π. Στέφανος Στεφόπουλος
I)
Τα τελευταία χρόνια διαβάζουμε στα περιοδικά και τις εφημερίδες εκατοντάδες διαφημιστικές καταχωρήσεις συμπολιτών μας που αναλαμβάνουν να μας λύσουν τα ποικίλα καθημερινά προβλήματα που διέπουν τις σχέσεις μας με τον εαυτό μας αλλά και με τους γύρω μας. Είναι οι διάφοροι “Ψυχο”-αναλυτές, “Ψυχο”-θεραπευτές, “Ψυχο”-λόγοι, “Ψυχο”-ίατροι, με σπουδές σε περίφημα πανεπιστημιακά ιδρύματα του εξωτερικού, με βαρύγδουπους τίτλους, με τεχνικές μεθόδους που φθάνουν -ενίοτε- στα όρια του παραλόγου, με ευρηματικές υπηρεσίες λίαν αμφιλεγόμενες (όπως “Αντιμετώπισις Πένθους”!!!), με ατελείωτες υποκειμενικές φιλοσοφικές τοποθετήσεις, με τεράστιο κόστος για τον “ασθενή”, αλλά το σημαντικότερο, χωρίς αντικείμενο!
Αλήθεια, ποιο είναι το αντικείμενο όλων αυτών των “ειδικών”; Μήπως η ψυχή του ανθρώπου; Ποιος τους δίδαξε να “θεραπεύουν” κάτι το οποίο δεν ερευνάται; Ποιος τους έδωσε το δικαίωμα να μιλούν για πράγματα που δεν τους ανήκουν; Μήπως σας φαίνονται υπερβολικά τα ερωτήματα αυτά; Μήπως θεωρηθούν οι παραπάνω ερωτήσεις “ανοίκεια επίθεση” κατά καταξιωμένων επιστημόνων; Δεν με απασχολούν, προσωπικά, όλες αυτές οι ενστάσεις αφού σκοπός του άρθρου αυτού δεν είναι η απαξίωση επιστημών και επιστημόνων αλλά η οριοθέτησή τους σε κάποια πλαίσια έξω από τα οποία όχι μόνο δεν μπορούν να θεραπεύσουν, αλλά και περισσότερη ζημιά είναι δυνατόν να προξενήσουν στις ψυχές των ανθρώπων. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Τι είναι αλήθεια η ψυχή; Η απάντηση δεν μπορεί να είναι προϊόν φιλοσοφικής, αλλά θεολογικής έρευνας αφού η ψυχή είναι το πνευματικό συστατικό του ανθρώπου που μαζί με το σώμα απαρτίζει αυτό που αποκαλούμε “άνθρωπος”. Ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο διφυή, δηλαδή αποτελούμενο από το υλικό στοιχείο, το σώμα, και το πνευματικό στοιχείο- την αθάνατη ψυχή. Μόνον ο Θεός γνωρίζει τι συμβαίνει στα βάθη της ψυχής και μερικοί στους οποίους φανέρωσε τόσα όσα είναι αρκετά για να μπορούν να θεραπεύσουν την ψυχή όταν αυτή ασθενεί. Σίγουρα δε, αυτοί δεν είναι οι διάφοροι “ψυχο-ειδικοί”, αλλά οι θεοφόροι άγιοί της, οι πραγματικοί ψυχο-θεραπευτές, που με τον ασκητικό τους βίο κατάφεραν, με τη βοήθεια του Θεού, να τιθασεύσουν τα πάθη της σάρκας και να γνωρίσουν τον πνευματικό κόσμο και το μοναδικό δρόμο της σωτηρίας που είναι μόνο ο Χριστός: “Εγώ ειμί η οδός…” (Ιωαν. ιδ’ 6).
Για να μιλήσει κανείς για θεραπεία της ψυχής, πρέπει να γνωρίζει πρωτίστως πότε και πως ασθενεί η ψυχή. Πως λοιπόν μιλούν οι επιστήμονες του είδους αυτού για ασθένεια όταν δεν αναγνωρίζουν την ύπαρξη και ενέργεια βασικότατων παραγόντων που σχετίζονται με τη σωτηρία του ανθρώπου όπως είναι : α) τα πάθη, β) ο Διάβολος, και γ) η θεία Χάρις; Όσον αφορά το (α), η σύγχρονη Ψυχολογία δεν αναγνωρίζει πάθη ψυχικά και σωματικά, αλλά παθήσεις που έχουν το ιστορικό τους σε σωματικές ασθένειες ή στα διάσημα “απωθημένα”. Διαφορετικά, ας μας εξηγήσει κάποιος εξ’ αυτών πως διακρίνει μεταξύ βουλιμίας και γαστριμαργίας; Το (β) είναι πολύ σημαντικό γιατί αν παραδεχθούν οι κύριοι αυτοί την ύπαρξη και τις ενέργειες του Διαβόλου, θα πρέπει να στείλουν πολλούς “ασθενείς” τους στους πνευματικούς πατέρες-ιερείς οι οποίοι είναι και οι μόνοι αρμόδιοι εν τοιαύτη περιπτώσει. Τέλος, σχετικά με το (γ) είναι οξύμωρο σχήμα να μιλά κανείς μόνο για την ανθρώπινη δυνατότητα παρέμβασης όταν γνωρίζουμε από τη διδασκαλία της Εκκλησίας μας ότι στα πάντα, παντού και πάντοτε ενεργεί συνδυαστικά η θέληση του ανθρώπου με τη θεία Χάρη: “…χωρίς εμού ου δύνασθαι ποιείν ουδέν” (Ιωαν. ιε’, 5). Ποια πνευματική προοπτική θα δώσει ο οποιοσδήποτε ασχολείται- όπως λέει -με την ψυχή στον άνθρωπο που αναζητά βοήθεια; Γνωρίζει τη διδασκαλία της Εκκλησίας μας; Γνωρίζει τη δογματική της; Την εκκλησιολογία, τη μυστηριολογία, τη σωτηριολογία της; Τι νόημα θα δώσει στη ζωή του μπερδεμένου από τον άκρατο υλισμό ανθρώπου;
Πολλά άλλα επιχειρήματα μπορούν να επιστρατευθούν, αλλά ο χώρος δεν το επιτρέπει. Έτσι, θα περιοριστώ στο να αναφέρω τις περιπτώσεις που η Εκκλησία μας (δεν εκπροσωπώ την Εκκλησία, μόνο την άποψή μου παραθέτω, βασισμένη όμως σ’ αυτή τη διδασκαλία της!) θα προέτρεπε τον άνθρωπο στην αναζήτηση επαγγελματικής βοήθειας. Είναι οι περιπτώσεις ανθρώπων με σχιζοφρενικές, μανιοκαταθλιπτικές κ.α. τάσεις που θέτουν άθελά τους σε άμεσο κίνδυνο τη σωματική τους ακεραιότητα καθώς και ανθρώπων που δεν ανήκουν στην Ορθόδοξη Εκκλησία και δεν ενστερνίζονται τη διδασκαλία της ή που ως βαπτισμένοι Ορθόδοξοι επιμένουν να επιλέγουν την απομάκρυνσή τους από αυτήν. Όλοι αυτοί κάπου πρέπει να αναζητήσουν βοήθεια για να μη “τρελλαθούν” εντελώς! Εμείς οι υπόλοιποι, έχουμε τους Προφήτες, τους Αποστόλους, τους Πατέρες της Εκκλησίας, τα νέφη των αγίων και μαρτύρων που σηματοδοτούν ως πνευματικοί φάροι τα πνευματικά μας ,και όχι μόνο, αδιέξοδα. Αλλά θα συνεχίσουμε προσεχώς.
II)
Επανέρχομαι στο θέμα της Ψυχολογίας/Ψυχιατρικής γιατί πρέπει να γίνουν κάποιες περαιτέρω επισημάνσεις για να αποφευχθούν ,κατά το ανθρώπινο δυνατό, όλες οι πιθανές παρεξηγήσεις. Επαναλαμβάνω πως σκοπός αυτού του άρθρου δεν είναι η απαξίωση καμιάς επιστήμης ή επιστήμωνος, αλλά μόνο η οριοθέτηση της πρακτικής αυτής από απόψεως Χριστιανικής Ορθοδόξου. Τρέχει ο άνθρωπος των ημερών μας στους εν λόγω “ειδικούς” για να του θεραπεύσουν τα τραύματα της ψυχής ή για να πάρει συμβουλές χωρίς ποτέ να μπαίνει στην προβληματική του θέματος αυτού. Δεν σκέφτεται ή δεν επιθυμεί να σκεφτεί ή ακόμη χειρότερα μερικοί δεν κατάφεραν ποτέ να σκεφτούν τι είναι αυτή η ψυχή, τι είναι αμαρτία, τι είναι μετάνοια και ψάχνουν εναγωνίως “μαγικές” λύσεις χωρίς προσωπική προσπάθεια, χωρίς κόπο, αντιμετωπίζοντας τα συμπτώματα και όχι τις αιτίες των προβλημάτων τους!
Τρέχουν πολλοί σε ένα σωρό “ειδικούς” που δήθεν σπούδασαν ώστε να βοηθούν τους ανθρώπους στις δυσκολίες της ζωής. Τι κάνουν λοιπόν; Κάθονται επί ώρες και ακούν. Το ίδιο όμως κάνουν και οι πνευματικοί! Προσπαθούν οι “ειδικοί” να συμβουλεύσουν και να καθοδηγήσουν στηριζόμενοι σε διαφορετικές ανθρώπινες -άρα υποκειμενικές- θεωρίες/σχολές. Το ίδιο κάνουν και οι πνευματικοί! Με τη διαφορά ότι οι τελευταίοι στηρίζονται στην αλάνθαστη πηγή ζωής, τη διδασκαλία του Θεανθρώπου Ιησού Χριστού! Οι “ειδικοί” προτείνουν από τη γνώση και εμπειρία τους, ενώ οι πνευματικοί προτείνουν με βάση την πολύχρονη και θεόπνευστη διδασκαλία και βιωτή των αγίων της Εκκλησίας! Διαβάστε τι προτείνει ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος περί ειρηνικής συμβιώσεως του ζευγαριού και περί ανατροφής των τέκνων σχεδόν 18 αιώνες πριν και θα διαπιστώσετε ότι πολύ λίγο διαφέρουν αυτά που λέει εκείνος από τους “ειδικούς” που έσπασαν τα “μούτρα” τους (συγχωρέστε μου την έκφραση) στα θρανία. Μιλούν οι “ειδικοί” για δίαιτα που βοηθά το σώμα αλλά και τη διαύγεια του μυαλού και τρέχουν οι άνθρωποι να την εφαρμόσουν. Όταν όμως η Εκκλησία μιλάει με πείρα 6000 περίπου ετών (από κτίσεως κόσμου) περί νηστείας για τους ίδιους λόγους, χλευάζεται. Προ ημερών μάλιστα κάποιος συμπολίτης μας Μαρουσιώτης μειδίασε και σχολίασε ειρωνικά ερώτησή μου προς αρτοποιό της περιοχής περί του αν κάποιο γλύκισμα περιείχε βούτυρο ή όχι!
Ακόμη όταν οι “ειδικοί” ψυχαναλυτές μιλούν για έρωτα χωρίς σεξ (βλ. εφημερίδα “Εspresso της Κυριακής”, 5/1/03, σελ. 26-27) αυτό μπορεί και να γίνεται αποδεκτό. Ποτέ όμως δεν είναι αποδεκτή (πλην ελαχίστων εξαιρέσεων) η αγνεία, η παρθενία που προτείνει η Εκκλησία. Στο πιο πάνω δημοσίευμα διαβάζουμε τα εξης: “…τώρα πια άντρες και γυναίκες αναζητούν πιο πολύ κάποιον που να ταιριάξουν πνευματικά και συναισθηματικά παρά σεξουαλικά, που αυτό άλλωστε είναι το μόνο εύκολο…παίρνουν και οι δύο όσα θέλουν και ακόμη περισσότερα από ότι σε μια ολοκληρωμένη σχέση”. Αν αυτές τις προτεραιότητες είχαν τα σημερινά ζευγάρια, αν συμμορφώνονταν με τις συμβουλές της Εκκλησίας, τώρα δεν θα έιχαμε τόσα διαζύγια και δεν θα είχαμε δημιουργήσει τόσα δυστυχισμένα παιδιά. Ή μήπως υπάρχει ένας έστω “ειδικός” που να πιστεύει ότι όλα αυτά δεν δημιουργούν τραύματα στις ευαίσθητες παιδικές ψυχές; Όταν οι πνευματικοί συστήνουν αγνεία στη νεολαία, είναι “ξεπερασμένοι”, “οπισθοδρομικοί”, “μεσαιωνικοί”, “ανέραστοι”, “ούφο” κ.α. τέτοια στολίδια!
Αγαπητοί αναγνώστες της Αμαρυσίας, δεν θα λέει την αλήθεια όποιος σας πει ότι γνωρίζει τον άνθρωπο, την αθάνατη ψυχή του, τα πάθη του και τις αδυναμίες του μόνο και μόνο επειδή τα διδάχθηκε όλα αυτά στις πανεπιστημιακές αίθουσες. Η σύγχρονη Ψυχολογία/Ψυχιατρική δεν έχει ως αντικείμενο έρευνας τις ανθρωπολογικές συνέπειες της σάρκωσης του Θεού – Λόγου. Δεν γνωρίζει την ύπαρξη, γένεση, ενέργειες και αντιμετώπιση των παθών που καθιστούν ασθενή την ανθρώπινη ψυχή, αγνοεί την ύπαρξη και τις ενέργειες του Διαβόλου, την προπτωτική κατάσταση του ανθρώπου στον Παράδεισο στον οποίο προσπαθεί να επιστρέψει, αδιαφορεί ακόμη για τη σωστική ενέργεια της θείας Χάρης, άρα δεν γνωρίζει τον άνθρωπο, συνεπώς δεν μπορεί στην πραγματικότητα να τον θεραπεύσει, πολύ περισσότερο δε να τον σώσει!
Μόνο η άσκηση των αρετών και η πρόοδος στην πνευματική ζωή θεραπεύει-εξισορροπεί την πάσχουσα ψυχή όπως πολύ εύστοχα τόνισε πρόσφατα σε σχετική ομιλία του ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ.κ. Χριστόδουλος. Και στο σημείο αυτό μπορεί να αναρωτηθεί κάποιος τι συμβαίνει όταν ο άνθρωπος παρά την πνευματική του ζωή αποκτά ή δημιουργεί σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα; Την απάντηση θα ερευνήσουμε σε προσεχές φύλλο μιας και πιστεύω ότι αυτοί είναι προβληματισμοί που θα έπρεπε να απασχολούν τους περισσότερους από εμάς.
III)
Συνεχίζουμε σήμερα προκειμένου να ολοκληρώσουμε τη σειρά των άρθρων αυτών σχετικά με τις ψυχο-“επιστήμες”. Στο προηγούμενο φύλλο της Αμαρυσίας θέσαμε το ερώτημα αν συμβιβάζεται η πνευματική ζωή με τα ψυχολογικά προβλήματα. Η απάντηση εξαρτάται από το τι εννοούμε όταν λέμε πνευματική ζωή. Όταν λοιπόν αναφερόμαστε στην πνευματική ζωή εννοούμε την ενάρετη ζωή του ανθρώπου. Κατ’ αυτήν ο άνθρωπος πορεύεται προς τον ουρανό εφαρμόζοντας με τη βοήθεια της Θείας Χάριτος τις αρετές της χριστιανικής ζωής και τις εντολές του Θεού όπως είναι η ταπεινοφροσύνη, η αγάπη, η πίστη, η προσευχή, η νηστεία, η σωφροσύνη, η δικαιοσύνη, κ.α. Η τήρηση των εντολών του Θεού βοηθά στην ελευθέρωση της ψυχής από τα πάθη, εκδιώκει τους εμπαθείς λογισμούς και οδηγεί τον άνθρωπο στην αγιότητα. Μάλιστα, ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς διδάσκει πως δια του τρόπου αυτού και μόνον υγιαίνει η ψυχή!
Άρα, αν ο άνθρωπος βιώνει την γνήσια χριστιανική ζωή, στο μέτρο που μπορεί και τη βιώνει, ο άνθρωπος αυτός είναι ψυχικά ισορροπημένος και πορεύεται στην τελειότητα του Χριστού, κατά Χάριν. Δεν είναι δυνατόν να είναι και πνευματικός άνθρωπος και να αντιμετωπίζει και ψυχολογικά προβλήματα! Διαφορετικά, όλοι οι άγιοι της Εκκλησίας μας θα μπορούσαν να είναι, αν και άγιοι, ψυχασθενείς. Δηλαδή, το “καθ’ ομοίωση”, η Θεία Χάρις, ο Χριστός, οι αρετές, η αγιοσύνη μερικώς μόνο ενεργούν στον άνθρωπο και επομένως κανείς δεν σώζεται, κανείς δεν επιστρέφει στον Παράδεισο! Αυτό όμως γνωρίζουμε ότι είναι λάθος αλλά και βλάσφημο συνάμα. Είναι ποτέ δυνατόν ο Θεός να βοηθά και να αγιάζει, ο άνθρωπος να επιζητεί και να ενεργεί ειλικρινώς και να μην θεραπεύεται η ψυχή του επειδή δεν το θέλουν ή δεν το καταλαβαίνουν οι ψυχο-“ειδικοί”;
Πρέπει στο σημείο αυτό να επαναλάβω για πολλοστή φορά πως δεν προσπαθώ να απαξιώσω τις επιστήμες και συλλήβδην όλους τους επιστήμονες. Πρέπει όμως να γίνει εξίσου σαφές πως ψυχο-“βοήθεια” και πνευματική ζωή δεν πρέπει να συνδυάζονται αφού δεν υπάρχει κοινό πεδίο εφαρμογής και δράσης. Είναι παράλογο κάποιος να λέει ότι διάγει πνευματικό βίο και να καταφεύγει στις συμβουλές των “ειδικών”. Θυμάμαι την περίπτωση μιας κυρίας θεοφοβούμενης, που πίστευε αρκετά ,αν και συχνά ταλαντευόταν μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας, κατέφυγε σε “ειδικό” ψυχολόγο για να την στηρίξει σε κάποιο σοβαρό οικογενειακό πρόβλημα που αντιμετώπιζε, και η πρώτη συμβουλή της “ειδικού” ήταν στην περίπτωση που γνώριζε ιερείς, μέσα στο στενό αλλά και στον ευρύτερο συγγενικό της κύκλο, να έκοβε την επικοινωνία μαζί τους γιατί όπως είπε “οι παπάδες δεν καταλαβαίνουν τέτοια πράγματα και κάνουν μεγάλη ζημιά με τα δικά τους”! Η κυρία σύντομα χώρισε και μάλιστα κακήν-κακώς και ξέκοψε εντελώς και από την Εκκλησία φοβούμενη μήπως ο Χριστός (συγχώρεσέ μας Κύριε!) της άφηνε κανένα κουσούρι!!!
Γνωρίζω και κάποιο νέο που είχε διάφορα προβλήματα και απευθύνθηκε στους “ειδικούς” μιας γνωστής αθηναϊκής ψυχιατρικής κλινικής όπου ο άνθρωπος “αποτρελλάθηκε” από τα πολλά φάρμακα και την τρομοκρατία που εφαρμόζουν πάνω του. Να σκεφτείτε ότι όταν του σύστησα να κάνει όταν μπορεί την παράκληση κάποιου αγίου για να βοηθηθεί η ψυχούλα του, αυτός αναρωτήθηκε τι θα πει στους “θεράποντες” ιατρούς οι οποίοι θα τον ρωτούσαν ακόμη και τέτοιου είδους λεπτομέρειες της εβδομάδος που πέρασε! ΕΧΕΙ ΚΑΝΕΙ ΠΟΤΕ ΚΑΚΟ Η ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΚΥΡΙΟΙ ΕΙΔΙΚΟΙ ΣΕ ΚΑΠΟΙΟΝ; Θα μπορούσατε και διατριβή να κάνετε επί του θέματος αυτού, αλλά έτσι θα αυτοαναιρούσασταν (=καταπάτηση της προσωπικότητάς σας;)
Ας δούμε όμως τι γνώμη είχε επί του θέματος μια αγία μορφή του αιώνα μας. Ο μακαριστός Γέροντας Παΐσιος ο Αγιορείτης έγραφε : “Μερικοί αντί να πάνε στον πνευματικό, πάνε στον ψυχίατρο. Αν ο ψυχίατρος είναι πιστός, θα τους συνδέσει με κάποιον πνευματικό. Αν όχι, θα τους δώσει μόνο χάπια. Χρειάζονται και πνευματική βοήθεια…”. Ενώ κάπου αλλού τόνιζε πως : “μερικοί ψυχίατροι και τους δαιμονισμένους τους θεωρούν ψυχοπαθείς. Μερικοί ιερείς πάλι κάποιους ψυχοπαθείς τους βγάζουν δαιμονισμένους. Ενώ, ένας ψυχοπαθής για να βοηθηθεί, πρέπει να πάει αλλού, ένας δαιμονισμένος αλλού”.
Χρειάζεται λοιπόν μεγάλη διάκριση αλλά και πίστη για να μπορέσει κανείς να θεραπεύσει μια ψυχή και όχι απλά να την ανακουφίσει προσωρινά. Πρέπει επίσης να είναι σε θέση ο ψυχίατρος ή ο ψυχολόγος να συνεργαστεί με ιερέα-πνευματικό για να ανακουφιστεί και να θεραπευτεί ο ψυχασθενής. Είναι όμως οι επιστήμονες αυτοί διατεθειμένοι να ταπεινωθούν και να δεχθούν τη δική τους ατέλεια; Ή μήπως έχουν την εντύπωση ότι είναι επίγειες “θεότητες” με απεριόριστες δυνάμεις και ικανότητες; Πιστεύω ότι μετά από όλα αυτά οι αγαπητοί αναγνώστες θα κατάλαβαν ότι σκοπός αυτής της σειράς των κειμένων ήταν ο προβληματισμός αλλά και μια σαφής πρόταση συνεργασίας μεταξύ των επιστημόνων και της Εκκλησίας για τη σωτηρία ψυχών και σωμάτων!
* Κείμενα δημοσιευμένο στην εφημερίδα των Βορείων Προαστίων «Αμαρυσία»