Στέλιος Ηλιόπουλος
ΤΟ ΑΠΟΚΡΥΦΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ
Το Δόγμα της Παραδοσιοκρατίας
και ο Ρόλος του Αλεξάντρ Ντούγκιν
Την ώρα που γράφω αυτές τις γραμμές, ο πόλεμος μαίνεται στην Ουκρανία. Ασφαλώς η ευχή όλων μας είναι το κακό να τελειώσει το συντομότερο δυνατόν, όμως το πρόβλημα δεν θα πάψει. Η Ρωσία είναι μια πολύ μεγάλη χώρα, με μακραίωνη ιστορία, και οι αιτίες της επίθεσης αυτής πηγαίνουν πολύ πίσω στον χρόνο. Σύμφωνα με ορισμένες μελετητές έχουν ένα υπόβαθρο μεταφυσικό, και βέβαια δεν σχετίζονται μόνο με την Ουκρανία, αλλά αφορούν συνολικά την Ευρώπη και τον Δυτικό Κόσμο.
Όπως συμβαίνει με κάθε μεγάλο γεγονός, έτσι και με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία ένα πλήθος ειδικών αναλυτών προσπαθεί τις τελευταίες μέρες να εξηγήσει τις κινήσεις του Ρώσου προέδρου και τα βαθύτερα κίνητρά του. Πολλοί ισχυρίζονται ότι ο Πούτιν τρελάθηκε ή ότι ζει απομονωμένος στο Κρεμλίνο έχοντας γύρω του ανθρώπους που δεν τολμούν να αντιπαρατεθούν και να τον προειδοποιήσουν για τους τεράστιους κινδύνους που εγκυμονεί ο πόλεμος που ο ίδιος ξεκίνησε.
Άλλοι υποστηρίζουν ότι πίσω από την επιθετική πολιτική του κρύβεται το σχέδιό του για την επανασύσταση της Σοβιετικής Ένωσης ή για τη δημιουργία μιας σφαίρας επιρροής δυτικά των συνόρων της Ρωσίας, και ότι η επίθεση στην Ουκρανία είναι το πρώτο βήμα πριν κινηθεί προς τις χώρες της Βαλτικής, και όχι μόνο. Ωστόσο, κανένας από αυτούς τους ισχυρισμούς δεν είναι αναγκαστικά από μόνος του αληθινός.
Με βάση τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας, είναι πολύ δύσκολο να πιστέψουμε ότι ο Ρώσος πρόεδρος δεν στέκει καλά στα μυαλά του. Αντίθετα, οι μέχρι τώρα κινήσεις του πιστοποιούν ότι διακρίνεται για τον ορθολογισμό του, ωστόσο βλέπει και αναλύει την ευρωπαϊκή ιστορία κάτω από τη δική του οπτική. Μια οπτική που ασφαλώς έχει να κάνει με το όχι μακρινό κομμουνιστικό παρελθόν του, σε σημείο να κατηγορεί τον Λένιν ότι έδωσε υπερβολικό χώρο και σημασία στις εθνότητες που απάρτιζαν την πρώην Σοβιετική Ένωση, θεωρώντας παράλληλα υπεύθυνες τις εθνικές ελίτ για την καταστροφή και τη διάλυση της ΕΣΣΔ τον Δεκέμβριο του 1991. Έτσι, μόνο τυχαία δεν ήταν η δήλωσή του, τον Απρίλιο του 2005, όταν είπε ότι «η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης ήταν η μεγαλύτερη γεωπολιτική καταστροφή του (20ου) αιώνα».
Είναι σημαντικό, λοιπόν, για να κατανοήσουμε τα κίνητρά του και τις βλέψεις του, που μας επηρεάζουν ποικιλότροπα όλους, να διεισδύσουμε στο υπέδαφος της ρωσικής πολιτικής σκηνής των τελευταίων δεκαετιών. Κι εκεί θα συναντήσουμε ένα πρόσωπο με βαρύνοντα ρόλο στα όσα διαδραματίζονται, σε σημείο πολλοί μελετητές να τον αποκαλούν «ο εγκέφαλος του Πούτιν». Το όνομά του, Αλεξάντρ Ντούγκιν.
ΑΛΕΞΑΝΤΡ ΝΤΟΥΓΚΙΝ
Σύμφωνα με την ιστορικό και διευθύντρια του Ινστιτούτου Ευρωπαϊκών, Ρωσικών και Ευρασιατικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο George Washington, δρ. Marlene Laruelle, κορυφαία ειδικό στον κόσμο για τον Ντούγκιν, η επιρροή του υπερεθνικιστή Ρώσου φιλόσοφου στη διαμόρφωση της ρωσικής πολιτικής υπήρξε καταλυτική τις τελευταίες δεκαετίες. Πολύ επιγραμματικά, όπως έχει δηλώσει ο ίδιος ο Ντούγκιν, αποστολή του είναι η διαφύλαξη και η προστασία της «ρωσικής ψυχής» και η επέκταση της Ευρασιατικής αυτοκρατορίας σε πείσμα της Δύσης.
Για να καταλάβουμε τι σημαίνουν αυτά, πώς φτάσαμε εδώ που φτάσαμε και τι ενδεχομένως μας περιμένει, ας πιάσουμε το νήμα από την αρχή, ιχνηλατώντας την πορεία του Αλεξάντρ Ντούγκιν, που σε ένα μεγάλο βαθμό αντικατοπτρίζει την πορεία της Ρωσίας τα τελευταία χρόνια…
Ο Αλεξάντρ Ντούγκιν γεννήθηκε στις 7 Ιανουάριου 1962 στη Μόσχα. Η οικογένειά του είχε όλα τα προνόμια της σοβιετικής νομενκλατούρας, και ο πατέρας του ήταν στρατηγός της GRU (Στρατιωτική Υπηρεσία Πληροφοριών). Ωστόσο, ο ίδιος, σε ηλικία 18 ετών, ήρθε σε επαφή με κύκλους αντικαθεστωτικών που μελετούσαν αποκρυφισμό, κυρίως μέσα από τον «Κύκλο luzhinskii», που λεγόταν έτσι επειδή αρχικά οι συναντήσεις γίνονταν σε ένα διαμέρισμα στον δρόμο luzhinskii.
Ο Κύκλος luzhinskii ήταν μια ανεπίσημη ομάδα που είχε ιδρυθεί τη δεκαετία του 1960 από τον ποιητή Evgenii Golovin (1938-2010), τον συγγραφέα Lurii Mamleev (γ. 1931), και έναν απόφοιτο του Ινστιτούτου Φιλοσοφίας της Μόσχας, τον Vladimir Stepanov. To 1980, που ο Ντούγκιν μπήκε στον Κύκλο, ο Mamleev είχε ήδη μεταναστεύσει στην Αμερική, και ο Golovin δεν συμμετείχε πλέον πολύ ενεργά. Έτσι, η αρχηγία είχε περάσει στον Stepanov.
Ο Κύκλος luzhinskii είχε αρχικά δημιουργηθεί για την έρευνα όλων των μορφών αποκρυφιστικής γνώσης, ξεκινώντας από τη Γιόγκα και τον Σουφισμό, αλλά σταδιακά επικεντρώθηκε στο έργο του Γεωργίου Γκουρτζίεφ, χωρίς ωστόσο να είναι μια αυθεντική γκουρτζιεφική ομάδα, πράγμα που ήταν αδύνατον στο τότε περιβάλλον της πολιτισμικής απομόνωσης της Σοβιετικής Ρωσίας. Όπως και άλλες αντικαθεστωτικές, αποκρυφιστικές ομάδες, αναγκαστικά τα μέλη του Κύκλου διαμόρφωναν τις όποιες αντιλήψεις τους με βάση την πολύ περιορισμένη βιβλιογραφία στην οποία είχαν πρόσβαση.
Τον καιρό που ο Ντούγκιν μπήκε στον Κύκλο, η «υπερβολή σε όλες τις μορφές της», που περιλάμβανε σημαντικές ποσότητες αλκοόλ και σεξουαλικούς πειραματισμούς, είχε γίνει η νόρμα, και σύμφωνα με τον ίδιο ήταν μια μορφή επανάστασης. Την υπερβολή αυτή συνόδευαν σοβαρές συζητήσεις και αναγνώσεις σε διάφορες γλώσσες τις οποίες συχνά τα μέλη μάθαιναν μόνα τους.
ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ
Η ανάμειξη του Ντούγκιν στην αντικαθεστωτκή κουλτούρα του αποκρυφισμού μέσα από τον Κύκλο luzhinksii τού άλλαξε τη ζωή με ποικίλους τρόπους. Το πρώτο άμεσο αποτέλεσμα ήταν να τον κάνει αντιφρονούντα, έναν από εκείνους που συνέλαβε η KGB το 1983, μετά από ένα πάρτι στο στούντιο ενός ζωγράφου, κατά το οποίο είχε τραγουδήσει αυτό που ο ίδιος περιγράφει ως «μυστικιστικά αντικομμουνιστικά τραγούδια». Κατά συνέπεια, αποβλήθηκε από το Ινστιτούτο Αεροπλοίας όπου σπούδαζε και για κάποια χρόνια μετά δούλευε ως οδοκαθαριστής. Ένα άλλο αποτέλεσμα ήταν να γνωριστεί με ανθρώπους με τους οποίους κρατάει επαφή μέχρι πρόσφατα, συμπεριλαμβανομένου του γνωστού ισλαμιστή φιλόσοφου Geydar Dzhemal (που απεβίωσε το 2016), με τον οποίο ο Ντούγκιν έκανε τα πρώτα του πολιτικά βήματα προς το τέλος της Σοβιετικής Ένωσης, όταν οι δυο τους μπήκαν στον Pamiat, τον πρώτο μαζικό μη-κομματικό πολιτικό οργανισμό στη σοβιετική ιστορία, που μάλιστα ήταν και αντίθετος στην Περεστρόικα. Η πιο σημαντική συνέπεια όμως που είχε ο Κύκλος του luzhinskii για τον Ντούγκιν, ήταν πως τον σύστησε σε μια μεγάλη γκάμα συγγραφέων της αποκρυφιστικής σκέψης, και κυρίως με το φιλοσοφικό ρεύμα του Τραντισιοναλισμού (απόδοση στα ελληνικά του αγγλικού όρου traditionalism, στα ελληνικά Παραδοσιοκρατία), που πρεσβεύει ότι είναι ανάγκη να διατηρούνται αναλλοίωτες στο πέρασμα του χρόνου οι καθιερωμένες, από τα πολύ παλιά χρόνια, πολιτικές, κοινωνικές, οικογενειακές και θρησκευτικές παραδόσεις, όπως και οι πρώτες γνώσεις της ανθρωπότητας, που δεν δημιουργήθηκαν από τον άνθρωπο αλλά παραδόθηκαν από τον Θεό στους πρώτους ανθρώπους και από εκείνους στους μεταγενέστερους κοκ. Στον Κύκλο του luzhinskii, λοιπόν, ο Ντούγκιν ανακάλυψε τη μεταφυσική του Τραντισιοναλισμού, που θα αποτελούσε στο εξής τον πυρήνα της φιλοσοφικής σκέψης του και της κατοπινής δράσης του, αποτελώντας ένα χαρακτηριστικό φαινόμενο της ύστερης σοβιετικής κουλτούρας. Ο άνθρωπος δε που διαμόρφωσε σε πολύ μεγάλο βαθμό τη φιλοσοφική οπτική του Ντούγκιν, ήταν ο Γάλλος συγγραφέας και μυστικιστής Ρενέ Γκενόν (1886-1951).
PENE ΓΚΕΝΟΝ & ΤΡΑΝΤΙΣΙΟΝΑΛΙΣΜΟΣ
Ο Ρενέ Γκενόν υπήρξε ο ιδρυτής του κινήματος του Τραντισιοναλισμού. Νεαρός ακόμα μυήθηκε στο Μαρτινιστικό Τάγμα του Girard Encausse (γνωστός ως Παπύς, 18651916), που είχε σημαντική εξάπλωση στη Γαλλία και στην τσαρική Ρωσία. Αργότερα στράφηκε στον Καθολικισμό για να απορρίψει μετά από κάποια χρόνια συνολικά τον σύγχρονο Χριστιανισμό επειδή θεωρούσε ότι είχε χάσει την εσωτερική του διάσταση. Παράλληλα άρχισε να μελετάει τις ανατολικές παραδόσεις (Ταοϊσμό, Ινδουισμό, Σουφισμό), μυήθηκε στον Τεκτονισμό, για να ασπαστεί εντέλει το Ισλάμ και να ενταχθεί σε μια σούφικη αδελφότητα, αλλάζοντας και το όνομά του σε Αμπντούλ-Ουάχιντ Γιάχια.
Υπάρχουν τρία βασικά στοιχεία στον Τραντισιοναλισμό, που και τα τρία μαζί συνθέτουν το φιλοσοφικό αυτό ρεύμα. Το πρώτο και πιο διαδεδομένο στοιχείο είναι η Προαιώνια Σοφία (Perennialism), η πίστη στην ύπαρξη μιας μοναδικής αυθεντικής υπερ-θρησκείας, σε ένα σώμα βασικών και αμετάβλητων αληθειών που παρατίθεται στα κείμενα των μεγάλων φιλοσόφων και πνευματικών δασκάλων, γνωστό ως η Παράδοση (Tradition), από όπου πήρε και το όνομά της η Παραδοσιοκρατία. Το ρεύμα της Προαιώνιας Σοφίας διατρέχει από την Αναγέννηση όλο σχεδόν τον Δυτικό Εσωτερισμό, και απαντάται σε έργα όχι μόνο μυστικιστών αλλά και φιλοσόφων, όπως ο Λάιμπνιτς (1646-1716).
Το δεύτερο στοιχείο είναι η πεποίθηση ότι η πρόοδος είναι μια ψευδαίσθηση, και πως η πραγματική δυναμική της Ιστορίας είναι η αδιάκοπη πτώση. Ο Μοντερνισμός, η Νεωτερικότητα, είναι το χαμηλότερο σημείο της πτώσης τη στιγμή που η Παράδοση έχει εντελώς χαθεί. Συνεπώς, η Παραδοσιοκρατία είναι ξεκάθαρα ενάντια στον Εκσυγχρονισμό και στη Νεωτερικότητα.
Το τρίτο στοιχείο είναι η πεποίθηση πως κάτι πρέπει να γίνει γι’ αυτό, είτε ακολουθώντας ένα παραδοσιακό εσωτερικό μονοπάτι μέσα σε ένα παραδοσιακά εξωτερικό πλαίσιο (η λύση του Γκενόν), είτε μέσα από μια πολιτική δράση με πνευματικό κίνητρο (η λύση του Τζούλιους Έβολα). Για τον Γκενόν, το μοντέλο ήταν ο Βραχμάνος (brahmin) ιερέας, ενώ για τον Έβολα, το μοντέλο ήταν ο πνευματικός πολεμιστής Ξατρίγια (kshatriya).
Ο Γκενόν κατηγορούσε τον Μοντερνισμό για την απώλεια του Ιερού, για τη λατρεία των τεχνικών επιστημών και της προόδου. Και η απώλεια του Ιερού δεν υπήρξε πουθενά τόσο δραματική όσο στην επισήμως άθεη Σοβιετική Ένωση. Πουθενά αλλού οι δύο υποκατάστατες λατρείες της επιστήμης και της προόδου δεν προωθούνταν τόσο επιμελώς, και πουθενά αλλού η λατρεία της προόδου δεν ήταν τόσο εξόφθαλμα ψεύτικη. Ο Γκενόν κατηγορούσε τον υλισμό που υπέβοσκε στον μοντέρνο τρόπο ζωής, πράγμα που στη Σοβιετική Ένωση ήταν ο βασικός άξονας της κυρίαρχης κοσμοθεωρίας.
Ο ΤΡΑΝΤΙΣΙΟΝΑΛΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ
Ο Τραντισιοναλισμός στη Ρωσία ακολούθησε δύο γραμμές ανάπτυξης, μια ασυνήθιστη (με διεθνείς όρους) υπό τον Ντούγκιν, και μια πιο συνηθισμένη υπό τον lurii Stefanov (1939-2001) και στη συνέχεια υπό τον Artur (Arsenii) Medvedev (1968-2009). Αυτή η δεύτερη γραμμή είναι μια μετα-σοβιετική εξέλιξη, και έτσι δεν εμφανίζει την επίδραση της σοβιετικής αποκρυφιστικής, αντικαθεστωτικής κουλτούρας. Μπορούμε όμως να μάθουμε πολλά από τις διαφορές ανάμεσα στην πρώτη και στη δεύτερη γραμμή ανάπτυξης.
Ο Stefanov δεν ήταν αντικαθεστωτικός, ούτε μέλος κάποιου αποκρυφιστικού κύκλου. Ήταν γνωστός μεταφραστής γαλλικής λογοτεχνίας και είχε βρει βιβλία του Γκενόν στη Βιβλιοθήκη Λένιν. Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, το 1991, δημοσίευσε αρκετά άρθρα για τον Γκενόν σε ένα σοβαρό περιοδικό φιλοσοφίας, που εξέδιδε η Ρωσική Ακαδημία Επιστημών, το οποίο είχε αρκετά μεγάλο αναγνωστικό κοινό. Ένας αριθμός Ρώσων διανοούμενων που διάβαζαν το περιοδικό έδειξε ενδιαφέρον για τις παραδοσιακές ιδέες του Γκενόν, συμπεριλαμβανομένου και του Artur Medvedev, που μόλις είχε αποφοιτήσει τότε από το Κρατικό Ρωσικό Πανεπιστήμιο Ανθρωπιστικών Σπουδών.
Μετά τον θάνατο του Stefanov, ο Medvedev έγινε ο πιο γνωστός μη-πολιτικοποιημένος Τραντισιοναλιστής της Ρωσίας, ως ιδρυτής και συντάκτης του περιοδικού Μαγικό Βουνό (Volshebnaia Gora).
Το Μαγικό Βουνό λειτουργεί ως σημείο συνάντησης της μη-πολιτικοποιημένης Παραδοσιοκρατίας στη Ρωσία, ακολουθώντας ένα μοτίβο που έχει εδραιωθεί για τα καλά στη Δύση. Όπως και παρόμοια περιοδικά στον Δυτικό κόσμο, περιέχει μεταφράσεις κλασικών παραδοσιοκρατικών κειμένων, κείμενα από τον χώρο της πνευματικότητας, κριτικές βιβλίων κοκ. Τα περισσότερα από τα καινούρια άρθρα είναι από Ρώσους ή ρωσόφωνους Τραντισιοναλιστές, αλλά επίσης μεταφράζει και άρθρα σύγχρονων Δυτικών, συνδέοντας έτσι τη ρωσική Παραδοσιοκρατία με αυτήν της Δύσης. Αν και ο Medvedev γενικά δεν δέχεται ξεκάθαρα πολιτικά άρθρα, ωστόσο δημοσίευσε κατά καιρούς κείμενα οπαδών του Ντούγκιν. Έτσι, η μετα-Σοβιετική Ρωσία παρείχε τις συνθήκες που επέτρεψαν στον Τραντισιοναλισμό να ανθίσει με τον ίδιο τρόπο που άνθισε στη Δύση.
Εκεί όμως που διαφέρει ο κύκλος του Μαγικού Βουνού από τα δυτικά πανομοιότυπά του, είναι πως δεν σχετίζεται με κάποιο μυστικό τάγμα ή κάποια συγκεκριμένη πνευματική κοινότητα. Στη Δύση, τέτοιες ομάδες συνήθως ακολουθούν το παράδειγμα του Γκενόν, συνδυάζοντας τα φιλοσοφικά τους ενδιαφέροντα με την πνευματική δραστηριότητα, συχνά με τη μορφή μιας Σούφικης αδελφότητας ή μιας Τεκτονικής στοάς. Ωστόσο, αυτό δεν έγινε σε καμία από τις δυο γραμμές της ρωσικής Παραδοσιοκρατίας, ούτε σε εκείνη που σχετίζεται με το Μαγικό Βουνό, ούτε σε εκείνη που σχετίζεται με τον Ντούγκιν. Λίγοι μόνοι Ρώσοι Τραντισιοναλιστές έχουν ασπαστεί το Ισλάμ όλα αυτά τα χρόνια, και γενικά έχουν στραφεί προς τον Σιϊσμό παρά στον Σουφισμό, κυρίως ως αποτέλεσμα της επίδρασης ενός συντρόφου του Ντούγκιν από τον Κύκλο luzhinskii, ονόματι Dzhemal, που είναι Σιΐτης.
Και ο Ντούγκιν και ο Medvedev εξηγούν τη διάφορά ανάμεσα στον ρωσικό και στον δυτικό Τραντισιοναλισμό με όρους της Ρωσικής Ορθοδοξίας. Ο Medvedev, μετά τη συνάντησή του με τη σκέψη του Γκενόν, ασπάστηκε την Ορθοδοξία. Ο Ντούγκιν επίσης είναι δηλωμένος Χριστιανός Ορθόδοξος, αν και ακολουθεί το Παλιό Ημερολόγιο. Στο βιβλίο του The Metaphysics of the Gospel ισχυρίζεται πως ο Χριστιανισμός, που δίκαια απέρριψε ο Γκενόν, ήταν ο Καθολικισμός. Έκανε όμως λάθος να απορρίψει την Ορθοδοξία της Ανατολής, για την οποία γνώριζε ελάχιστα. Η Ορθοδοξία, σε αντίθεση με τον Καθολικισμό, δεν έχασε ποτέ τη μυητική της εγκυρότητα και έτσι παραμένει μια ζωντανή παράδοση στην οποία μπορεί να στραφεί κάθε Τραντισιοναλιστής.
ΜΕΤΑ-ΓΚΕΝΟΝΙΑΣΜΟΣ
Ο Τραντισιοναλισμός, λοιπόν, είναι δυτικής προέλευσης, αλλά η ασυνήθιστα μεγάλη έμφασή του στη Ρωσική Ορθοδοξία είναι ρωσικής προέλευσης. Ο κύκλος του Μαγικού Βουνού είναι μετα-σοβιετικής προέλευσης, και από κάποιες απόψεις κοντά στις παραδοσιοκρατικές νόρμες της Δύσης. Αντίθετα, η Παραδοσιοκρατία του Ντούγκιν διαφέρει από αυτές τις νόρμες, και αντικατοπτρίζει τις χαρακτηριστικές μετα-σοβιετικες συνθήκες του Κύκλου luzhinskii. Η απόσταση ανάμεσα στην Παραδοσιοκρατία του Ντούγκιν και στις Δυτικές νόρμες δικαιολογείται από τον ίδιο στο βιβλίο του Filosofiia Traditsionalizma, του 2002. Στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου ο Ντούγκιν υποστηρίζει πως αυτό που ο Γκενόν πραγματικά ανέπτυξε ήταν μια μορφή «μετα-γλώσσας», μια νέα διαλεκτική. Σύμφωνα με τον ίδιο, η διαφορά του Γκενόν ανάμεσα στον Μοντερνισμό και στην Παράδοση είναι τόσο θεμελιώδης όσο η διάφορά του Μαρξ ανάμεσα στην Εργασία και στο Κεφάλαιο, αλλά «ακόμα πιο θεμελιώδης, και ακόμα πιο ριζοσπαστική».
Η διαλεκτική του Γκενόν πρέπει, ωστόσο, να χρησιμοποιηθεί, και όχι απλά να επαναληφθεί, και ο Ντούγκιν είναι αρκετά επικριτικός στους Δυτικούς Τραντισιοναλιστές επειδή απλώς επαναλαμβάνουν τον Γκενόν με «πολύ μικρές παρεκκλίσεις», πράγμα το οποίο βλέπει ως «κάποιο είδος διανοητικού χόμπι». Σε αντίθεση, ο ίδιος υποστηρίζει αυτό που αποκαλεί «Μετα-Γκενονιασμό», δηλαδή την εφαρμογή της διαλεκτικής του Γκενόν για την αλλαγή και την ανάπτυξη ορθών συνθηκών στην κοινωνία, πράγμα απαραίτητο από τη στιγμή που «ο σύγχρονος κόσμος βρίσκεται σε πτώση, και ως ένα συνονθύλευμα ανωμαλιών πηγαίνει από το κακό στο χειρότερο». Αυτή η εφαρμογή θα επιτρέψει, για παράδειγμα, τη συνειδητοποίηση πως «ο σοβιετικός ή ο κινεζικός κομμουνισμός περιέχουν περισσότερα στοιχεία της γλώσσας της Παράδοσης (όσο παράδοξο και αντιφατικό κι αν ακούγεται) από ότι η σύγχρονη Προτεσταντική θεολογία».
Ο Μετα-Γκενονιασμός είναι, σύμφωνα με τον Ντούγκιν, βασικής σημασίας επειδή: «Όλα τα γεγονότα γύρω μας (η συντριβή που υφίσταται το ρούβλι, οι στρατιωτικές συγκρούσεις, η παραίτηση μιας κυβέρνησης, οι νέες ανακαλύψεις της αρχαιολογίας) αποτυπώνουν την πάλη των δύο αντίπαλων στρατοπέδων. Ο ένας πόλος είναι ένα μικροσκοπικό, σχεδόν ανύπαρκτο, Μετα-Γκενονιανό στρατόπεδο, σαν ένας κόκκος άμμου στην έρημο, ενώ ο άλλος πόλος είναι ένα τεράστιο φιλελεύθερο στρατόπεδο, η γλώσσα του Μοντερνισμού, που διεκδικεί την παγκόσμια υπεροχή».
Ως αποτέλεσμα: «Η εφαρμογή του Μετα-Γκενονιανού προγράμματος είναι η μοναδική, κύρια κρατική, εθνική, κοινωνική και πολιτισμική πρόκληση. Έχουμε έναν μόνο συγγραφέα που πρέπει να διαβάσουμε: τον Ρενέ Γκενόν. Έχουμε έναν μόνο στόχο: να καταλάβουμε τι ήθελε να κάνει. Ο τρόπος σκέψης του είναι ο δικός μας τρόπος σκέψης, η γλώσσα του είναι η δική μας γλώσσα… Χωρίς αυτό, οποιαδήποτε αλλαγή κυβέρνησης, οποιαδήποτε καταστροφή και οποιεσδήποτε κοινωνικές αλλαγές (ακόμα και θετικές) θα είναι μεταφυσικά ένα μηδενικό, επειδή χωρίς τον Μετα-Γκενονιασμό δεν υπάρχει πνευματικότητα, δεν υπάρχει κοινωνική δικαιοσύνη, δεν υπάρχει ζωή – δεν υπάρχει τίποτα».
Το πρωταρχικό όχημα για την εφαρμογή του Μετα- Γκενονιανού προγράμματος, είναι κατά τον Ντούγκιν ο Ευρασιατισμός.
Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΟΥ ΕΥΡΑΣΙΑΤΙΣΜΟΥ
Ο Ευρασιατισμός αρχικά αναπτύχθηκε στην Πράγα, στο Βερολίνο και στο Παρίσι, στις αρχές της δεκαετίας του 1920, από Ρώσους μετανάστες διανοούμενους, στη βάση θεωριών ορισμένων Σλαβόφιλων του 19ου αιώνα για την καθιέρωση μιας πανσλαβικής ταυτότητας, σε αντίθεση με αυτήν της Ευρώπης, δίνοντας έμφαση στη θρησκεία των Σλάβων και στην κοινωνική αλληλεγγύη, σε αντιδιαστολή με τον υποτιθέμενο σκληρό ορθολογισμό και την ηθική παρακμή της Ευρώπης.
Οι Ευρασιατιστές του 1920 επεξέτειναν την κριτική τους για την Ευρώπη και αντικατέστησαν τους Σλάβους με την Ευρασία, ορίζοντάς την ως Ρωσία και τους λαούς εκεί ως ευρασιατική στέπα. Ο Ντούγκιν τροποποίησε αυτόν τον ορισμό της Ευρασίας σύμφωνα με το έργο δύο μη-Ρώσων διανοούμενων του μεσοπολέμου, του Βρετανού γεωγράφου Sir Halford Mackinder και του Γερμανού γεωπολιτικού Karl Haushofer, δημιουργώντας μια «ευρασιατική καρδιά» που αποτελούταν από τη Γερμανία και τη Ρωσία ενάντια στον κόσμο του Ατλαντικού, που περιλάμβανε ναυτικά έθνη με προδιάθεση στο ελεύθερο εμπόριο και στον δημοκρατικό φιλελευθερισμό.
Ο Τραντισιοναλισμός του Ντούγκιν, που είχε ήδη αγκαλιάσει τη Ρωσική Ορθοδοξία, ταίριαζε γάντι με αυτό το Ευρασιατικό-Ατλαντικό μοντέλο. Η Ευρασία, όπως προσδιορίζεται από τον Mackinder και τον Haushofer, και υπό την καθοδήγηση της Ρωσίας, θα μπορούσε να ταυτιστεί με την Παράδοση και το Ιερό, πατώντας πάνω στην αρχική σλαβόφιλη σύλληψη της πανσλαβικής ταυτότητας. Αντίθετα, ο κόσμος του Ατλαντικού θα μπορούσε να ταυτιστεί με την πτώση, τη Νεωτερικότητα, και την απουσία πνευματικότητας, πατώντας πάνω στην αρχική σλαβόφιλη σύλληψη του «άλλου», που χαρακτηρίζεται από στείρα λογική και ηθική παρακμή.
Το αποτέλεσμα αυτού του συνδυασμού είναι η γεωπολιτική φιλοσοφία που υποβόσκει στο βιβλίο του Ντούγκιν, The Foundations of Geopolitics: The Geopolitical Future of Russia (1997), με το οποίο έγινε ευρύτερα γνωστός ο ίδιος και είχε μεγάλη επίδραση σε σημαντικούς κύκλους της ρωσικής κοινωνίας. Η ίδια γεωπολιτική αναθεώρηση του Τραντισιοναλισμού διαμόρφωσε το βασικό δόγμα του Ευρασιατικού Κινήματος, το οποίο τροποποιήθηκε περαιτέρω για να εξυπηρετεί απόψεις που σχετίζονται με τη Νέα Δεξιά της Δύσης.
Ένας λόγος που το The Foundations of Geopolitics και ο Ευρασιατισμός του Ντούγκιν έχουν γνωρίσει τέτοια επιτυχία είναι ότι ο ορισμός των αντίπαλων στρατοπέδων του Ατλαντικού και της Ευρασίας αντικατοπτρίζει τα εδραιωμένα ρωσικά προ-σοβιετικά και σοβιετικά μοντέλα. Η ταύτιση της Αμερικής ως ο κύριος αντιπρόσωπος του Μοντερνισμού, και άρα ως ο κύριος αντίπαλος της Ρωσίας, είναι μια βολική συνέχιση της κατάστασης του Ψυχρού Πολέμου.
Το ευρασιατικό μπλοκ είναι μια συνέχιση της παλιάς Σοβιετικής Ένωσης και του Συμφώνου της Βαρσοβίας, με τη μόνη αλλαγή την ένταξη του Ιράν και της Τουρκίας, ακολουθώντας μια από παλιά εδραιωμένη τάση, από τότε που οι Ρώσοι ηγεμόνες, από τη Μεγάλη Αικατερίνη μέχρι τον Στάλιν, έβλεπαν αυτές τις δύο χώρες ενταγμένες στη ρωσική σφαίρα επιρροής.
ΣΗΜΕΙΑ ΤΩΝ ΚΑΙΡΩΝ
Ο Ευρασιατισμός παρέχει σε εκείνους που το επιθυμούν μια ιδεολογική εξήγηση της συνέχισης της αντιπαράθεσης που, μετά την πτώση του Κομμουνισμού, έχασε την αυθεντική ιδεολογική αιτιολόγηση που είχε κατά τη σοβιετική περίοδο. Επίσης, έχει προσαρμοστεί καλά στις συνθήκες της μετα-σοβιετικής περιόδου εξαιτίας ενός χαρακτηριστικού που πήρε απευθείας από τον Τραντισιοναλισμό του Γκενόν: την πίστη στην ύπαρξη μιας μοναδικής, αυθεντικής, προαιώνιας υπερ-θρησκείας, πράγμα που αποτελεί εξαιρετική βάση για τον θρησκευτικό πλουραλισμό, τον οποίο είχε μεγάλη ανάγκη η μετα-σοβιετική Ρωσία.
Μια από τις πιο δημοφιλείς μορφές του ρωσικού εθνικισμού βασιζόταν πάντα στην Ορθοδοξία, ή τουλάχιστον εκφραζόταν με όρους της Ορθοδοξίας. Αυτό, ωστόσο, αναγκαστικά αποκλείει τους μη-Ορθόδοξους κατοίκους της Ρωσίας, και έτσι εύκολα δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για έναν κατακερματισμό της κοινωνίας, το ακριβώς αντίθετο δηλαδή από αυτό που επιζητούν οι εθνικιστές.
Η παραδοσιακή όμως οπτική που πηγάζει από την πίστη στην Προαιώνια Σοφία (Perennialism), δίνει τη λύση. Με βάση μια κοινή προαιώνια αλήθεια, ο Ντούγκιν μπορεί εύκολα να συμπεριλάβει Μουσουλμάνους και Εβραίους στο Ευρασιατικό Κίνημά του (πράγμα που κάνει), προτείνοντας μια συμμαχία με μουσουλμανικά έθνη, είτε πρώην σοβιετικές δημοκρατίες, είτε γειτονικά κράτη όπως το Ιράν και η Τουρκία. Όσον αφορά στους Εβραίους, η ευρασιατική προσέγγισή τους είναι πιο σύνθετη: από τη μια ο Ντούγκιν καλωσορίζει τους «παραδοσιακούς» Εβραίους, από την άλλη απορρίπτει τους «κοσμοπολίτες», ενάντια στους οποίους μπορεί να χρησιμοποιηθεί η καθιερωμένη αντισημιτική ρητορική.
Ένα επιπλέον χαρακτηριστικό του Ευρασιατισμού του Ντούγκιν, που μπορεί να είναι μια απάντηση στις μετα-σοβιετικές συνθήκες, είναι ο αποκαλυπτικισμός του. Κατά μία έννοια, όλοι οι Τραντισιοναλιστές έχουν την Αποκάλυψη στον πυρήνα της σκέψης τους, αφού η παρακμή που θεωρούν ότι προκαλεί η Νεωτερικότητα είναι μη αναστρέψιμη και σηματοδοτεί την αρχή ενός νέου κύκλου.
Ωστόσο, μέσα από τα βιβλία του και τις δημόσιες τοποθετήσεις του ο Ντούγκιν δίνει μια ασυνήθιστα μεγάλη έμφαση στην Αποκάλυψη. Οι λόγοι γι’ αυτό δεν είναι ξεκάθαροι, αλλά θα μπορούσαν κάλλιστα να συνδέονται με την τραυματική ιστορία της Ρωσίας από την κατάρρεύση της Σοβιετικής Ένωσης.
Όπως γράφει ο ίδιος στο The Foundations of Geopolitics, αυτά τα γεγονότα «είναι δύσκολο να τα κατανοήσει κανείς, εκτός και αν τα ερμηνεύσει ως σημεία των καιρών, ως τον προάγγελο του πόσο κοντά είμαστε στην κορύφωση της κατάστασης», πράγμα που βλέπουμε να συμβαίνει στις μέρες μας…
Πηγές
Όλα τα στοιχεία για το άρθρο αντλήθηκαν από το υπό έκδοση βιβλίο, Μυστική Ρωσία: Η Νέα Εποχή της Ρωσίας – Αποκρυφιστικές και Εσωτερικές Διαστάσεις, από τις εκδόσεις Αρχέτυπο. Επίσης χρησιμοποιήθηκαν ως πηγές το Λεξικό της Φιλοσοφίας, του Θ. Πελεγρίνη (Ελληνικά Γράμματα), The Reign of Quantity and the Signs of the Times, του Ρενέ Γκενόν, και The Foundations of Geopolitics: The Geopolitical Future of Russia, του Αλεξάντρ Ντούγκιν.
Ο Στέλιος Ηλιόπουλος είναι πτυχιούχος Πολιτικών Επιστημών με μεταπτυχιακές σπουδές στις Διεθνείς Σχέσεις και τη Στρατηγική.
ΠΗΓΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΑΒΑΤΟΝ ΤΕΥΧΟΣ 178 – ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ: Ι.Ν.ΑΓΙΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΙΣΤΙΑΙΑΣ
Ο Αλεξάντρ Ντούγκιν και ο ρωσικός πολιτικός πρωτογονισμός
Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης
Το πρόσωπο που γνωρίζει ο Νίκος Κοτζιάς και συναντάται με τη Χρυσή Αυγή
Το κείμενο του Δημήτρη Π. Τριανταφυλλίδη που ακολουθεί δημοσιεύτηκε στο τεύχος #52 του Books’ Journal (Φεβρουάριος 2015), το πρώτο τεύχος με κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ. Αναφερόταν στην επίσκεψη στην Ελλάδα, σε ανύποπτο χρόνο, του Αλεξάντρ Ντούγκιν, και στη διάλεξη που έδωσε στο Πανεπιστήμιο Πειραιά, σε μάθημα του Νίκο Κοτζιά, ήδη υπουργού Εξωτερικών των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ, η ιδεολογική και πολιτική σχέση του οποίου με τον Ντούγκιν, ιδεολογικό εκφραστή του Πούτιν, ακόμα παραμένει μυστηριώδης. Αναδημοσιεύουμε το κείμενο εκείνο, επειδή αυτές τις ημέρες θα ακούσουμε συχνά το όνομα αυτού του ανθρώπου (ιδεολογικά συγγενούς με τον περίφημο Μαλοφέγεφ που προσπαθούσε να φτιάξει τηλεόραση που να προβάλει τη ρωσική οπτική με τον Κώστα Βαξεβάνη), εκτός των άλλων θεωρητικού του ρωσικού αντιδυτικισμού και της υπονόμευσης του δημοκρατικού μοντέλου του δυτικού κόσμου.
Στον αφρό των ημερών βρέθηκε ο Αλεξάντρ Γιέλιεβιτς Ντούγκιν, λόγω των σχέσεών του με τον νέο υπουργό Εξωτερικών Νίκο Κοτζιά και την περίεργη, για πολλούς, σύμπτωση απόψεων με τη Χρυσή Αυγή σε ζητήματα γεωπολιτικών επιδιώξεων και προσανατολισμών.
Το παράξενο αυτό πολιτικό και ιδεολογικό πέταλο που ξεκινάει από την άκρα Δεξιά και φτάνει στη συστημική και κυβερνητική πλέον Αριστερά, φαίνεται πως έχει πολλά κοινά σημεία επαφής, τα οποία οφείλονται στην κοινή του, έντονα αντιδυτική, αντιευρωπαϊκή προσέγγιση των διεθνών σχέσεων.
Παρά το γεγονός ότι η δημοσιοποίηση των σχέσεών του έχει προκαλέσει ένα τσουνάμι επικριτικών σχολίων, η αλήθεια είναι πως για τον Αλεξάντρ Ντούγκιν ο έλληνας αναγνώστης γνωρίζει ελάχιστα και εκείνα από «δεύτερο χέρι».
Ο Αλεξάντρ Γιέλιεβιτς Ντούγκιν γεννήθηκε στις 7 Ιανουαρίου 1962 στη Μόσχα. Ο πατέρας του Γκέλι Αλεξάντροβιτς Ντούγκιν, διδάκτωρ Νομικής, ήταν αντιστράτηγος της Γενικής Διεύθυνσης Κατασκοπίας του Γενικού Επιτελείου των Ενόπλων Δυνάμεων της ΕΣΣΔ, και η μητέρα του Γκαλίνα Βίκτοροβνα Ντούγκινα, γιατρός, διδάκτωρ Ιατρικής.
Το 1979 αρχίζει να φοιτά στο Αεροπορικό Ινστιτούτο της Μόσχας, ωστόσο αποβάλλεται στο δεύτερο έτος. Το 1974 μαζί με τους Γκαϊντάρ Τζεμάλ και τον Γιεβγκένι Γκολοβίν ιδρύουν τον «Κύκλο Γιουζίνσκι», που οφείλει το όνομά του στο μοσχοβίτικο σοκάκι όπου ήταν το διαμέρισμα του συγγραφέα Γιούρι Μαμλέγιεφ, ο οποίος είχε μεταναστεύσει στη Δύση. Το 1980 με τον Τζεμάλ γίνονται μέλη του «Μαύρου Τάγματος των SS», το οποίο είχε ως αρχηγό «Ράιχ Φύρερ» έναν από τους πρώτους «Νέους δεξιούς» τον Γιεβκένι Γκολοβίν. Ο ίδιος ο Ντούγκιν θεωρεί τον εαυτό του μαθητή του Γκολοβίν. Το 1988 μαζί με τον Τζεμάλ γίνονται μέλη του Εθνικού – Πατριωτικού Μετώπου «Μνήμη» του Ντμίτρι Βασίλιεφ. Τη διετία 1990 – 1992 εργάστηκε με τα αποχαρακτηρισμένα αρχεία της ΚΑ.ΓΚΕ.ΜΠΕ και στη συνέχεια δημοσίευσε σειρά άρθρων σε περιοδικά, βιβλία με τίτλο «Τα μυστικά του αιώνα». Είχε μάλιστα και ομότιτλη εκπομπή στο Πρώτο Κανάλι της ρωσικής τηλεόρασης.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εξέλιξη των ιδεολογικών του εμμονών.
Τη δεκαετία του 1980 είχε ριζοσπαστικές αντισοβιετικές και αντικομμουνιστικές ιδεολογικές προτιμήσεις. Ο ίδιος διηγείται πως μάθαινε στο μικρό του γιο να «φτύνει τα αγάλματα του Λένιν», πράγμα για το οποίο στη συνέχεια μετάνιωσε. Είναι η περίοδος που γοητεύεται από τη φιλοσοφία του Νίτσε και τα έργα του Μιρτσέα Ελιάντε, την ιδεολογία των «Νέων δεξιών» της Ευρώπης, των θεωρητικών της «Συντηρητικής επανάστασης» του μεσοπολέμου, των θεωρητικών της γεωπολιτικής Καρλ Χαουσχόφερ, Φρίντριχ Ράτσελε, Καρλ Σμιτ, αλλά και των συγγραφέων Ρενέ Γκενόν (γνωστός και ως σεΐχης Αμπντούλ-Ουάχιντ Γιάχγια) και Γιούλιους Έβολα.
Με την ανάληψη της εξουσίας από τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ και την έναρξη της πολιτικής της Περεστρόικα άλλαξαν και οι απόψεις του Αλεξάντρ Ντούγκιν για τον κομμουνισμό και το σοβιετικό καθεστώς. Είναι γνωστή η άποψή του σχετικά με τη διάλυση της ΕΣΣΔ ως γεωπολιτικής ήττας του «πολιτισμού της θάλασσας» επί του «πολιτισμού της ξηράς». Είναι η εποχή που ο Ντούγκιν στρέφεται προς τον μαρξισμό, τον εθνικομπολσεβικισμό, τη μεταφυσική του κομμουνισμού, την ευρασιατική θεωρία αλλά και τους «Νέους αριστερούς». Τον Οκτώβριο του 1993 λαμβάνει μέρος στην άμυνα του Ανωτάτου Σοβιέτ της Ρωσίας. Η ήττα του εκεί και η αποτυχία αποτροπής της κατάρρευσης του κομμουνιστικού συστήματος είναι η μεγάλη του προσωπική τραγωδία, κατά τον ίδιο.
Στη συνέχεια, μαζί με τον Εντουάρντ Λιμόνοφ, γνωστό στο ελληνικό κοινό συγγραφέα, και τον Γιεγκόρ Λετόφ, ιδρύουν το Εθνικομπολσεβικικό κόμμα, το οποίο ασκεί διαρκή πολεμική κατά του τότε προέδρου Μπορίς Γιέλτσιν, διατυπώνοντας ριζοσπαστικές αντιαμερικανικές απόψεις κατά του δυτικού φιλελευθερισμού. Επί σειρά ετών ήταν ο ιδεολογικός καθοδηγητής του Εθνικομπολσεβικικού κόμματος. Είναι η εποχή όμως που ο Ντούγκιν έρχεται σε επαφή με τη ρωσική ορθοδοξία και ιδιαίτερα με την αίρεση των Παλαιόπιστων και γίνεται μέλος της Εκκλησίας τους. Ταυτόχρονα, δειλά – δειλά στην αρχή αλλά και πιο έντονα στη συνέχεια διατυπώνει την άποψη πως η Ρωσία θα ανακτήσει την αίγλη της αν επιστρέψει στις αρχές της ενιαίας πίστης πριν το σχίσμα τόσο του πατριάρχη Νίκωνα (1653) και πριν τις μεταρρυθμίσεις του Μεγάλου Πέτρου. Την άνοιξη του 1998 επήλθε η ρήξη στις σχέσεις του με τον Εντουάρντ Λιμόνοφ και το Εθνικομπολσεβικικό κόμμα. Την ίδια χρονιά προσλαμβάνεται ως σύμβουλος του προέδρου της Κρατικής Δούμας Γκενάντι Σελιζνιόφ και την επόμενη χρονιά αναλαμβάνει τη διεύθυνση του Κέντρου Γεωπολιτικών Ερευνών του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας του προέδρου του Κοινοβουλίου. Παράλληλα, διδάσκει στις σχολές του Γενικού Επιτελείου των Ρωσικών Ενόπλων Δυνάμεων.
Η ανάληψη της προεδρίας από τον Βλαντίμιρ Πούτιν σηματοδοτεί μια νέα περίοδο στις πολιτικές περιπέτειες αυτής της αμφιλεγόμενης προσωπικότητας. Από την αντιπολιτευτική δραστηριότητα, περνάει στην υπηρεσία της νέας εξουσίας.
Η αλλαγή αυτή οφείλεται εν πολλοίς στην αλλαγή των απόψεων του ίδιου του Αλεξάντρ Ντούγκιν. Είναι πλέον ο ιδρυτής της σχολής της ευρασιατικής επέκτασης της Ρωσίας και του συντηρητισμού. Αυτοί είναι, κατά τη γνώμη του, οι δύο πυλώνες πάνω στην οποία θα πρέπει να στηριχθεί η εξουσία για να επαναφέρει τη Ρωσία σε τροχιά υπερδύναμης αυτοκρατορικού τύπου.
Σε φιλοσοφικό επίπεδο διακηρύσσει τη «Μεταφιλοσοφία» όπου ασκεί κριτική στα τρία βασικά φιλοσοφικά παραδείγματα του Προνεωτερισμού, του Μοντερνισμού και του Μεταμοντερνισμού, ενώ η ενασχόλησή του με τη φιλοσοφία του Μάρτιν Χάιντεγκερ τον οδήγησε στη σκέψη της εφαρμογής του διδασκαλίας του γερμανού στοχαστή στη ρωσική ιστορία.
Με βάση αυτό, περίπου, το σχήμα, ο Ντούγκιν διατυπώνει την άποψή του για την «τέταρτη πολιτική θεωρία» την οποία αντιπαραθέτει στις τρεις μεγάλες ιδεολογίες του 20ού αιώνα: το φιλελευθερισμό, τον κομμουνισμό και το φασισμό. Στο έργο του «Αρχαιομοντέρνο» διατυπώνει την άποψη ότι το Μοντέρνο ολοκλήρωσε τον κύκλο του στη Δυτική Ευρώπη, ενώ δεν μπόρεσε να διεισδύσει στη Ρωσία, ούτε καν σε εκείνους τους κύκλους της ρωσικής ελίτ που είχαν φιλοδυτικές απόψεις.
Το καλοκαίρι του 2014 και με αφορμή δηλώσεις του σχετικά με την Ουκρανία και τα δραματικά γεγονότα που συνέβησαν εκεί και με κάποια τυπική αφορμή απολύθηκε από το Πανεπιστήμιο της Μόσχας.
Ο Αλεξάντρ Ντούγκιν με τις βαθιά αντιδυτικές, αντιδημοκρατικές, ολοκληρωτικές του απόψεις, έχει καλλιεργήσει τις σχέσεις του με τα αντίστοιχα ακροδεξιά κινήματα στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Σήμερα, στην εσωτερική πολιτική σκηνή της χώρας του δε διαδραματίζει κεντρικό ρόλο, οι απόψεις του αντιμετωπίζονται από πολλούς είτε με σκεπτικισμό, είτε με ένα ειρωνικό υπομειδίαμα. Ωστόσο, για πολλούς θεωρείται ως ο ιδεολόγος του ρωσικού εκείνου πολιτικού πρωτογονισμού, ο οποίος εκφράζει τα συμφέροντα του βαθέος ρωσικού κράτους και χρησιμοποιείται ως Δούρειος Ίππος για τη διείσδυση στις δυτικές κοινωνίες μέσω του δικτύου των επαφών του. Είναι κάτι, άλλωστε, στο οποίο έχει οικογενειακή παράδοση.
Ο Αλεξάντρ Ντούγκιν και ο ρωσικός πολιτικός πρωτογονισμός (booksjournal.gr)
ΣΧΕΤΙΚΟΙ ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ και ΒΙΝΤΕΟ ΓΙΑ ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΥΣ:
- Ο ΑΠΟΚΡΥΦΙΣΤΙΚΟΣ ΝΕΟ-ΝΑΖΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΤΕΡ ΝΤΟΥΓΚΙΝ – Ιερός Ναός Αγίων Ταξιαρχών Ιστιαίας (entaksis.gr)
- Αλεξάντερ Ντούγκιν – ΧΡΥΣΗ ΑΥΓΗ (xrisiavgi.com)
- http://xacyclades.blogspot.com/2013/11/blog-post_8467.html