν ότι αφού ο Θεός δεν αναγκάζει κανένα, αλλά δεν σώζει αυτούς που δεν θέλουν να Τον ακολουθήσουν, τότε δεν είναι δίκαιος και ο άνθρωπος δεν είναι ελεύθερος. Αυτό είναι λάθος γιατί η έννοια της ελευθερίας δεν έγκειται στην επιλογή και τα «θέλω» του ανθρώπου αλλά στο ότι η αμαρτία είναι υποδούλωση και ανελευθερία ενώ ο Χριστός είναι ο «ελευθερώσας το γένος των ανθρώπων».