Αρχιμ. Θεοφίλου Λεμοντζή
Διδάκτορος Θεολογίας
Γιατί είναι αναγκαία η μελέτη της θεοσοφίας;
Όταν το 1875, η Έλενα Πετρόβνα Μπλαβάτσκυ (Helena Petrowna Blavatsky) η οποία ασχολούνταν με τον αποκρυφισμό και τον πνευματισμό, όντας η ίδια πνευματιστική διάμεσος δηλαδή μέντιουμ, ίδρυε την θεοσοφική εταιρεία είναι βέβαιο ότι δεν μπορούσε να υποπτευθεί ότι οι θρησκευτικές της δοξασίες που αποκρυσταλλώνονται στις συγγραφές της ιδίας όσο και των διαδόχων της, Άννυ Μπεζάντ (Annie Besant) και Άλις Μπέϊλυ (Alice Bailey) θα επηρέαζαν την πλειονότητα σχεδόν των σύγχρονων αποκρυφιστικών – πνευματιστικών οργανώσεων, ώστε ο αείμνηστος π. Αντώνιος Αλεβιζόπουλος να αναφέρει ότι οι ιδέες του πνευματισμού εξαπλώθηκαν στη Δύση με τη θεοσοφία της Μπλαβάτσκυ και ο π. Κυριακός Τσουρός να επισημαίνει ότι η “Νέα εποχή του Υδροχόου”, όρο που εισήγαγε η θεοσοφίστρια Άλις Μπέϊλυ, είναι γέννημα και θρέμμα της θεοσοφικής σχολής της Μπλαβάτσκυ…
Άλλωστε, λίγα έτη μετά, το 1884, ένας γνώριμος αιρετικός, ο Κάρολος Ρώσσελ ίδρυε τη δική του θρησκευτική εταιρεία, τη «Βιβλική και Φυλλαδική Εταιρεία Σκοπιά» η οποία έχει και αυτή αποκρυφιστικά σύμβολα όπως η πεποίθηση ότι η πυραμίδα της Γκίζας έχει χτιστεί με θεϊκή καθοδήγηση και αποτελεί μάρτυρα προφητείας. Άλλωστε και η ονομασία «Ιεχωβάς» που χρησιμοποιεί για το Θεό, υπάρχει επίσης μέσα στα αποκρυφιστικά συγγράμματα της Μπλαβάτσκυ. Γι’ αυτό το λόγο η μελέτη του θρησκευτικού συστήματος της Μπλαβάτσκυ καθίσταται αναγκαία για την κατανόηση και την αντιμετώπιση των σύγχρονων αποκρυφιστικών και πνευματιστικών αιρέσεων.
Ποια είναι η ιστορία του όρου θεοσοφία;
Η ιδρύτρια λοιπόν της θεοσοφικής εταιρείας χρησιμοποίησε τον όρο «Θεοσοφία» για να ονομάσει το θρησκευτικό της σύστημα. Εδώ είναι αναγκαίο να κάνουμε την επισήμανση ότι τριάντα περίπου χρόνια πριν την Μπλαβάτσκυ, ένας αρχαιολάτρης έλληνας κληρικός, ο Θεόφιλος Καΐρης, κήρυττε θρησκευτικές δοξασίες αντίθετες με αυτές της Ορθόδοξης Θεολογίας καθώς αρνούνταν τη θεότητα του Ιησού, την Αγία Τριάδα, τα μυστήρια της Εκκλησίας και για αυτό το λόγο καθαιρέθηκε το 1839. Θέλοντας να προωθήσει τις φιλοσοφικές του ιδέες ίδρυσε στο Λονδίνο, όπου μετέβη το 1842, τον «Ελληνικόν Σύλλογον της Θεοσοφίας». Είναι πιθανόν λοιπόν η Μπλαβάτσκυ να μην διεκδικεί την πρωτοτυπία αλλά να αντέγραψε τον όρο και ορισμένες ιδέες του Καΐρη. Βέβαια ο όρος Θεοσοφία δεν είναι δημιούργημα ούτε του Καΐρη ούτε της Μπλαβάτσκυ αλλά είναι αρχαιότατος και αποδίδεται από τον Διογένη Λαέρτιο στον Αιγύπτιο αρχιερέα Ποτ Άμμων που έζησε την εποχή των Πτολεμαίων, χρησιμοποιήθηκε από τον νεοπλατωνικό φιλόσοφο Αμμώνιο Σακκά αλλά και από χριστιανούς συγγραφείς, όπως τον Διονύσιο Αρεοπαγίτη, με διαφορετική βέβαια έννοια. Επιλέγοντας αυτόν τον όρο η Μπλαβάτσκυ ήθελε προφανώς να πείσει τους ακροατές της ότι το θρησκευτικό της σύστημα δεν ήταν μια νεωτεριστική επινόηση δική της αλλά διεκδικεί την αυθεντία αρχαίων σοφών ανδρών.
Πως ερμηνεύεται ο όρος θεοσοφία από την Μπλαβάτσκυ;
Ο όρος «Θεοσοφία» ερμηνεύεται από την Μπλαβάτσκυ και τους θιασώτες των θεωριών της ως η «Σοφία των Θείων Όντων», ως «Θεία Γνώση» ή «Θεία Επιστήµη» που δεν έχει αντικείμενο μόνο τη θρησκεία και το Θεό αλλά και κάθε εκδήλωση του ανθρωπίνου πνεύματος. Αυτή η γνώση και η σοφία είναι εσωτερική, δηλαδή ισχυρίζονται ότι δεν είναι αποτέλεσμα διδασκαλίας αλλά προήλθε μέσα από θεϊκές αποκαλύψεις στους αρχαίους μύστες, οράματα και διαλογισμό. Την θεωρούν ως την συσσωρευμένη σοφία όλων των εποχών, ως συνώνυµη της αιώνιας αλήθειας, ότι αποτελεί το υπόβαθρο όλων των παγκόσμιων θρησκειών και ότι δόθηκε γραπτώς από την Μπλαβάτσκυ στην ανθρωπότητα ως αντιπρόσωπος τής υπέρ τα Ιμαλάϊα Αδελφότητας των Μυστών. Αυτή η δήθεν θεϊκή γνώση θεωρείται απόκρυφη, δηλαδή δεν μπορεί να κατανοηθεί από την μάζα των ανθρώπων αλλά μόνο από τους μυημένους και η οποία μεταδίδεται μέσω τελετουργιών, μυήσεων και ερμηνεία συμβολισμών.
Ποια είναι η σχέση της θεοσοφικής εταιρείας με τις θρησκείες;
Για την Μπλαβάτσκυ και τους οπαδούς της ενώ η θεοσοφική εταιρεία κατέχει το σύνολο της αλήθειας οι επιμέρους θρησκείες κατέχουν μόνο ψήγματα αυτής της αλήθειας. Σύνθημα της θεοσοφικής εταιρίας είναι ότι ουδεμία θρησκεία είναι υπερτέρα της αλήθειας το οποίο σημαίνει ότι καμία θρησκεία δεν είναι υπερτέρα της θεοσοφικής εταιρείας διότι οι θρησκείες κατέχουν κομμάτια της αλήθειας και κατά συνέπεια καμία από τις θρησκείες δεν μπορεί να διεκδικεί αποκλειστική κατοχή της αλήθειας παρά μόνο η θεοσοφική εταιρεία! Μάταια υποστήριζε η Μπλαβάτσκυ ότι οι ανήκοντες στη θεοσοφική εταιρεία μπορούν ταυτόχρονα να είναι πιστά μέλη της θρησκείας τους καθώς η θεοσοφική εταιρεία είναι δήθεν απελευθερωμένη από θρησκευτικές προκαταλήψεις και ενάντια στο δογματισμό. Η ανήλεη κριτική που ασκεί εναντίον του Χριστιανισμού συνηγορεί περί του αντιθέτου.
Ποια είναι τα θρησκευτικά στοιχεία που συνθέτουν τις αντιλήψεις της θεοσοφικής εταιρείας;
Αυτό όμως που οι οπαδοί της θεοσοφικής εταιρείας θεωρούν ως αιώνια αλήθεια και αρχαία σοφία δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια επιλεκτική συλλογή και συγκερασμός αυθαίρετος θρησκευτικών δοξασιών και αντιλήψεων από θρησκείες και θρησκευτικοφιλοσοφικά συστήματα όπως ο Ερμητισμός, οι αρχαίες μυστηριακές θρησκείες, ο Ιουδαϊκός μυστικισμός (Καμπαλά), ο Γνωστικισμός, ο Νεοπλατωνισμός, ο Χριστιανισμός, έτσι όπως ερμηνεύτηκε από τους Γνωστικούς. Αυτή όμως η θρησκεία η οποία επηρέασε τη θεοσοφική εταιρεία σε μέγιστο βαθμό, όπως τονίζει ο αείμνηστος καθηγητής Παναγιώτης Τρεμπέλας, είναι ο Ινδουισμός και το πνευματικό του τέκνο ο Βουδισμός. Και όλα τα παραπάνω συμπλεκόμενα με ένα πλήθος μυθολογικών στοιχείων αλλά και με θρησκευτικές πρακτικές όπως η Μαγεία, κάτι που επεσήμανε ο μακαριστός αρχιμανδρίτης Χαράλαμπος Βασιλόπουλος, διότι για την Μπλαβάτσκυ η Μαγεία είναι πνευματική Σοφία όταν χρησιμοποιείται για αγαθούς σκοπούς, δηλαδή η λευκή Μαγεία.
Οι ιδρυτές λοιπόν της θεοσοφικής εταιρείας συγκέρασαν ένα σύνολο ετερόκλητων θρησκευτικών δοξασιών, και αυτές τις ονόμασαν «αρχαία σοφία» ή «σοφία των θείων όντων» ή «αιώνια Αλήθεια» η οποία δήθεν υπάρχει από την αρχή της εμφανίσεως του ανθρώπου ως βάση όλων των θρησκειών.
Δέχεται η Μπλαβάτσκυ το Θεό της Βίβλου;
Καταρχάς θα πρέπει να επισημάνουμε ότι οι θεοσοφικές δοξασίες περί Θεού είναι εκ διαμέτρου αντίθετες με αυτές της Ορθόδοξης Θεολογίας. Σε ερώτηση ενός οπαδού της Μπλαβάτσκυ εάν αποδέχεται τον Δημιουργό Θεό της Βίβλου ο οποίος αποκαλύπτεται στην Ιστορία, η απάντησή της είναι κατηγορηματική και χωρίς περιστροφές: «στο Θεό των χριστιανών, τον Πατέρα του Ιησού, τον Δημιουργό δεν πιστεύουμε. Απορρίπτουμε την ιδέα Θεού προσωπικού». Για την Μπλαβάτσκυ αυτό το οποίο ονομάζουμε Θεότητα είναι μία απρόσωπη θεϊκή δύναμη η οποία ονομάζεται άγνωστη Θεία Ουσία, μοναδική και Απόλυτη Θεία Αρχή, ανώτερη ή υπέρτατη και απρόσωπη δύναμη, το Απόλυτο, άπειρη Μονάδα, παγκόσμια Θεία Αρχή και ως τέτοια είναι πανταχού παρούσα, παντοδύναμη και πάνσοφη δημιουργική δυναμικότητα.
Είναι βέβαιο ότι η Μπλαβάτσκυ αντιγράφει στο σημείο αυτό τη θεώρηση περί Θεού του θρησκευτικού ρεύματος του Ινδουισμού που ονομάζεται Βεντάτα και σύμφωνα με το οποίο ο Θεός δεν είναι πρόσωπο αλλά απρόσωπη θεϊκή δύναμη.
Ταυτόχρονα υιοθετεί την καμπαλιστική αντίληψη που ταυτίζει το Θεό με μια υπέρτατη απρόσωπη δύναμη που ονομάζεται «Έιν – Σόφ».
Ποιος είναι ο λόγος που η Μπλαβάτσκυ αρνείται να δεχτεί έναν προσωπικό Θεό;
Σύμφωνα με την Μπλαβάτσκυ η αποδοχή ενός προσωπικού Θεού θα σήμαινε πτώση σε μια σειρά λογικών αντιφάσεων. Αναφέρει χαρακτηριστικά: «Εμείς λέμε – και το αποδεικνύουμε – ότι ο Θεός της Θεολογίας είναι ένα σύνολο αντιφάσεων, κάτι που δεν αντέχει στη λογική. Γι’ αυτό και δεν ασχολούμαστε με αυτόν». Η λογική αντίφαση στην οποία αναφέρεται είναι ότι εφόσον ο Θεός «είναι άπειρος – δηλαδή, δεν έχει όρια – και μάλιστα, εάν είναι απόλυτος, πώς είναι δυνατόν να έχει μορφή; Η έννοια της μορφής προϋποθέτει την ύπαρξη ορίων, μια αρχή και ένα τέλος».
Η Μπλαβάτσκυ θεωρεί ότι δεν μπορεί ταυτόχρονα ο Θεός να είναι άπειρος και απόλυτος και ταυτόχρονα να είναι πρόσωπο. Αυτό το θεωρεί λογική αντίφαση που δεν αντέχει στη βάσανο της κοινής λογικής.
Η Μπλαβάτσκυ συγχέει τον ανθρωπομορφισμό με την έννοια του προσώπου
Ασφαλώς ο Θεός είναι άπειρος, δεν έχει όρια, αλλά όταν λέμε ότι ο Θεός είναι πρόσωπο δεν αναιρούμε την απειρία Του και την υπερβατικότητά Του διότι δεν αναφερόμαστε στην απρόσιτη, άγνωστη και άρρητη Ουσία Του, αλλά αναφερόμαστε στην προσιτή και καταληπτή σχέση Του και επικοινωνία με τον άνθρωπο μέσα στα πλαίσια της αποκάλυψής Του στην Ιστορία.
Το γεγονός ότι είναι πρόσωπο δηλώνει μια σχέση, δηλαδή την επικοινωνία Του με τον άνθρωπο μέσω των Θεοφανειών. Η Μπλαβάτσκυ δεν μπορεί να κατανοήσει αυτή τη λεπτή διάκριση διότι νομίζει ότι εάν θεωρήσει ότι ο Θεός είναι πρόσωπο θα υποπέσουμε σε ανθρωπομορφισμό και θα τον περιορίσουμε αναπόφευκτα μέσα σε όρια. Ενδεικτικά αυτής της σύγχυσης είναι η εξής φράση της: «Σε τέτοιο Θεό δεν πιστεύουμε. Δεν δεχόμαστε την ιδέα κάποιου προσωπικού ή εξωκοσμικού και ανθρωπόμορφου Θεού που δεν είναι παρά η γιγάντια σκιά του ανθρώπου και, μάλιστα, όχι στην καλύτερη εκδοχή του». Ίσως η Μπλαβάτσκυ στην Αμερική συνομίλησε με Προτεστάντες, και ειδικότερα με Μορμόνους, οι οποίοι ερμηνεύοντας κατά γράμμα την Παλαιά Διαθήκη υποστηρίζουν ανθρωπομορφικές αντιλήψεις αποδίδοντας στο Θεό ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Μάλιστα η φράση της Μπλαβάτσκυ: «Δεν δεχόμαστε την ιδέα κάποιου προσωπικού ή εξωκοσμικού και ανθρωπόμορφου Θεού που δεν είναι παρά η γιγάντια σκιά του ανθρώπου», απηχεί την αντίληψη των Μορμόνων ότι ο Θεός είναι ένα ον προσιτό στην ανθρώπινη νόηση και λίγο – πολύ χαρακτηρίζεται από τις ανθρώπινες ιδιότητες, μόνο που τις κατέχει σε υπερθετικό βαθμό.
Κριτική και αναίρεση της παραπάνω άποψης εξ επόψεως Ορθοδόξου Θεολογίας: το γεγονός ότι ο Θεός είναι πρόσωπο βασίζεται στην Αποκάλυψή Του
Για την Ορθόδοξη Θεολογία όμως, αν και το Θείον είναι άπειρον και ακατάληπτον, όπως επισημαίνει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, όμως μας αποκαλύπτεται. Ο Θεός όντας πρόσωπο έρχεται σε επικοινωνία με τον άνθρωπο. Η δυνατότητα επικοινωνίας στηρίζεται στη δημιουργία του ανθρώπου «κατ᾿ εικόνα και καθ᾿ ομοίωσιν» του Θεού. Μόνο το πρόσωπο μπορεί να γνωρίσει τον Ζώντα Θεό ως Πρόσωπο. Ως πρόσωπο ο Θεός αποκαλύφθηκε στον Μωϋσή λέγοντας «εγώ ειμί ο ών», δηλαδή, «Το ‘Είναι’ είμαι Εγώ. Ο Θεός, ο Απόλυτος Δεσπότης όλων των αστρικών κόσμων, είναι προσωπικός», αναφέρει ο Γέροντας Σωφρόνιος. Κατά συνέπεια το γεγονός ότι ο Θεός είναι πρόσωπο δεν αποδεικνύεται μέσα από περίπλοκους φιλοσοφικούς συλλογισμούς αλλά από την εμπειρία των ανθρώπων στους οποίους αποκαλύφθηκε ο Θεός.
Δέχεται η Μπλαβάτσκυ έναν Θεό Δημιουργό;
Η Μπλαβάτσκυ μη μπορώντας να απεγκλωβιστεί από τις νηπιώδεις θεολογικά ανθρωπομορφικές αντιλήψεις που παρέλαβε από Προτεστάντες και όχι βέβαια από ορθοδόξους Θεολόγους, υποστηρίζει ότι δεν είναι δυνατόν να πιστέψει σε ένα Θεό Δημιουργό διότι εάν ο Θεός «είναι άπειρος – δηλαδή, δεν έχει όρια – και μάλιστα, εάν είναι απόλυτος, πώς είναι δυνατόν να έχει μορφή και να είναι δημιουργός; Προκειμένου να δημιουργεί ένα Ον, πρέπει να σκέφτεται και να καταστρώνει κάποιο σχέδιο. Πώς είναι δυνατόν το Απόλυτο να σκέφτεται – δηλαδή να έχει σχέση με το περιορισμένο, το πεπερασμένο, το καθορισμένο; Αυτό είναι παραδοξολογία από φιλοσοφική και λογική άποψη», αναφέρει χαρακτηριστικά. Κατά συνέπεια, για την θεοσοφική εταιρεία δεν υπάρχει Θεός Δημιουργός του Σύμπαντος.
Κριτική και αναίρεση της παραπάνω άποψης εξ επόψεως Ορθοδόξου Θεολογίας: η Μπλαβάτσκυ δεν έχει τις προϋποθέσεις για να κατανοήσει τη διάκριση Ουσίας και Ενέργειας στο Θεό
Για να μην υποπίπτουμε στις ανωτέρω πλάνες της θεοσοφικής εταιρείας οι θεοφόροι Πατέρες μάς δίδαξαν ότι είναι απαραίτητη η διάκριση μεταξύ Ουσίας και Ενέργειας στο Θεό. Όταν λοιπόν λέμε ότι ο Θεός είναι Δημιουργός δεν αναφερόμαστε στην άρρητη και ακατάληπτη υπερβατική Ουσία Του η οποία δεν μπορεί να γίνει γνωστή, αλλά αναφερόμαστε στις άκτιστες Ενέργειές Του. Όταν λοιπόν ονομάζουμε το Θεό Δημιουργό αναφερόμαστε στη δημιουργική Του ενέργεια. Γι’ αυτό οι Πατέρες μας δίδαξαν ότι δύο είναι οι οδοί για να εκφραστούμε για το Θεό: η καταφατική και η αποφατική. Η καταφατική οδός αποτελεί το ανθρώπινο εγχείρημα να υπαχθεί τρόπον τινά το απρόσιτο του Θεού στις οριοθετήσεις των εννοιολογικών σχημάτων καθώς αποδίδουμε στο Θεό ιδιότητες όπως ότι είναι αγαθός, δημιουργός κλπ. Αυτές οι θεωνυμίες δεν είναι αυθαίρετες διότι από τη μια αποκαλύπτουν την ύπαρξη της Θείας Ουσίας, χωρίς πραγματική έκθεση του περιεχοµένου Της, από την άλλη βασίζονται στο γεγονός ότι ο Θεός αποκαλύπτεται, αντικατοπτρίζουν την ποικιλία των Ενεργειών Του και σηµαίνουν τις εκφάνσεις της Θείας Δυνάµεως. Οι Ενέργειες του Θεού ονοµατοδούνται από τον άνθρωπο αναλόγως της έννοιας που σχηµατίζεται στον ανθρώπινο λόγο.
Όταν ο άνθρωπος λέγει ότι ο Θεός ενεργεί με ένα συγκεκριμένο τρόπο (π.χ. δημιουργεί, σκέφτεται, κλπ.) ή διατυπώνει θεωνυμίες, χρησιμοποιώντας πολλές φορές ανθρωπομορφικές εκφράσεις για τον Θεό ή ανθρώπινα χαρακτηριστικά προσπαθεί να συλλάβει και να διατυπώσει την αλήθεια, ποικιλοτρόπως και κατά συνέπεια, συμβατικά. Αν και δεν υπάρχει λέξη και έννοια που να μπορεί να περιγράψει σωστά και να προσδιορίζει µε ακρίβεια την Ουσία του Θεού, όμως ο Θεός επιτρέπει στον άνθρωπο να συλλάβει διάφορους περιγραφικούς όρους και ονοµασίες, µε βάση την πραγµατικότητα των αποκεκαλυµµένων ενεργειών Του, µέσω 1. της Αγίας Γραφής, και 2. αυτών που μπορεί ο άνθρωπος να κατανοήσει µε τη λογική του, µε βάση την εμπειρία της Θείας Οικονομίας. Οι θεωνυμίες αντιπροσωπεύουν το δικαίωµα του ανθρώπου να περιγράψει το Δηµιουργό του, µε βάση τη μερική αυτοαποκάλυψή Του. Όπως ο απλός άνθρωπος αισθανόμενος τη θερμαντική και φωτιστική ενέργεια του ήλιου κατανοεί ότι αυτό το ουράνιο σώμα είναι θερμό και είναι φωτεινό χωρίς όμως να μπορεί να γνωρίσει την ουσία του, κατά τον ίδιο τρόπο βλέποντας ο άνθρωπος το δημιουργικό έργο, την αγαθότητα, τη σοφία, τη δύναμη, τη δικαιοσύνη και τις λοιπές Ενέργειες του Θεού που εκδηλώνονται στην Οικονομία, αποκαλεί το Θεό αντίστοιχα δημιουργό, αγαθό, σοφό, παντοδύναμο, δίκαιο, κλπ. Αυτές οι θεωνυμίες πηγάζουν από την αποκάλυψη και την αιτιώδη σχέση του Θεού με τον κόσμο, χαρακτηρίζουν την κατ’ ενέργειαν σχέση του Θεού με τον κόσμο και δεν είναι δηλωτικές της Ουσίας Του. Οποιεσδήποτε λέξεις και φράσεις που χρησιμοποιούμε για το Θεό είναι ατελείς προσπάθειες να περιγράψουμε τον απερίγραπτο Θεό.
Η άλλη οδός είναι η αποφατική οδός η οποία αναγνωρίζει ότι παρόλες τις ανθρώπινες περιγραφές ο Θεός παραμένει ακατανόητος, ανέκφραστος και απερινόητος. «Συ γαρ ει Θεός ανέκφραστος, απερινόητος, αόρατος, ακατάληπτος…», αναφέρουμε κατά την τέλεση της Θείας Λειτουργίας. Μολονότι, ο Θεός επιτρέπει στον εαυτό Του να γίνει γνωστός και να περιγραφεί, ως ένα βαθµό µε τη χρήση της ανθρώπινης γλώσσας, εν τούτοις, βρίσκεται πέρα και πάνω από κάθε ανθρώπινο προσδιορισμό και ιδιότητα, πέρα από τις ανθρώπινες έννοιες και λέξεις όντας ακατάληπτος, πέρα από κάθε ανθρώπινη και κτιστή περιγραφή, όντας απερίγραπτος. Καμιά από τις θεωνυμίες δεν είναι σε θέση να περιγράψει ή να εκφράσει τη Θεία Ουσία, ώστε να μπορούμε να έχουμε κάποια, έστω και υποτυπώδη, γνώση γι’ Αυτήν. Γι’ αυτό κανείς δεν μπορεί να συλλάβει τι είναι κατ’ ουσίαν ο Θεός, καταλήγει ο άγιος Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης.
Οι δύο παραπάνω οδοί είναι απαραίτητες και αλληλοσυμπληρούμενες διότι όπως λέγει ο επίσκοπος Κάλλιστος Γουέαρ: «Αν και ο Θεός είναι ακατανόητος, και πέρα από τα δικά μας σχήματα και τρόπους σκέψης, ταυτόχρονα είναι εξαιρετικά κοντά μας … όχι απλώς σαν μία ανώνυμη δύναμη, αλλά μ’ έναν τρόπο προσωπικό. Ανάμεσα στον άνθρωπο και τον υπέρτατο Θεό, υπάρχει μία σχέση αγάπης παρόμοια μ’ εκείνη που υπάρχει ανάμεσα στον καθένα μας και στους άλλους, που μας είναι πολύ αγαπητοί».
Τι πιστεύει η θεοσοφική εταιρεία για τη σχέση Θεού και κόσμου;
Τις παραπάνω λεπτές διακρίσεις της Ορθόδοξης Θεολογίας δεν μπορεί να κατανοήσει η θεοσοφική εταιρεία η οποία από τη μια αρνείται τον Θεό της Βίβλου και από την άλλη οδηγείται σε μια σύγχυση και ταύτιση μεταξύ Θεού και κόσμου καταλήγοντας αναπόφευκτα στον πανθεϊσμό. Ενώ για την Ορθόδοξη Θεολογία υπάρχει ριζική και οντολογική διάκριση μεταξύ κτιστού και Ακτίστου, ετερότητα Θεού και κτίσης, καθώς ο Θεός δημιουργεί έναν κόσμο ετερούσιο προς Αυτόν, μονάχα με τη βούλησή Του, διά της άκτιστης ενέργειάς Του, για τους οπαδούς της θεοσοφικής εταιρείας δεν μπορεί να γίνει λόγος για δημιουργία του κόσμου αλλά μόνο για εκδίπλωσή του από την αιώνια, αµετάβλητη και απρόσωπη Θεϊκή Αρχή. Αυτή η Απόλυτη Θεία Αρχή αποτελεί και τον πυρήνα του εκδηλωµένου Σύµπαντος που φανερώνεται με μια δυαδικότητα, ως Πνεύµα και Ύλη. «Αυτό καθαυτό το σύμπαν ξεδιπλώνεται από την ίδια του την ουσία, δεν κατασκευάζεται», αναφέρει η Μπλαβάτσκυ.
Τι σημαίνουν οι όροι τής Μπλαβάτσκυ εξέλιξη και ενέλιξη;
Η εκδίπλωση αυτή λαμβάνει χώρα διαμέσω της «εξελίξεως» και της «ενελίξεως». Κατά την πρώτη φάση, τη φάση της «εξελίξεως» το Σύμπαν εκπέμπεται προς τα έξω, απορρέει από τη Θεότητα. Κατά τη διαδικασία της απόρροιας του Σύμπαντος από τη Θεότητα δημιουργούνται επτά διαστρωματώσεις, ως ομόκεντροι κύκλοι. Κατά το στάδιο της «ενελίξεως» το Σύμπαν επιστρέφει προς τη Θεότητα, είναι μια επάνοδος του κόσμου προς την αρχική του πηγή όπως ακριβώς τα κύματα εκπορεύονται από τον ωκεανό και επιστρέφουν πάλι σε αυτόν. Όλη αυτή η διαδικασία είναι κυκλική καθώς επαναλαμβάνεται ανά μεγάλα χρονικά διαστήματα όπως πρεσβεύουν και οι ανατολικές θρησκείες, ο Ινδουισμός και Βουδισμός και οι οποίες αρνούνται την ευθύγραμμη πορεία του χρόνου και του κόσμου σε αντίθεση με την Ιουδαιοχριστιανική παράδοση.
Από που προέρχονται οι αντιλήψεις περί ταύτισης Θεού και κόσμου;
Η παραπάνω θεώρηση της σχέσης Θεού και κόσμου της θεοσοφικής εταιρείας επαναλαμβάνει από τη μια την αντίληψη της Καμπαλά που κάνει λόγο για το «Ένα», τη θεϊκή δηλαδή Μονάδα από την οποία ξετυλίγεται η συμπαντική πραγματικότητα∙ και από την άλλη την ινδουιστική αντίληψη, όπως εκφράζεται στα κείμενα των Ουπανισάδων, ότι η Θεότητα ταυτίζεται με την απρόσωπη αρχή του Μπράχμαν η οποία αποτελεί την υψίστη και άρρητη Αρχή του παντός, το υπερκόσμιο και θεϊκό στοιχείο εντός όλων των όντων και του ανθρώπου, αυτό που θα ονομάζαμε ψυχή, αν και έχει ευρύτερη σημασία. Σε αυτήν την ινδουιστική και καμπαλιστική αντίληψη περί της Θεότητας ως απρόσωπης και υπερβατικής αρχής, ως ρίζα και αιτία των πάντων, η θεοσοφική εταιρεία προσθέτει και την έννοια του Θεού Λόγου που την δανείζεται από τη χριστιανική Θεολογία με διαφορετική βέβαια έννοια. Για τη θεοσοφική εταιρεία ο Θεός Λόγος δεν είναι το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος που δημιουργεί τον κόσμο «εκ του μη όντος», αλλά μια απρόσωπη θεϊκή δύναμη, συνισταμένη δύναμη των πνευµατικών και ευφυών δυνάµεων του Σύµπαντος όπως λέγουν, μια μορφοποιητική δύναμη η οποία «ώσπερ κίνησις στροβίλου ασυλλήπτου ταχύτητος ανασκάπτει οπάς εν τω χώρω, εν τη ρίζη ταύτη της ύλης», αναφέρει η Μπεζάντ. Ο Λόγος αποτελεί την πρώτη εκδίπλωση της Απόλυτης Θεϊκής Αρχής και είναι η βασική κινητήριος δύναμη σε όλη αυτή τη διαδικασία της εξέλιξης, της εκδίπλωσης δηλαδή του κόσμου από τη Θεία Ουσία. Σύμφωνα με την Μπεζάντ από την απόλυτη Θεϊκή Αρχή εκπορεύεται ο εκδηλούμενος Θεός Λόγος ο οποίος από Μονάδα αναπτύσσεται σε Δυάδα και μετά σε Τριάδα, από την οποία εκπορεύονται όλα τα όντα, συγχέοντας την ινδουιστική διδασκαλία περί της τρίμορφης Θεότητος (Βράχμα, Βισνού, Σίβα) με τη χριστιανική διδασκαλία περί της αγίας Τριάδος.
Η Μπλαβάτσκυ επιμένει με κατηγορηματικό τρόπο να αρνείται να ονομάζει τον Θεό Λόγο Δημιουργό του Σύμπαντος. Αντίθετα τον ονομάζει «εξελισσόμενο αρχιτέκτονα του Σύμπαντος». Αναφέρει χαρακτηριστικά: «η δικιά μας Θεότητα είναι ο αιώνιος, ο συνεχώς εξελισσόμενος αρχιτέκτονας, όχι ο δημιουργός του Σύμπαντος. Αυτό καθαυτό το Σύμπαν ξεδιπλώνεται από την ίδια του την ουσία, δεν κατασκευάζεται». Ποια είναι όμως η έννοια της παραπάνω ονομασίας που αποδίδει στο Θεό Λόγο; Ενώ η Ορθόδοξη Θεολογία υποστηρίζει ότι ο Λόγος του Θεού δημιουργεί τον κόσμο, υλικό και πνευματικό, «εξ ουκ όντων» (Β΄ Μακ. 7,28) δηλαδή δημιουργεί έναν κόσμο ετεροούσιο προς Αυτόν και για αυτό άλλωστε ο κόσμος δεν είναι ομοούσιος με το Θεό και άρα όχι αιώνιος, η Μπλαβάτσκυ αρνούμενη την ονομασία Δημιουργός και υιοθετώντας την ονομασία «εξελισσόμενος αρχιτέκτονας του Σύμπαντος» υποστηρίζει ότι ο Λόγος είναι αρχιτέκτονας διότι σχεδιάζει και μορφοποιεί την ήδη προϋπάρχουσα ύλη η οποία είναι αιώνια και όχι ο Δημιουργός που φέρει τον κόσμο από την ανυπαρξία στην ύπαρξη. Επίσης ο Λόγος δεν δημιουργεί έναν κόσμο ετεροούσιο προς Αυτόν, όπως υποστηρίζει η Ορθόδοξη Θεολογία, αλλά έναν κόσμο ομοούσιο προς Αυτόν, καθώς το Σύμπαν είναι η εξέλιξη, δηλαδή η εκδίπλωση της Θείας Ουσίας του Λόγου οδηγώντας αναπόφευκτα με αυτόν τον τρόπο στον πανθεϊσμό. Είναι χαρακτηριστική μάλιστα η φράση της Άννυ Μπεζάντ ότι «η Θεοσοφία είναι πανθεϊστική. Ο Θεός είναι το παν και το παν είναι Θεός».
Ποια είναι η έννοια του πανθεϊσμού που προβάλλει;
Ποια είναι όμως αυτή η έννοια του πανθεϊσμού, της ταύτισης δηλαδή Θεότητος και κόσμου που προβάλλει η θεοσοφική εταιρεία; Η Μπλαβάτσκυ για να αποφύγει προφανώς την κατηγορία της ειδωλολατρίας, εξαιτίας των πανθεϊστικών της αντιλήψεων, υποστηρίζει ότι η ταύτιση Θεού και κόσμου αφορά μόνο το πνευματικό στοιχείο το οποίο ενυπάρχει όχι μόνο στον άνθρωπο αλλά και σε κάθε ελάχιστο μόριο οργανικής και ανόργανης ύλης. Αποδέχεται έναν πνευματικό πανθεϊσμό όπως επισημαίνει ο αείμνηστος Π. Τρεμπέλας. Στοιχούμενη απόλυτα με την ινδουιστική άποψη ότι το Άτμαν, οι ψυχές δηλαδή των όντων εκπορεύονται από το Μπράχμαν όπως οι σπίθες από τη φωτιά και κατά συνέπεια όλα τα όντα έχουν ένα τμήμα της Θείας Ουσίας, υποστηρίζει ότι όλα τα όντα είναι “Μονάδες”, δηλαδή έχουν εντός τους το Θείο στην ατομική του μορφή καθώς εκπορεύονται από την Απόλυτη Θεϊκή Αρχή, πηγάζοντας από την καρδιά του εκδηλωμένου Λόγου, ως ακτίνα που εκπέμπεται από τον Λόγο, αυτό το ισχυρίζεται η Μπεζάντ. Η Μπλαβάτσκυ πάλι, αναφέρει το εξής: «Εφόσον θεωρούμε πως ο Θεός είναι μια άπειρη Αρχή που διαχέεται σε όλο το Σύμπαν, πώς μπορεί μόνο ο άνθρωπος να μη διαποτίζεται πέρα για πέρα από αυτή την Θεότητα;».
Οι ψυχές των όντων είναι οι θεϊκοί σπινθήρες του Λόγου που εξελίσσονται και παίρνουν διάφορες μορφές και όπως λέγει η Μπλαβάτσκυ στο έργο της «Μυστική Δοξασία» είναι σπινθήρες που αντανακλούν την Παγκόσμια Θεία Φλόγα. Επαναλαμβάνει ουσιαστικά την αντίληψη του Γνωστικισμού, και ειδικότερα του Σατορνίλου, περί της παρουσίας ενός τμήματος της Θείας Ουσίας εντός του ανθρώπου, ενός θεϊκού σπινθήρα όπως το ονόμαζαν. Αυτός ο θεϊκός σπινθήρας ονομάζεται από τη θεοσοφική εταιρεία «Χριστός» καθώς ο Χριστός δεν ταυτίζεται με το ιστορικό πρόσωπο του Ιησού αλλά αποτελεί ένα πνευματικό σύμβολο που εκφράζει την παρουσία εντός κάθε πλάσματος μιας ακτίνας του παγκοσμίου θεϊκού Πνεύματος. Σύμφωνα με την Άλις Μπέϊλυ ο «Χριστός» δεν είναι πρόσωπο, αλλά είναι μια πνευματική κατάσταση την οποία ονομάζει «χριστική κατάσταση ή συνείδηση». Κατά συνέπεια όλες οι ψυχές αποτελούν τμήμα της Παγκόσμιας Ψυχής και αυτό οδηγεί στη θεμελιώδη ταυτότητα όλων των ψυχών με την Παγκόσμια Υπερ – Ψυχή. Βέβαια σε αυτό το σημείο η θεοσοφική εταιρεία πέφτει σε λογικές αντιφάσεις διότι πως είναι δυνατόν η ψυχή να είναι τμήμα της άτρεπτης, δηλαδή αμετάβλητης Θείας Ουσίας και η ίδια να είναι ταυτόχρονα τρεπτή, να υπόκειται σε μεταβολή, δηλαδή κίνηση είτε προς το καλό είτε προς το κακό; Αντίθετα, για την Ορθόδοξη Θεολογία όλα τα όντα εφόσον είναι τρεπτά είναι και κτιστά. Κατά συνέπεια, τα όντα δεν μετέχουν στην Ουσία του Θεού αλλά μόνον στις άκτιστες Ενέργειες Του.
Που στηρίζεται αυτή η παγκόσμια αδελφότητα όλων των όντων που πρεσβεύει;
Η θεοσοφική εταιρεία υποστηρίζει, ότι όχι μόνον ο άνθρωπος ταυτίζεται ως προς την πνευματική του ουσία με την απόλυτη θεϊκή Αρχή, αλλά και το καθετί επάνω στο Σύμπαν είναι μια ζωντανή οντότητα που έχει ένα μέρος εντός του, της παγκόσμιας Θεότητας. Κατά συνέπεια όλα τα όντα αποτελούν μια παγκόσμια αδελφότητα εφόσον μοιράζονται την ίδια Ζωή που προέρχεται από την κοινή πηγή, την Απόλυτη θεϊκή Αρχή. Αυτήν ακριβώς την ενότητα των όντων τη θεωρεί η Μπλαβάτσκυ ως θεμελιώδη νόμο του Αποκρυφισμού και αυτό σημαίνει ότι εφόσον όλα τα όντα έχουν ένα τμήμα της Θεότητας παρέχεται η δυνατότητα σε όσους τελούν μαγικές – αποκρυφιστικές τελετές να έλθουν σε επαφή με τις υπερβατικές θεϊκές δυνάμεις που ενυπάρχουν στα αντικείμενα τα οποία χρησιμοποιούν στις τελετές.
Ποιες είναι οι συνέπειες των παραπάνω αντιλήψεων;
Οι παραπάνω περί Θεού αντιλήψεις της θεοσοφικής εταιρείας έχουν τεράστιες συνέπειες για την ηθική και πνευματική ζωή του ανθρώπου. Σύμφωνα με τη θεοσοφική εταιρεία εντός του ανθρώπου συντελείται ένα δράμα διότι η θεϊκή ουσία, ο θείος σπινθήρας εντός του ανθρώπου, ο «πνευματικός Εαυτός» μας είναι εγκλωβισμένος μέσα στο υλικό σώμα από το οποίο πρέπει να απελευθερωθεί. Η θεοσοφική εταιρεία δεν αποφεύγει τους ακραίους χαρακτηρισμούς του Γνωστικισμού περί του υλικού σώματος ότι είναι από τη φύση του κακό, σε αντίθεση με την Ορθόδοξη Θεολογία η οποία τονίζει ότι «ουδέν φαύλον ο Θεός εποίησε» και το κακό δεν ταυτίζεται με την ύλη αλλά εντοπίζεται στις πράξεις των ανθρώπων.
Ο άνθρωπος είναι αιχμάλωτος των μετενσαρκώσεων
Ταυτόχρονα, στοιχούμενη απόλυτα με τις αντιλήψεις του Ινδουισμού και του Βουδισμού υποστηρίζει ότι τα έμβια όντα βρίσκονται εγκλωβισμένα σε έναν ατέρμονα κύκλο μετενσαρκώσεων εξαιτίας του Κάρμα δηλαδή των πράξεων που διέπραξαν στην προηγούμενη μορφή ύπαρξης, καλές ή κακές … Η θεοσοφική εταιρεία αντιμετωπίζει ηθικιστικά το ζήτημα υποστηρίζοντας ότι αυτή η παραμονή στον κύκλο των μετενσαρκώσεων είναι μια τιμωρία μέσω της οποίας επέρχεται ένα είδος κάθαρσης από το σύνολο των κακών πράξεων. Για την Μπλαβάτσκυ και τους οπαδούς της είναι απαράδεκτη η αντίληψη της χριστιανικής Θεολογίας ότι ο Ιησούς Χριστός δια του απολυτρωτικού Του έργου παρέχει στον άνθρωπο την συγχώρεση. Μάλιστα την άποψη αυτή την χαρακτηρίζει επικίνδυνο δόγμα διότι όπως λέγει κάθε κακή πράξη είναι διατάραξη των νόμων του Σύμπαντος που δεν μπορεί να αποκατασταθεί με την συγχώρεση αλλά με την τιμωρία χωρίς να μπορεί να εξηγήσει με ποιον τρόπο η τιμωρία αποκαθιστά αυτή την συμπαντική αρμονία.
Σωτηρία είναι η ένωση της ψυχής από τη θεία πηγή που εκπορεύθηκε
Αυτή η ατέρμονη παραμονή στον κύκλο των μετενσαρκώσεων προκαλεί το αίτημα της απελευθέρωσης από αυτήν την οδυνηρή κατάσταση και την επανένωση τού εντός του ανθρώπου θεϊκού στοιχείου με την απρόσωπη Θεία Αρχή από την οποία εκπορεύθηκε, όπως η δροσοσταλίδα ενώνεται με τη θάλασσα, αναφέρει χαρακτηριστικά η Μπλαβάτσκυ. Ενώ στην Ορθόδοξη θεολογία υπάρχει η εσχατολογική προοπτική της σωτηρίας που ταυτίζεται με τη μέλλουσα Ανάσταση και τη λύτρωση από τη φθορά, αντίθετα στο θρησκευτικό σύστημα της θεοσοφικής εταιρείας η λύτρωση ταυτίζεται με την επιστροφή σε αυτή την ιδεατή πρωταρχική πνευματική κατάσταση που βίωνε η ψυχή πριν τον εγκλωβισμό της στο σώμα.
Ο άνθρωπος πρέπει να επιδιώξει την αυτολύτρωσή του
Σε αυτή τη διαδικασία δεν ζητείται κανενός είδους λύτρωση από το Θεό αλλά ο άνθρωπος πρέπει να επιδιώξει την αυτολύτρωση και αυτοσωτηρία του. Δεν υπάρχει θαυματουργός Σωτήρας επιμένει να τονίζει η Μπλαβάτσκυ αλλά ο ίδιος ο άνθρωπος σώζει τον εαυτό του. Κατά συνέπεια το απολυτρωτικό έργο και η θυσία του Ιησού Χριστού είναι άνευ αξίας και σημασίας. Ακολουθώντας τον Γνωστικό Υιοθετισμό ο οποίος υποστήριζε ότι ο Ιησούς ήταν ένας απλός άνθρωπος, η θεοσοφική εταιρεία διαχωρίζει τον Ιησού από τον Χριστό θεωρώντας τον «Χριστό» ως ταυτόσημο με το πνευματικό στοιχείο εντός του ανθρώπου, όπως είπαμε παραπάνω, και τον «Ιησού» έναν απλό άνθρωπο, έναν φωτισμένο μύστη. Κατά συνέπεια το πρόσωπο του Χριστού δεν έχει απολυτρωτικό χαρακτήρα, δηλαδή δεν ανακαινίζει και αφθαρτοποιεί την ανθρώπινη φύση, αλλά εξάπαντος αποτελεί ηθικό πρότυπο, είναι ένας απλός διδάσκαλος.
Είναι ανώφελη η προσευχή σε μια απρόσωπη θεϊκή δύναμη
Για τη θεοσοφική εταιρεία ο άνθρωπος δεν κατακτά τη σωτηρία διά της ανιδιοτελούς αγάπης, δια της ταπεινώσεως και δια της μετοχής στην Άκτιστη χάρη των Ιερών Μυστηρίων, όπως επισημαίνει η Ορθόδοξη Θεολογία, αλλά διά του διαλογισμού και της αποβολής των υλικών επιθυμιών οι οποίες παράγουν κακό κάρμα, όπως ακριβώς και ο Βουδισμός θεωρεί ότι η επιθυμία είναι η αιτία του πόνου. Εφόσον ο Θεός είναι ένα απρόσωπο όν, μια ανώτερη δύναμη, η προσευχή δεν έχει κάποια πνευματική ωφέλεια. «Έχουμε τόσα πολλά να κάνουμε, ώστε δεν μπορούμε να χάνουμε τον καιρό μας λέγοντας προσευχές σε κάτι καθαρά αφηρημένο», αναφέρει η Μπλαβάτσκυ με ιδιαίτερα δηκτικό τρόπο και συνεχίζει: «Δεν υπάρχει κάποια ωφέλεια στο να προσεύχεται κάποιος σε έναν εξωκοσμικό κι επομένως πεπερασμένο Θεό».
Είναι ανώφελη η πίστη σε μια απρόσωπη θεϊκή δύναμη
Επίσης η πίστη στο Θεό δεν διαδραματίζει κανένα ρόλο στο θρησκευτικό σύστημα της θεοσοφικής εταιρείας, συναίσθημα για το οποίο μιλά ιδιαίτερα υποτιμητικά η Μπλαβάτσκυ, ονομάζοντάς την «νοητική αδυναμία». Απέναντι στη χριστιανική έννοια της πίστεως στο Θεό, αντιπαραθέτει, αφενός την πίστη στον εσώτατο εαυτό μας, την εντός ημών θεϊκή ουσία, αφετέρου τη Γνώση των απόκρυφων μυστηρίων, όπως υποστήριζαν παλαιότερα οι Γνωστικοί. Εφόσον ο άνθρωπος είναι κατ’ ουσίαν θεός, σπινθήρας και σπάραγμα της θεϊκής ουσίας με κρυμμένες θεϊκές δυνάμεις καλείται να κατακτήσει από τη μια τη γνώση του θεϊκού εαυτού του καθώς αποκτώντας αυτογνωσία οδηγείται αυτομάτως προς τη Θεογνωσία, και από την άλλη τη γνώση των απόκρυφων μυστηρίων και των συμπαντικών νόμων. Η απόκτηση της υπερφυσικής αυτής Γνώσης έχει από μόνη της λυτρωτικό χαρακτήρα.
Ο εωσφόρος δίνει τη θεϊκή γνώση στον άνθρωπο
Ποιος είναι όμως αυτός που δίνει αυτή την απόκρυφη Γνώση στον άνθρωπο ώστε να επιτύχει τον προορισμό του; Μάταια η Μπλαβάτσκυ προσπαθεί να πείσει ότι δεν παραδέχεται την ανάγκη κάποιου Σωτήρα, υποπίπτοντας πάλι σε αντιφάσεις, και αυτό διότι επιχειρηματολογεί λέγοντας ότι το πρόσωπο που παρέχει στον άνθρωπο αυτή την υπερφυσική γνώση είναι ο εκπεσών άγγελος Εωσφόρος ο οποίος ταυτίζεται στα συγγράμματα της με τον Σατανά. Σύμφωνα με την Μπλαβάτσκυ ο Σατανάς επέλεξε να εκπέσει των θεϊκών του αξιωμάτων προκειμένου να φέρει αυτή τη θεϊκή γνώση στον άνθρωπο κάνοντας ανυπακοή στο Θεό. Με αυτόν τον τρόπο ερμηνεύεται από τη θεοσοφική εταιρεία το γεγονός της πτώσης των δαιμόνων σε αντίθεση με την Ορθόδοξη Θεολογία η οποία υποστηρίζει ότι η υπερηφάνεια, η ύβρη αυτού του κτιστού πλάσματος έναντι του Θεού ήταν η αιτία της πτώσης του. Ενώ η θυσία του Ιησού δεν έχει καμιά αξία για την Μπλαβάτσκυ και τους οπαδούς της, αντίθετα η πτώση των δαιμόνων θεωρείται ως η μεγάλη θυσία για χάρη του ανθρώπου και έχει εξάπαντος απολυτρωτικό χαρακτήρα διότι με αυτόν τον τρόπο μετέδωσε ο Σατανάς τη σοφία και την απόκρυφη γνώση στον άνθρωπο.
Αντίθεση Θεολογίας και θεοσοφικής εταιρείας γύρω από το πρόσωπο του Σατανά
Ενώ για την Ορθόδοξη Θεολογία ο Διάβολος είναι ο εφευρέτης της αμαρτίας, ο πρώτος που αμάρτησε υπερηφανευόμενος ότι θα ξεπεράσει το Θεό, εμπιστευόμενος τον εαυτό του, όπως λέγει ο προφήτης Ησαίας: «αναβήσομαι επάνω των νεφών, έσομαι όμοιος τω Υψίστω» (Hσ. 14,14), αυτός που έδωσε αρνητική απάντηση στη Θεία κλήση για αγιασμό και στράφηκε προς το κακό, η θεοσοφική εταιρεία θεωρεί ότι αυτή η άποψη διαστρεβλώνει το πρόσωπό του Σατανά. Η αιτία αυτής της διαστρέβλωσης είναι ότι η Εκκλησία δεν θέλει να αναγνωρίσει ότι ο Σατανάς είναι υψηλότερος από τον Θεό της Παλαιάς Διαθήκης, τον Ιεχωβά, όπως τον ονομάζει. Για τους οπαδούς της θεοσοφικής εταιρείας ο Σατανάς είναι ο Εωσφόρος, αυτός που φέρνει το φως της Γνώσεως του καλού και του κακού. Ακολουθώντας παρόμοιες απόψεις του μάγου Eliphas Lévi η Μπλαβάτσκυ υποστηρίζει ότι ο Σατανάς δεν είναι ο πρόξενος κακών, ο ανθρωποκτόνος, ο εισηγητής της αμαρτίας και πατέρας του ψεύδους (Ιωαν. 8,44), ο οποίος υποβάλλει θανάσιμους πειρασμούς στον άνθρωπο, όπως φρονεί η Ορθόδοξη Θεολογία, αλλά αντίθετα είναι ο πατέρας της πνευματικής ανθρωπότητος, ο σωτήρ, διότι διήνοιξε τους πνευματικούς οφθαλμούς του ανθρώπου στον κήπο της Εδέμ, όπως παλαιότερα τόνιζαν οι Οφίτες Γνωστικοί. Σύμφωνα με την Μπλαβάτσκυ, ο όφις της Γενέσεως, ο Διάβολος, δεν οδήγησε τον άνθρωπο στην πνευματική απώλεια και στο προπατορικό αμάρτημα, χρησιμοποιώντας ψεύτικες υποσχέσεις για ισοθεΐα, ενσπείροντάς του τη θανατηφόρα ηδονή της εωσφορικής αυτοθεώσεως, παρουσιάζοντας την αγνωσία ως δήθεν γνώση, όπως πρεσβεύει η Ορθόδοξη Θεολογία, αλλά είναι ο όφις της σοφίας, αυτός που γνώρισε στους ανθρώπους τα μυστήρια του ουρανού. Όπως ο Προμηθέας έδωσε στους ανθρώπους τη φωτιά κάνοντας ανυπακοή στον Δία έτσι και ο Σατανάς έδωσε στους ανθρώπους την πνευματική γνώση κάνοντας ανυπακοή στον Θεό της Παλαιάς Διαθήκης.
Η θεοσοφική εταιρεία, συνεπής στην αντικοσμική της στάση διδάσκει ότι ο άνθρωπος πρέπει να αρνηθεί να υποταχθεί στον Δημιουργό Θεό του υλικού κόσμου, ενός κακού θεού, όπως παλαιότερα υποστήριζε και ο Γνωστικισμός. Μάλιστα σε ένα παροξυσμό πολεμικής εναντίον της Εκκλησίας η Μπλαβάτσκυ υποστηρίζει ότι όλοι οι αρνητικοί χαρακτηρισμοί που αποδίδονται από τους χριστιανούς στον Σατανά θα πρέπει κανονικά να αποδίδονται στον Θεό της Παλαιάς Διαθήκης. Αναφέρει χαρακτηριστικά: «η ονομασία Σατανάς που στα Εβραϊκά σημαίνει αντίπαλος θα πρέπει να αποδίδεται στον πιο σκληρό και απάνθρωπο αντίπαλο όλων των Θεών, τον Ιεχωβά και όχι στον όφι του Παραδείσου ο οποίος μίλησε μόνο λόγους σοφίας στον άνθρωπο».
Η Μπλαβάτσκυ θεωρεί τον Σατανά σωτήρα του ανθρώπου
Η Μπλαβάτσκυ μέσα στο σύγγραμμά της «Μυστική δοξασία» υφαίνει έναν ύμνο προς τον Εωσφόρο – Σατανά, ονομάζοντάς τον πνεύμα φωτισμού και ελευθερίας της σκέψης, το οποίο βοηθά τον άνθρωπο να βρει το δρόμο μέσα στις δυσκολίες της ζωής, θεϊκό και γήινο φως, αιτία από την οποία προέρχεται η ζωή και ο θάνατος. Ο Θεός είναι το φως ενώ ο Σατανάς η σκιά του φωτός άνευ της οποίας το φως θα ήταν αόρατο και ακατανόητο. Για την Μπλαβάτσκυ και τους οπαδούς της ο Σατανάς είναι αντίπαλος της άγνοιας διότι μεταδίδει το φως της αλήθειας στον άνθρωπο μετατρέποντάς τον έτσι από ένα γήινο όν σε θεϊκό και ελεύθερο από το αμάρτημα της άγνοιας, δηλαδή το θάνατο. Είναι φανερό λοιπόν για ποιο λόγο η Μπλαβάτσκυ θεωρεί ότι είναι επικίνδυνο δόγμα το απολυτρωτικό έργο του Ιησού και αυτό διότι σύμφωνα με την χριστιανική Θεολογία ο Ιησούς υπέμεινε το θάνατο, «ίνα διά του θανάτου καταργήση τον το κράτος έχοντα του θανάτου, τούτ’ έστι τον διάβολον» (Εβρ. 2,14-15), κάτι το οποίο δεν μπορεί να γίνει αποδεκτό από το θρησκευτικό σύστημα της θεοσοφικής εταιρείας η οποία θεωρεί το Σατανά όχι πρόξενο πνευματικού και σωματικού θανάτου αλλά χορηγό πνευματικής ελευθερίας.
Οι πραγματικές αντιλήψεις της Μπλαβάτσκυ για την έννοια του κακού
Μάταια όμως η Μπλαβάτσκυ προσπαθεί να πείσει οπαδούς και αντιπάλους ότι ο Εωσφόρος είναι μια παρεξηγημένη οντότητα από τους Χριστιανούς και δεν είναι πρόξενος κακών∙ μάταια προσπαθεί να πείσει τους οπαδούς της να πράττουν μόνο το καλό, να μην συσσωρεύσουν κακό κάρμα και αυτό διότι το θρησκευτικό της σύστημα και οι ιδέες της προδίδουν ότι θεωρεί αναγκαία και λυτρωτική την παρουσία του κακού, μέσα στη ζωή του ανθρώπου, υποπίπτοντας με αυτόν τον τρόπο σε μια σειρά αντιφάσεων. Καταρχάς υποστηρίζει ότι το κακό είναι υποκειμενικό και σχετικό, ότι το καλό και το κακό προέρχονται από την ίδια θεϊκή πηγή, είναι δίδυμα αδέλφια όπως λέγει χαρακτηριστικά, δεν μπορούν να υπάρξουν χωριστά και αν τα χωρίσουμε τότε θα πεθάνουν. Το κακό είναι αναγκαίο για την εξέλιξη και την πρόοδο όπως ο θάνατος είναι αναγκαίος για τη ζωή. Μάλιστα το κακό προηγείται του καλού όπως το σκοτάδι προηγείται του φωτός, το κακό είναι η πηγή του καλού και αν εξαφανιζόταν το κακό ταυτόχρονα θα εξαφανιζόταν και το καλό από την Γη. Για αυτό το λόγο επαναλαμβάνει την καμπαλιστική αντίληψη ότι ο Σατανάς είναι «Deus inversus», δηλαδή ανεστραμμένος, αντίστροφος, ανάποδος Θεός. «Demon est Deus inversus» λέγει και αυτό σημαίνει ότι θεωρεί αναγκαία την παρουσία των δύο αντιθέτων, των δυο αντίθετων πόλων, του καλού και του κακού, του Θεού και του Σατανά, ώστε να υπάρχει αρμονία και ισορροπία στον κόσμο. Αποδεχόμενη την καμπαλιστική αντίληψη ότι το κακό αν και είναι ανταγωνιστική δύναμη προς το καλό όμως ταυτόχρονα είναι ουσιώδης προϋπόθεση για την ύπαρξη του καλού στο οποίο δίνει ύπαρξη και συνέχεια, την οποία το καλό δεν θα μπορούσε να την έχει από μόνο του και αυτό σημαίνει ότι η ζωή παράγεται από το θάνατο, η αναγέννηση από την καταστροφή, βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με την Ορθόδοξη Θεολογία η οποία λέγει, ότι δεν προηγείται το κακό αλλά το καλό, διότι το κακό είναι έκπτωση από το καλό ως αποτέλεσμα απομάκρυνσης από το Θεό. Δεν προηγείται ο θάνατος αλλά η ζωή, διότι ο θάνατος δεν είναι φυσικό φαινόμενο αλλά αποτέλεσμα της πτώσεως. Δεν προηγείται ο κτιστός Σατανάς αλλά ο Άκτιστος Αγαθός Θεός ο οποίος δημιουργεί έναν κόσμο «καλόν λίαν», μαζί και τον Διάβολο ο οποίος δεν είναι κακός από τη φύση του, εφόσον είναι δημιούργημα του Θεού, αλλά έγινε κακός εξαιτίας της μη σωστής χρήσης της ελευθερίας του. Υπάρχει λοιπόν το καλό και μετά εμφανίζεται το κακό ως διαστροφή του καλού και αυτό διότι το κακό δεν είναι φύση, ένα συγκεκριμένο όν, αλλά έξη η οποία δημιουργείται εξαιτίας της μη σωστής χρήσης της ελευθερίας των λογικών όντων. Δεν χρειάζεται να υπάρχει το κακό ώστε να υπάρχει αρμονία στο Σύμπαν διότι το κακό είναι νόσος, είναι αστοχία, ο αυτοεκμηδενισμός της Δημιουργίας, η δύναμη που ωθεί τα όντα από την ύπαρξη προς την ανυπαρξία. Το κακό δεν έχει οντολογική ύπαρξη αλλά έχει την αφετηρία του στην αυτεξούσια προαίρεση, στην ελεύθερη εκτροπή των λογικών όντων από το Θεό. Υπάρχει μόνο ως διάβρωση και παράχρηση του καλού. Δεν είναι όν το κακό αλλά είναι μη όν, το οποίο σημαίνει ότι δεν έχει υπόσταση αλλά είναι παρυπόσταση, δηλαδή παράσιτο της Δημιουργίας και διαστρέβλωση του καλού, όπως λέγει ο άγιος Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης.
Η Ορθόδοξη Θεολογία είναι η αληθής θεοσοφία
Από όσα αναφέραμε παραπάνω έγινε κατανοητό ότι η εικόνα του Θεού που παρουσιάζει η θεοσοφική εταιρεία είναι η ανεστραμμένη εικόνα του ζώντος Θεού της Βίβλου, ένας «Deus inversus», όπως λέγει η Μπλαβάτσκυ, και για αυτό είναι εκ διαμέτρου αντίθετη με αυτή της Ορθόδοξης Θεολογίας που καταγράφεται στα συγγράμματα των Πατέρων της Εκκλησίας. Ο χαρακτήρας των θεοσοφικών δοξασιών περί Θεού είναι απαράδεκτος εξ επόψεως Ορθοδόξου Θεολογίας και κατά συνέπεια το θρησκευτικό σύστημα της θεοσοφικής εταιρείας αποδεικνύεται ψευδώνυμος και κίβδηλη θεοσοφία και οι οπαδοί της δεν είναι αληθείς θεόσοφοι, όπως διατείνονται και κομπάζουν, αλλά ψευδώνυμοι.
Ο άγιος Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης εξυμνεί ότι η Υπερούσιος Αγία Τριάδα είναι η πηγή της αληθούς Θεοσοφίας: «Τριάς υπερούσιε και υπέρθεε και υπεράγαθε, της Χριστιανών έφορε θεοσοφίας, ίθυνον ημάς επί την των μυστικών λογίων υπεράγνωστον και υπερφαή και ακροτάτην κορυφήν». Κατά συνέπεια ο άνθρωπος γίνεται κάτοχος της θεογνωσίας και της θεοσοφίας ύστερα από τον φωτισμό του νου από το Άκτιστο Φως του Τριαδικού Θεού διά της νοεράς προσευχής και της μετοχής στο απολυτρωτικό έργο του Ιησού Χριστού και όχι ακολουθώντας τις δοξασίες της θεοσοφικής εταιρείας. Αληθής Θεοσοφία είναι η Ορθόδοξη Θεολογία της Εκκλησίας μας. Αληθείς θεόσοφοι είναι οι Πατέρες της Εκκλησίας μας, οι θεόπτες Άγιοι μας, οι Μάρτυρές μας και όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο άγιος Μάξιμος ο ομολογητής: «Αύτη γαρ εστιν η αληθής και αμώμητος των πιστών θεοσοφία· ης τέλος, το αγαθόν εστι και η αλήθεια», δηλαδή αληθής θεοσοφία είναι το «αγαθόν και η αλήθεια», δύο στοιχεία που ενυλώνονται μόνο στη Θεολογία της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας, αυτή που βίωσαν οι Πατέρες μας, οι Άγιοι μας, με τους ασκητικούς τους αγώνες και το μαρτυρικό τους βίωμα.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το παρόν άρθρο του π. Θεόφιλου Λεμοντζή είναι η εισήγηση που έκανε, κατά τις εργασίες της ΛΑ΄ Πανορθοδόξου συνδιασκέψεως για θέματα αιρέσεων και Παραθρησκείας στις 23 Οκτωβρίου στην πόλη του Ναυπλίου
1Η Έλενα Πετρόβνα Μπλαβάτσκυ γεννήθηκε στις 31 Ιουλίου 1831 στο Αικατερινοσλάβ της Ουκρανίας (σημερινό Δνειπροπετρόφσκ). Γόνος αριστοκρατικής οικογένειας της Ρωσίας, μετά το διαζύγιο της με το μυστικό σύμβουλο του ρωσικού κράτους Νικηφόρο Μπλαβάτσκυ ταξίδεψε στη Μέση Ανατολή, στην Ευρώπη, στη Βόρεια και Νότια Αμερική, στην Ινδία και το Θιβέτ, όπου γνώρισε θρησκείες και θρησκευτικά συστήματα από τα οποία δανείστηκε στοιχεία για να δημιουργήσει το δικό της θρησκευτικό σύστημα. Την 17 Νοεμβρίου 1875, η Έλενα Μπλαβάτσκυ, ο συνταγματάρχης Χένρυ Όλκοτ και ο δικηγόρος Ουΐλλιαμ Τζατζ ίδρυσαν στη Νέα Υόρκη τη Θεοσοφική Εταιρεία. Η Μπλαβάτσκυ πέθανε στις 8 Μαΐου 1891, σε ηλικία 60 ετών. Βλ. Α. Παπαδομιχελάκη, Θεοσοφία. Το έργο και η ιστορία της, Αθήνα 1997,σελ.13-15. Την Μπλαβάτσκυ διαδέχθηκε η Αγγλίδα Άννυ Μπεζάντ (Besant). Μετά τον θάνατο της Ε.Π.Μπλαβάτσκυ, η οργάνωση διασπάστηκε στα δύο: α) στην Εταιρεία που ακολούθησε τον Χ.Σ. Όλκοτ και την Άννυ Μπεζάντ και που διατήρησε τη διεθνή έδρα στο Αντυάρ, στο Μαντράς της Ινδίας, β) στο άλλο παρακλάδι της Εταιρείας που ακολούθησε τον Γ.Κ.Τζατζ, αντιπρόεδρο της Θεοσοφικής Εταιρείας και Γενικό Γραμματέα του αμερικανικού της τμήματος, με διεθνή έδρα πρώτα στη Νέα Υόρκη και αργότερα στην Πασαντένα της Καλιφόρνια. γ) το 1909, μια ομάδα με επικεφαλής τον Ρόμπερτ Κρόσμπι σχημάτισε άλλη μια σημαντική θεοσοφική οργάνωση, την Ενωμένη Στοά των Θεόσοφων (United Lodge of Theosophists -ULT), με έδρα το Λος Άντζελες της Καλιφόρνια. Αυτή η ομάδα επικεντρώθηκε στις γνήσιες διδασκαλίες που παρουσίασε η Ε.Π.Μπλαβάτσκυ και ο Γ.Κ.Τζατζ. Βλ.Α.Παπαδοµιχελάκη, Μια Σύνοψη του έργου της Ε. Π. Μπλαβάτσκυ «Η Μυστική ∆οξασία, σελ.11-12.
2Πνευματισμός είναι η πίστη ότι υπάρχουν πνεύματα με τα οποία μπορούμε να επικοινωνήσουμε κάτω από ορισμένες συνθήκες. Στις αρχαίες θρησκείες οι άνθρωποι πίστευαν ότι τα πνεύματα των νεκρών μπορούν να βλάψουν ή να βοηθήσουν τους ζωντανούς. Αυτός είναι ο αρχαϊκός πνευματισμός ο οποίος συνδέθηκε με τον λεγόμενο εσωτερισμό, δηλαδή την πίστη ότι στις θρησκείες υπάρχει μια εσωτερική διάσταση, που είναι αντιληπτή μόνο από κάποιους μυημένους. Σε αυτήν την πτυχή των αρχαίων θρησκειών οφείλεται η ονομασία “Αποκρυφισμός” και “Αποκρυφολογία” η οποία χρησιμοποιείται αντί για την λέξη “Εσωτερισμός”. Χ Γκότση, π.Γ. Μεταλληνού, Γ. Φίλια, Ορθόδοξη πίστη και λατρεία, Αθήνα 2000, σελ. 192. Κατά την παλαιότερη αντίληψη ο εσωτερισμός είναι υπόθεση ολίγων εκλεκτών. Εκτός από τις “εσωτεριστικές” ομάδες, η λοιπή ανθρωπότητα δεν μπορεί να κατανοήσει το βαθύτερο περιεχόμενο, την “εσωτερική γνώση”. Σήμερα, στο νέο ρεύμα του Αποκρυφισμού τα πράγματα αλλάζουν. Η τάση αυτή επεκτείνεται και κερδίζει οπαδούς πέρα από τους κλειστούς εσωτεριστικούς κύκλους. Απευθύνεται πλέον στο ευρύτερο κοινό. Βλ.π. Αντωνίου Αλεβιζόπουλου, Αποκρυφισμός στο φως της ορθοδοξίας. Νεοαποκρυφισμός, Αθήνα 1996, σελ. 204. Αυτή η επικοινωνία που υποτίθεται γίνεται με τους νεκρούς μέσω των μέντιουμ είναι επικοινωνία με αόρατα πονηρά πνεύματα, που υποκρίνονται την φωνή πεθαμένων ανθρώπων ή σε αρκετές περιπτώσεις πρόκειται για εξαπάτηση των αφελών με ταχυδακτυλουργικά κόλπα. Σε αρκετές περιπτώσεις βρισκόμαστε μπροστά σε περιστατικά βαριάς μορφής δαιμονοκαταληψίας, με απώλεια της προσωπικότητας από τα μέντιουμ του πνευματισμού και έντονες ψευδαισθήσεις, άσχετα αν προσπαθούν να το εμφανίσουν ως φυσική μορφή δημιουργικής έκφρασης.Βλ. Ιερά Μητρόπολις Σύρου, Σύγχρονες αιρέσεις και παραθρησκευτικές λατρείες, Ερμούπολη Σύρου 2002, σελ 73. Αρχιμ. Θεοφίλου Λεμοντζή, Η θεραπεία του κόσμου. Η Ορθόδοξη Θεολογία απέναντι στις σύγχρονες προκλήσεις, Θεσσαλονίκη 2004,σελ.77εξ.Του ιδίου, Το θαύμα απέναντι στη Μαγεία. (Θαύμα αληθείας και «θαύμα» ψεύδους),Αθήνα 2008,σελ.229-233.
3 Π.Τρεμπέλα, Θεοσοφία, Αθήνα 1998, σελ.9.
4 Από το 1877 έως το 1879 εκδίδει το πρώτο της βιβλίο το “Αποκαλυμμένη Ίσις” και το περιοδικό “Θεοσοφιστής”, το οποίο εξακολουθεί να εκδίδεται έως σήμερα. Το 1884 έφυγε μαζί με μερικούς συντρόφους της για την Ευρώπη, όπου ταξιδεύοντας ανάμεσα στη Γαλλία, τη Γερμανία και την Αγγλία, αρχίζει να συγγράφει τη “Μυστική Δοξασία”. Το 1887 στο Λονδίνο, όπου ιδρύει το Θεοσοφικό Τμήμα “Μπλαβάτσκυ”, εκδίδει το περιοδικό “Λούσιφερ”(Εωσφόρος) και στη συνέχεια την “Εσωτερική Σχολή”. Εξακολουθεί να συγγράφει το μεγάλο έργο της “Μυστική Δοξασία”, ενώ παράλληλα εκδίδονται τα βιβλία της, “Το Κλειδί της Θεοσοφίας” και “Φωνή της Σιγής”. Επίσης υπάρχει μια συλλογή των εργασιών της σε δεκαπέντε τόμους. Βλ. Α. Παπαδομιχελάκη, Θεοσοφία. Το έργο και η ιστορία της, Αθήνα 1997, σελ.17-18.
5Διάδοχος της Μπλαβάτσκυ στη θεοσοφική εταιρεία ήταν η Αγγλίδα Άννυ Μπεζάντ (Annie Besant) η οποία αφού μυήθηκε στον Ελευθεροτεκτονισμό προσχώρησε στη Θεοσοφία. Το 1898 ίδρυσε στην ινδική πόλη του Μπεναρές Θεοσοφιστική Σχολή. Με την Μπεζάντ δημιουργήθηκε σχίσμα στο εσωτερικό της θεοσοφικής εταιρείας καθώς συνέλαβε την ιδέα να παρουσιάσει στον κόσμο ως μεσσία έναν Ινδό, τον Κρισναμούρτι (1908), τον οποίο μύησε στο θεοσοφικό σύστημα και του πέρασε την ιδέα ότι είναι το πρόσωπο εκείνο που βρίσκεται στην γη αφού πέρασε 32 μετενσαρκώσεις. Τότε, παρουσιάζεται και το πρώτο σχίσμα μεταξύ των θεοσοφικών εταιριών, καθώς η της Γερμανίας δεν δέχτηκε τον Κρισναμούρτι και χωρίστηκε από τις υπόλοιπες και μετονομάστηκε σε άνθρωπο-σοφιστική ή Ροδοσταυρική εταιρία. Βλ. http://orthodoxy-rainbow.blogspot.com/2013/02/blog-post_1305.html
6 Η Άλις Μπέϊλυ(Alice Bailey) (1880-1949), συγγραφέας βιβλίων σχετικά με τη θεοσοφία, εντάχθηκε στη θεοσοφική εταιρεία το 1917 και άσκησε μεγάλη επιρροή στη δομή και την ιδεολογία της εταιρείας. Αντιτάχθηκε στις απόψεις της Άννυ Μπεζάντ την οποία κατηγόρησε για νεωτερισμό και πρότεινε μία επιστροφή στα αυθεντικά διδάγματα της Μπλαβάτσκυ. Η σύγκρουση με την Μπεζάντ επέφερε την εκδίωξή της από την εταιρεία και μετά την εκδίωξή της ίδρυσε την δική της θεοσοφική οργάνωση την «Lucis Trust» το 1922.Επίσης ίδρυσε και τον εκδοτικό οίκο της οργάνωσής της, τον «Lucifer Publishing Company». Ήταν η πρώτη που χρησιμοποίησε τον όρο «New Age». Βλ.https://en.wikipedia.org/wiki/Alice_Bailey
7π.Αντωνίου Αλεβιζόπουλου, Απροκρυφισμός, Γκουρουισμός, Νέα Εποχή, Αθήνα 19974
8Βλ. Πρωτοπρεσβυτέρου Κυριακού Τσουρού, Η εγκαθίδρυση της «Νέας παγκόσμιας θρησκείας», στο https://faneromenihol.gr/index.php/o-ieros-naos-2/oi-aireseis/3334-2013-08-26-05-47-37. Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι όλες οι σύγχρονες αποκρυφιστικές αιρέσεις που κάνουν λόγο για κάρμα και μετενσάρκωση, για αδελφότητες που κατέχουν απόκρυφη γνώση, για διαχωρισμό φυσικού και αιθερικού σώματος, για ζώσα ύλη, για αποχή από την κρεοφαγία, για απόκρυφη και εσωτερική γνώση, για πανθεϊσμό, για πεδία του σύμπαντος, για διαλογισμό και απολύτρωση, για αστρικά σώματα, είναι βέβαιο ότι έχουν εμπνευστεί και έχουν μελετήσει τα κείμενα της Μπλαβάτσκυ και άλλων ηγετών της θεοσοφικής εταιρείας. Περισσότερα για τις παραπάνω αντιλήψεις όπως διατυπώνονται από την θεοσοφική εταιρεία βλ. Αρχιμ. Θεοφίλου Λεμοντζή, Θεοσοφία. Σύνοψη του αρχαίου αποκρυφισμού και έκφραση του σύγχρονου. Εισήγηση εις την ΚΒ΄Πανορθόδοξη Συνδιάσκεψη επί των Αιρέσεων και της Παραθρησκείας, Θεσσαλονίκη 2010,σελ.7-24.
9 Βλ.Αρχιμ. Θεοφίλου Λεμοντζή, Το θαύμα απέναντι στη Μαγεία, ο.π.,σελ.188εξ. Του ιδίου, Η θεραπεία του κόσμου. ο.π.,σελ.39εξ., Ιερά Μητρόπολις Σερρών και Νιγρίτης, Οι αιρετικοί, έκδοση του αντιαιρετικού γραφείου, Σέρρες 1990, σελ. 15.
10Αυτό τεκμηριώνεται από το γεγονός ότι ο Ρώσσελ υπολόγισε το έτος 1874 ως έτος της Δεύτερης Έλευσης του Χριστού και μέχρι το θάνατό του διακήρυττε ότι η αόρατη Παρουσία του Χριστού ως Βασιλιά είχε ξεκινήσει από τότε και ότι η περίοδος των “καιρών των εθνών” θα έληγε το έτος 1914 οπότε θα αναλάμβανε ο Χριστός την εξουσία σε σχέση με τις υποθέσεις της γης. Όλους αυτούς τους υπολογισμούς τους έκανε όχι με βάση την Αγία Γραφή αλλά μέσω της μελέτης της Μεγάλης Πυραμίδας της Γκίζας καθώς πίστευε ότι χτίστηκε με θεϊκή έμπνευση. Σε αυτό ευθυγραμμίζεται απόλυτα με τα αποκρυφιστικά συστήματα καθώς είναι γνωστό ότι η πυραμίδες έχουν έναν ιδιαίτερο συμβολισμό και χρησιμοποιούνται από αυτά. Υιοθέτησε και χρησιμοποίησε την σχετική έκφραση «Γραφή εν λίθοις». Βασιζόμενος σε τμήματα της Αγίας Γραφής όπως το Ησαΐας 19,19.20 και άλλα, διατύπωσε την άποψη ότι οι διάφορες άνοδοι και κάθοδοι της πυραμίδας θεωρούνταν ως αναπαραστάσεις της πτώσης του ανθρώπου στην αμαρτία, της παράδοσης του Μωσαϊκού Νόμου, του θανάτου του Χριστού και της εξύψωσης των αγίων στον ουρανό. Θεωρούσε ότι υποδηλώνονταν διάφορες ημερομηνίες από τη μελέτη αυτού του μνημείου. Λεπτομερής ανάλυση αυτής της άποψης γίνεται στον Γ’ τόμο των Γραφικών Μελετών με τίτλο «Ελθέτω η Βασιλεία Σου», στο 10ο κεφάλαιο: «Η Μαρτυρία του Λιθίνου Μάρτυρος και προφήτου του Θεού, της Μεγάλης Πυραμίδος της Αιγύπτου». Εκεί ο Ρώσσελ αναφέρει ότι «η Μεγάλη Πυραμίδα της Αιγύπτου είναι ο μεγάλος Μάρτυρας του Ιεχωβά για το παρελθόν και το μέλλον» και ότι, σύμφωνα πάντα με τις ερμηνείες του, «το Κάτω Πέρασμα της πυραμίδας που ευθυγραμμίζεται με τον αστερισμό του Δράκοντα συμβολίζει την αμαρτία. Η Μεγάλη Αίθουσα συμβολίζει την εποχή του Ευαγγελίου του Ιησού, το Ψηλό Σκαλί της αίθουσας συμβολίζει την Μεγάλη Θλίψη και την κρίση του Θεού στον χριστιανικό κόσμο, το Δωμάτιο του Βασιλιά συμβολίζει τον Ιησού και την επάνοδο του, το Δωμάτιο της Βασίλισσας την επάνοδο του φυσικού Ισραήλ στον τόπο του». Μετρώντας το μήκος της Πυραμίδας, ο Ρώσσελ βγάζει τις εξής χρονολογίες: 1874 επάνοδος του Ιησού, 1878 επάνοδος των φυσικών Ισραηλιτών στην Παλαιστίνη, 1914 Αρμαγεδδών. Επίσης χρησιμοποιούσε και άλλα αποκρυφιστικά σύμβολα όπως είναι ένας Σταυρός μέσα σε μια κορώνα, το σύμβολο των ιπποτών του Γιόρκ που είναι το κεφάλι ενός ιππότη, και το σύμβολο του Αιγυπτιακού θεού Ρα, που είναι ο ήλιος με φτερά. Η εξέταση της πυραμίδας εγκαταλείφθηκε στη συνέχεια από τους Μάρτυρες του Ιεχωβά διότι ασφαλώς κατανόησαν το παγανιστικό υπόβαθρο αυτής της θεωρίας και έτσι το τεύχος της Σκοπιάς 1 Ιανουαρίου 2000, σελ. 9, αναφέρει: «Αυτή η αποκαλούμενη «Γραφή εν λίθοις» έχαιρε μεγάλης εκτίμησης μερικές δεκαετίες, μέχρις ότου τα τεύχη της Σκοπιάς 15 Νοεμβρίου και 1 Δεκεμβρίου 1928 (1 και 15 Δεκεμβρίου 1928, στην ελληνική) κατέστησαν σαφές ότι ο Ιεχωβά δεν χρειαζόταν κάποιο λίθινο μνημείο, οικοδομημένο από ειδωλολάτρες Φαραώ και γεμάτο δαιμονικά σύμβολα αστρολογίας, για να επιβεβαιώσει τη μαρτυρία που δίνεται στην Αγία Γραφή. Απεναντίας, έγινε φανερό ότι η προφητεία του Ησαΐα είχε πνευματική εφαρμογή». Περισσότερα για τις δήθεν προφητείες των Μαρτύρων του Ιεχωβά και την αναίρεσή τους βλ.Αρχιμ. Θεοφίλου Λεμοντζή, Το θαύμα απέναντι στη Μαγεία, ο.π,σελ.190εξ.Του ιδίου, Ιχνηλάτης Αληθείας. Έκθεση της Ορθοδόξου Πίστεως σε αντιπαράθεση με την αιρετική κακοδοξία, Θεσσαλονίκη 2002, σελ. 249-260.
11Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, Λονδίνο 1889, σελ. 57, H.P.Blavatsky, The Secret Doctrine:The synthesis of science,religion,and philosophy,Vol.I, London 1888,σελ. 71-72 και Vol.II,σελ. 243.
12Βλ.”Τα πιστεύω του Νεοπαγανισμού”, στο www.zoiforos.gr. Βλ. περισσότερα για το θρησκευτικό κίνημα της «Νέας Εποχής», αρχιμ. Θεοφίλου Λεμοντζή, Η θεραπεία του κόσμου. Η Ορθόδοξη Θεολογία απέναντι στις σύγχρονες προκλήσεις, Θεσσαλονίκη 2004,σελ.32, Αντ. Παπαδόπουλου, Σύγχρονες αιρέσεις «θρησκευτικά» κινήματα.Ν.Εποχή, εκδ.Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 19962, σελ. 281-2.
13Βλ.Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων, Τα σωζόμενα εκκλησιαστικά συγγράμματα, τόμ. Β΄, Αθήνησι 1864, σελ. 398-490. Χ. Παπαδόπουλου, Ιστορία της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήνα 1920, σελ. 223-272. Γ., Μεταλληνού, πρωτοπρεσβυτέρου, Παράδοση και αλλοτρίωση, τομές στην πνευματική πορεία του νεώτερου ελληνισμού κατά τη Μεταβυζαντινή περίοδο, Αθήνα 1994, σελ. 325-402.
14 Ο Θεόφιλος Καΐρης (1784-1853) υπήρξε λόγιος, ιερωμένος, θεολόγος και φιλόσοφος από την Άνδρο. Έζησε σε όλη τους την κλίμακα τα επαναστατικά γεγονότα. Μυημένος έγκαιρα στη Φιλική Εταιρεία, έλαβε μέρος σε στρατιωτικές επιχειρήσεις, τραυματίσθηκε και ταλαιπωρήθηκε από κακουχίες, εξελέγη επανειλημμένα ‘παραστάτης’ της Άνδρου στις Εθνικές Συνελεύσεις και εργάσθηκε για τη σύνταξη και εφαρμογή τού Συντάγματος. Μετά από εξαιρετικές σπουδές στη Δυτική Ευρώπη δίδασκε ανώτερα Μαθηματικά (Αναλυτική Γεωμετρία, Διαφορικό και Ολοκληρωτικό Λογισμό) και Θεωρητική Μηχανική. Δίδασκε ακόμη Αστρονομία, Μετεωρολογία, Γεωγραφία και Βιολογία. Το πρόβλημα ξεκίνησε όταν ο Καΐρης ίδρυσε μια πανθεϊστική-φυσιοκρατική θρησκεία την οποία ονόμαζε «θεοσέβεια», στην οποία θέλησε να προσηλυτίσει τους μαθητές του. Όπως έλεγε ο ίδιος, «την θρησκείαν αυτού ενεπνεύσθη άνωθεν και ότι νύκτα τινά είδεν επί του ουρανού χρυσοίς γράμμασι γεγραμμένας τας λέξεις ‘’θεόν σέβου’’». Χ. Παπαδόπουλου, Ιστορία, ό.π., σελ. 245.
15 Στ. Θεοδοσίου – Μ. Δανέζης, Θεόφιλος Καΐρης. Ο εισηγητής του Θεοσεβισμού στην Ελλάδα, https://manosdanezis.gr/wp-content/uploads/2017/08/94ep.pdf
16 Α. Παπαδομιχελάκη, Θεοσοφία. Το έργο και η ιστορία της, Αθήνα 1997, σελ.8.
17 Βλ.Π.Τρεμπέλα, Θεοσοφία, Αθήνα 1998, σελ.5 και www.mystica.gr/biosEPBlav.htm.
18 Ο άγιος Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης ή Ψευδο-Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης, υπήρξε ένας χριστιανός συγγραφέας -μάλλον ήταν Σύριος μοναχός- ο οποίος συνέταξε τα χαρακτηριζόμενα ως Αρεοπαγιτικά συγγράμματα στα τέλη του 5ου ή στις αρχές του 6ου αιώνα μ.Χ. Τα συγγράμματα είναι ψευδεπίγραφα και ο συγγραφέας ο ίδιος αυτοαποκαλείται ως «Διονύσιος Αρεοπαγίτης», όνομα το οποίο κατείχε ο μαθητής του Αποστόλου Παύλου και πρώτος επίσκοπος Αθηνών και δίδει ορισμένες σποραδικές πληροφορίες για τον βίο του, προκειμένου να ενισχύσει την εντύπωση ότι ανήκει στην περίοδο των Αποστόλων και ότι είναι ο Αρεοπαγίτης, για τον οποίο διατυπώνουν μνεία οι Πράξεις. Παρόλα αυτά τα συγγράμματα του όμως εκφράζουν την Ορθόδοξη Θεολογία καθώς κατόρθωσε να αναδειχθεί σε συστηματικό εισηγητή της διττής θεολογικής γνώσεως, δηλαδή της καταφατικής και της αποφατικής, οι οποίες αντιστοίχως αναφέρονται στις μεθεκτές Ενέργειες και στην αμέθεκτη Ουσία του Τριαδικού Θεού. Χρ. Α. Τερέζη, «Πρόλογος», στο Διονύσιος Αρεοπαγίτης: Περί Θείων Ὀνομάτων. Περί Μυστικῆς Θεολογίας, εκδ. Ζήτρος 2008, σελ. 9. Ο Μάξιμος ο Ομολογητής υπερασπίστηκε με σθένος ότι είναι γνήσια πονήματα του Διονυσίου, βλ., Σχόλια εἰς τάς ἐπιστολάς τοῦ Ἁγίου Διονυσίου τοῦ Ἀρεοπαγίτου, PG 4, 29-431. Παράλληλα, τα χρησιμοποιεί ο Λεόντιος Βυζάντιος, Κατά Νεστοριανῶν καί Εὐτυχιανιστῶν, Α΄, PG 86, 1288C, 1304D. Βλ. D. Evans, “Leontius of Byzantium and Dionysius Areopagite”, Byzantine Studies 7 (1980) 1-34. Ένας άλλος Πατήρ, ο Αναστάσιος ο Σιναΐτης, χρησιμοποιεί στα έργα του ευρέως τις πραγματείες του Διονυσίου, δίδοντάς τους έτσι την αποδοχή τους στον χώρο της χριστιανικής Θεολογίας και της Εκκλησίας. Αναστασίου Σιναῒτη, Ὁδηγός, ΚΔ: Τοῦ ἁγίου ἀποστολικοῦ διδασκάλου Διονυσίου τοῦ Ἀρεοπαγίτου ἐκ τοῦ κεφαλαίου περί ἡνωμένης καί διακεκριμένης θεολογίας, PG 89, 305-312. Του ιδίου, Περί τῆς θεανδρικῆς ἐν Χριστῷ ἐνεργείας Διονυσίου, PG 89, 312-329. Στο πλαίσιο λοιπόν της πορείας του Χριστιανισμού στην ιστορία, οι όποιες αμφισβητήσεις σχετικά με τη γνησιότητα των Αρεοπαγιτικών έργων λησμονήθηκαν τελείως και, όπως ήταν αναπόφευκτο, συνέχισαν αυτά να διαδίδονται σε Ανατολή και Δύση με ταχύ ρυθμό, αφού μέσω του περιεχομένου τους συνεδέετο η παλαιότερη αρχαία φιλοσοφία με τη νεότερη χριστιανική. Περισσότερα για το ζήτημα της γνησιότητας των κειμένων του αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτη βλ. Ε. Αρτέμη, Όροι διαμόρφωσης της Γνωσιολογίας στον βυζαντινό Γεώργιο Παχυμέρη στην Παράφρασή του στην πραγματεία Περί Μυστικῆς Θεολογίας του Διονυσίου Αρεοπαγίτου, Μεταδιδακτορική έρευνα, Πάτρα – Αθήνα 2015,σελ.13-29.
19 Αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτου, Περί Μυστικῆς Θεολογίας. Πρός Τιμόθεον, 1, PG 3, 997Α.
20Αναφέρει η Μπλαβάτσκυ στο έργο της «Μυστική Δοξασία», τ.Ι, σελ.273-274: «Είναι περιττό να αναφέρουµε ότι το σύστηµα αυτό δεν είναι φανταστικό δηµιούργηµα ενός ή αρκετών αποµονωµένων ατόµων, αλλά ότι είναι η αδιάσπαστη καταγραφή που καλύπτει χιλιάδες γενιές Ενορατικών οι οποίοι µε τις αντίστοιχες εµπειρίες τους έλεγξαν και επιβεβαίωσαν τις παραδόσεις – που πέρασαν προφορικά από την προηγούµενη φυλή στην επόµενη – των διδασκαλιών ανωτέρων και εξελιγµένων όντων τα οποία επέβλεπαν την παιδική ηλικία της Ανθρωπότητας…. Κανένα όραµα µυηµένου δεν γινόταν αποδεκτό, αν δεν ελεγχόταν και δεν επιβεβαιωνόταν από τα οράµατα – που πετυχαίνονταν µε τέτοιο τρόπο, ώστε να στέκονται σαν ανεξάρτητες µαρτυρίες – άλλων µυηµένων και από αιώνες εµπειρίας».
21 Α. Παπαδομιχελάκη, Θεοσοφία. Το έργο και η ιστορία της, Αθήνα 1997, σελ.8.
22Π.Τρεμπέλα, Θεοσοφία, ο.π.,σελ.5,19.
23 Α. Παπαδομιχελάκη, Θεοσοφία. ο.π.,σελ.9.
24 Α. Παπαδομιχελάκη, Θεοσοφία. ο.π.,σελ.8.
25 «Αν μιλάτε για τη Θεοσοφία,» αναφέρει η Μπλαβάτσκυ, «λέω ότι υπήρχε αιώνια διαμέσου των ατελείωτων κύκλων του παρελθόντος, και θα εξακολουθεί να υπάρχει διαμέσου των ατέλειωτων κύκλων του Μέλλοντος, επειδή η Θεοσοφία είναι συνώνυμη της αιώνιας αλήθειας». Βλ. Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας,ο.π.,σελ.263.
26Μία ερμηνεία που δίνει η Μπλαβάτσκυ στον όρο θεοσοφία, είναι η εξής: «…η Θεϊκή γνώση, που μεταφέρει τον νου από τον κόσμο της μορφής στο άμορφο πνεύμα. Οι άνθρωποι πολλές φορές έχουν την ικανότητα, σε διαφορετικές εποχές και σε διαφορετικούς τόπους, να αντιλαμβάνονται πράγματα στον εσωτερικό ή αόρατο κόσμο… Η αναζήτηση της θείας φύσης του ανθρώπου, που τόσο συχνά και τόσο λανθασμένα, διατυπώνεται σαν μία ατομική ένωση με έναν προσωπικό Θεό, ήταν το αντικείμενο κάθε μυστικιστή…».Βλ. Η.P.Blavatsky, “What is Theosophy”. The Theosophist, v.1, n.1 (October 1879).
27 Α.Παπαδοµιχελάκη, Μια Σύνοψη του έργου της Ε. Π. Μπλαβάτσκυ «Η Μυστική ∆οξασία», ο.π.,σελ.3.
28π. Αντωνίου Αλεβιζόπουλου, Ο Αποκρυφισμός στο Φως της Ορθοδοξίας, Αποκρυφιστικές ομάδες, τ.4-10, Αθήνα 1996.
29Α.Παπαδοµιχελάκη, Μια Σύνοψη του έργου της Ε. Π. Μπλαβάτσκυ, ο.π.,σελ.34.
30Α. Παπαδομιχελάκη, Θεοσοφία. ο.π.,σελ.14: «ως εκπρόσωπος της Αδελφότητας των Μυστών, έζησε με τον κατάλληλο τρόπο ώστε να ενεργοποιήσει τις απόκρυφες δυνάμεις της και να εκτελέσει την αποστολή που της ανατέθηκε από την Πνευματική Ιεραρχία, προς υλοποίηση του Σχεδίου της Εξέλιξης, από τους Μαχάτμα, δηλαδή την Ιεραρχία των Μυστών, για να παρουσιάσει τμήματα της απόκρυφης γνώσης στην ανθρωπότητα».
31Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ.53.Αντίστοιχες αντιλήψεις περί της θρησκευτικής εταιρείας ως κανάλι από το οποίο διοχετεύεται προς τους πιστούς η θεϊκή διδασκαλία βρίσκουμε και στους Μάρτυρες του Ιεχωβά οι οποίοι θεωρούν ότι η «Βιβλική και Φυλλαδική Εταιρεία η Σκοπιά» αποτελεί τον αγωγό δια του οποίου ο Θεός δίδει την ορθή διδασκαλία και ορθή ερμηνεία των Γραφών στους ανθρώπους. Βλ.Μ.Χούλη, Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά ερμηνεύουν εσφαλμένα την Αγία Γραφή και δημοσιεύουν αντιφατικές διδασκαλίες, https://www.imsyrou.gr/index.
32 Α. Παπαδομιχελάκη, Θεοσοφία. ο.π., σελ.16
33 Η κίνηση ισχυρίζεται πως η Μπλαβάτσκυ έλαβε εντολή για την ίδρυση της εταιρίας από τη “Μεγάλη Ιεραρχία” της “Μεγάλης Λευκής Αδελφότητας”, που αποτελείται από μυθικά υπερανθρώπινα όντα, βλ.C.W. Leadbeater, Οι διδάσκαλοι και η ατραπός, σελ. 67, και ότι στην Αδελφότητα αυτή άνηκε και η ίδια η ιδρύτρια της Θεοσοφικής Εταιρίας. Με αυτή τη βάση η κίνηση νομιμοποιείται να πρωτοστατήσει στη συνένωση όλων των θρησκειών, αφού όλες έχουν την ίδια βάση, τη “Μεγάλη Λευκή Αδελφότητα”, στην οποία κατά την αντίληψη της κίνησης ανήκουν όλοι οι ιδρυτές θρησκειών.
34 Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ.10εξ.
35Βλ. An. Besant, άρθρο στο J.Hastings, Encyclopaedia of Religion and Ethics, Edinburgh 1921, τ.XII, σελ.300.
36 An. Besant, Η αρχαία σοφία, μετφρ. εκ του Αγγλικού, Αθήνα 1925, σελ.10.
37 Α. Παπαδομιχελάκη, Θεοσοφία. ο.π.,σελ.10.
38 Ο Hans Freimarkt, απολογητής της Θεοσοφίας στις αρχές του Κ’ αιώνα, υπογραμμίζει πως η Θεοσοφία «δεν είναι η φιλοσοφία του Πλάτωνος, ούτε ο μυστικισμός του Πυθαγόρα, ούτε η διδαχή του Βούδδα ή η ζωή του Χριστού, αλλά η πεμπτουσία όλων εκείνων των αληθειών που σκέφθηκε κανείς ποτέ, που δίδαξε και που έζησε». Βλ.Hans Freimarkt, Theosophie IV/1912-1913, σελ. 266 εξ.
39 Υποστηρίζουν ότι το θρησκευτικό τους σύστημα έχει σκοπό να «διακρίνει και να απορρίπτει τας πλάνας τας δημιουργηθείσας δια μέσου των αιώνων υπό της δεισιδαιμονίας, της αμαθείας και της θρησκομανίας της ανθρωπότητος και αντιλαμβάνεται, ότι μία και η αυτή αλήθεια διαπνέει όλας τας θρησκείας, όσον και αν μας φαίνονται διϊστάμεναι αλλήλων», βλ.Κ. Κουτσογιάννη, Θεοσοφικαί Ομιλίαι Α΄, Αθήναι 1961, σελ. 7, ότι δήθεν εκφράζει την πνευματική ενότητα πασών των θρησκειών, βλ. Th. Pascal, Τό Α.Β.Γ. τῆς Θεοσοφίας, 1925, σελ. 19, και ότι δήθεν είναι η εσωτερική ζωή κάθε θρησκείας». Κ. Μελισσαρόπουλου, Εἰσαγωγή στη Θεοσοφία, 1966, σελ.10.
40 Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ.24.
41 Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ.18,29,35,52 και 65.
42 Αρχιμ. Θεοφίλου Λεμοντζή, Θεοσοφία. Σύνοψη του αρχαίου αποκρυφισμού και έκφραση του σύγχρονου. ο.π.,σελ.4.
43Ο Ερμητισμός είναι ένα θρησκευτικό συγκρητιστικό σύστημα μαγικών, μαντικών, αστρολογικών και αλχημικών πρακτικών, το οποίο ανάγεται στις απόκρυφες διδασκαλίες του μυθολογικού Ερμή του Τρισμέγιστου, μίας θεότητας που αποτελεί συγχώνευση του ελληνικού Ερμή με την αιγυπτιακή θεότητα Θωθ. Σύμφωνα με την μυθολογία του Ερμητισμού ο Ερμής ο Τρισμέγιστος βασίλευσε στην αρχαία Αίγυπτο πολύ πριν από την κλασική ελληνική αρχαιότητα και πολύ πριν από τους γνωστούς Αιγύπτιους Φαραώ(πριν από την τρίτη ή τέταρτη χιλιετία π.Χ.). Στον Ερμή αποδίδεται η δημιουργία του έναρθρου λόγου, της γραφής, της αριθμητικής, της γεωμετρίας, της αστρονομίας, της μουσικής. Στις γνώσεις αυτές μύησε το αιγυπτιακό ιερατείο το οποίο κατόπιν δίδασκε στους μύστες τη γνώση του κόσμου. Τα βιβλία του έφερναν το όνομά του (Ερμητικά) και περιείχαν μαγεία, φιλοσοφία, αστρολογία, ιατρική και αλχημεία, που κατά το Μεσαίωνα ονομάστηκε «Ερμητική». Η συγγραφή των ερμητικών κειμένων ολοκληρώθηκε στην Αίγυπτο περί τα τέλη του 2ου αιώνα μ. Χ. Τα διασωθέντα ερμητικά κείμενα έχουν χαρακτήρα διαλογικό, όπου συνήθως ο Ερμής / Θωθ καθοδηγεί κάποιον οπαδό του στην αποκάλυψη μίας αλήθειας. Τα περισσότερα έχουν μεταφυσικό, μαγικό ή αλχημικό χαρακτήρα εμπλουτισμένο με αναφορές στην αιγυπτιακή θρησκεία και λογοτεχνία. Τα ερμητικά κείμενα που διασώθηκαν ως σήμερα συνοψίζονται σε δεκαοκτώ ελληνικά συγγράμματα γνωστά με τον τίτλο «Ερμού του Τρισμέγιστου» ή, στα λατινικά, Corpus Hermeticum.Περισσότερα βλ. Θ. Ζελίνσκι, Ερμής ο Τρισμέγιστος και οι αρκαδικές απαρχές του, μετφ. από τα ρωσικά Ολέγ Τσυμπένκο, Αθήνα 2001.
44 Περισσότερα βλ. J., Godwin, Μυστηριακές θρησκείες του αρχαίου κόσμου,μτφ. Π. Χιωτέλλη, Αθήνα 1996.
45Καμπαλά ή Καμπάλα που σημαίνει «παραλαβή/παράδοση», ονομάζεται η εβραϊκή απόκρυφη παράδοση με έντονο μυστικιστικό χαρακτήρα, είναι συγκρητιστικό θρησκευτικό σύστημα που περιλαμβάνει στοιχεία από τον Γνωστικισμό, τον Νεοπλατωνισμό, τον Χριστιανισμό καθώς και έναν συνδυασμό μαγείας και μυστικισμού. Η Καμπαλά χωρίζεται σε τρεις τύπους: το θεωρητικό, το οποίο ασχολείται κυρίως με την εσωτερική διάσταση της πραγματικότητας: τους πνευματικούς κόσμους, τις ψυχές, τους αγγέλους, κ.α., τον υπερβατικό διαλογισμό δια του οποίου επιχειρεί κάποιος να φτάσει σε υψηλά επίπεδα αυτογνωσίας με τη χρήση των διαφόρων ονομάτων του Θεού, τον συνδυασμό και τις παραλλαγές γραμμάτων κτλ. και τον μαγικό, που έχει να κάνει με την μετατροπή και την επιρροή στη ροής της φύσης με τη χρήση των διαφόρων ονομάτων του Θεού, την απαγγελία ξορκιών, φυλαχτών, μαγικών σφραγίδων, καθώς και άλλων διαφόρων μυστικιστικών ασκήσεων. Τα κείμενά της συλλέχθηκαν μεταξύ 5ου και 13ου αιώνα στην Ισπανία ως ιδιαίτερη εσωτερική διδασκαλία, και στη συνέχεια διαδόθηκε. Το βασικό έργο της Καμπαλά, είναι το Ζωχὰρ (Βίβλος Λαμπρότητας). Κεντρική διδασκαλία είναι η θεωρία περὶ 10 «σεφιρότ», που υπάρχουν ανάμεσα στὸ Θεὸ και στα δημιουργήματά του, των 10 περιοχών, στις οποίες η Θεία απόρροια εκτείνει τον εαυτό της. Ἀρχιεπισκόπου Τιράνων κ.Ἀναστασίου Γιαννουλάτου”Μυστικισμός”
http://www.egolpion.com/mustikismos.el.aspx
46Με το όνομα “Γνωστικισμός” χαρακτηρίζεται ένας μεγάλος αριθμός θρησκευτικών συστημάτων τα οποία επιδιώκουν μέσω της Γνώσεως ορισμένων αποκαλυφθεισών αληθειών να λυτρώσουν τον άνθρωπο. Βλ.Επιφανίου Κύπρου, Πανάριον, PG 41, 513C. Η έννοια της Γνώσης είναι κοινή σε όλα τα γνωστικά συστήματα και είναι αυτό το στοιχείο, το οποίο ώθησε τόσο τους αρχαίους, όσο και τους σύγχρονους συγγραφείς να ονομάσουν την κίνηση αυτή «Γνωστικισμό», ή αλλιώς «Γνώση» και τούς πιστούς αυτής της κίνησης «Γνωστικούς». Ο όρος «Γνώση» δηλώνει ότι οι Γνωστικοί γνωρίζουν κάτι το οποίο αγνοείται από τούς κοινούς ανθρώπους. Ο Γνωστικός δέν γνωρίζει κάποιο μυστήριο επειδή το διδάχθηκε από κάποιον, αλλά επειδή του αποκαλύφθηκε. Βλ. Αρχιμ. Θεοφίλου Λεμοντζή, «Η χρήση της Αγίας Γραφής εναντίον των αιρέσεων από τον Άγιο Επιφάνιο Κύπρου»,(διδακτορική διατριβή) Θεσσαλονίκη 1998,σελ.68εξ., W Foerster, Gnosis, Oxford, σελ. 9, J. Godwin, Μυστηριακές θρησκείες του αρχαίου κόσμου, μτφ.Π. Χιωτέλλη, Αθήνα 1996,σελ.87-92. Στα γνωστικά συστήματα υπάρχει κάποιο είδος φιλοσοφικού δυαλισμού, ο οποίος απορρίπτει και καταδικάζει τον υλικό κόσμο. Μέσα στον υλικό κόσμο συντελείται ένα αιώνιο δράμα. Το θείο στοιχείο του ανθρώπου, ο πραγματικός άνθρωπος έχει εγκλωβιστεί μέσα στο υλικό σώμα. Ο σκοπός της ανθρώπινης ύπαρξης είναι να συνειδητοποιήσει ο άνθρωπος το θείο στοιχείο, το οποίο είναι εγκλωβισμένο μέσα στο υλικό του σώμα. Ο άνθρωπος όμως δεν γνωρίζει τον τρόπο εξόδου από τον υλικό κόσμο και την είσοδό του στον κόσμο του πνεύματος και του φωτός. Η μυστική αυτή Γνώση δίνεται στον Γνωστικό από τον Σωτήρα ο οποίος είναι ο Ιησούς Χριστός. Το γεγονός της ιστορικής παρουσίας του Ιησού, όπως και το πάθος Του, παραγνωρίζονται στο Γνωστικισμό και προβάλλεται υπερβολικά η Γνώση την οποία παρείχε δήθεν στους Γνωστικούς ο Ιησούς. Το γεγονός της μετάδοσης αυτής της μυστικής Γνώσης αποτελεί τη σωτηρία που έδωσε ο Θεός στον κόσμο. Σύμφωνα με τους Γνωστικούς η ενσάρκωση του Υιού του Θεού δεν είναι τίποτα άλλο παρά είτε η εγκατοίκηση του Θεού αυτού στον άνθρωπο Ιησού σύμφωνα με το γνωστικό υιοθετισμό είτε η φαινομενική παρουσία αυτού του Θεού μέσα σ΄ένα ανθρώπινο σώμα κατά τους δοκήτες. Βλ. Αρχιμ. Θεοφίλου Λεμοντζή, Η χρήση της Αγίας Γραφής εναντίον των αιρέσεων από τον Άγιο Επιφάνιο Κύπρου, ο.π.,σελ.67-71.
47Ο Νεοπλατωνισμός εμφανίστηκε στην Αλεξάνδρεια κατά τον 3Ο μ.Χ. αιώνα από τον φιλόσοφο Αμμώνιο, τον επικαλούμενο Σακκά, που δίδασκε εκεί. Ο μαθητής του Πλωτίνος (204 – 270), επανερμήνευσε τον Πλάτωνα μονιστικά και πανθεϊστικά, ενώ υπήρξε υπέρμαχος του μυστικισμού και της ατομικής βύθισης, μέσω του διαλογισμού και της ενδοσκόπησης, στην ενιαία θεία δύναμη, στον αιώνιο κόσμο των ιδεών. Μετά τον θάνατο του Πλωτίνου το σύγγραμμά του Εννεάδες που εξέδωσε ο μαθητής του Πορφύριος (232 – 301) απετέλεσε το θεμέλιο του όλου φιλοσοφικού συστήματος των νεοπλατωνικών φιλοσόφων. Γρήγορα άρχισαν να ιδρύονται νεοπλατωνικές σχολές σε πολλά μέρη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, κερδίζοντας την προτίμηση της ελίτ του ρωμαϊκού κόσμου. Ως φιλοσοφικό κίνημα ο Νεοπλατωνισμός άκμασε στην Αλεξάνδρεια όπου γεννήθηκε αλλά, ακόμα περισσότερο, στην Ιταλία και την Ελλάδα, καθώς εκεί συνάντησε καθολική αποδοχή ως σύγχρονη μετεξέλιξη της κλασικής πλατωνικής φιλοσοφίας και της ελληνικής λατρευτικής θρησκείας, μίας ζωντανής παράδοσης με γερές ρίζες αιώνων στις εν λόγω περιοχές. Για τον Νεοπλατωνισμό υπέρτατη οντολογική αρχή είναι το «Εν» από το οποίο απορρέουν διαδοχικά μέσω υπερχείλισης της ουσίας του ο Νους, δηλαδή ο νοητός κόσμος των ιδεών, και η Ψυχή. Η τελευταία, παρόμοια με τον στωικό Λόγο, εμπλέκεται με την προϋπάρχουσα, αδιαμόρφωτη πρωταρχική ύλη και δίνει έτσι μορφή στον αισθητό φυσικό κόσμο, την κατώτερη υπόσταση της πραγματικότητας. Επομένως σε κάθε φυσικό σώμα εμπεριέχεται ένα απειροελάχιστο τμήμα της Ψυχής, η ατομική ψυχή του, η οποία συντηρεί τη μορφή του με βάση τα πρότυπα που παρέχουν οι ιδέες του Νου. Ηθικός προορισμός του ανθρώπου είναι η επανύψωση της έκπτωτης ατομικής ψυχής του στην αρχική της αφετηρία, δηλαδή η ένωσή της με το αρχικό Εν, μέσω μυστικιστικής έκστασης. Όμως βασική προϋπόθεση για την εκπλήρωση της επανασύνδεσης αυτής είναι η «κάθαρση» που επιτυγχάνεται με τον ενάρετο βίο. Περισσότερα για τον Νεοπλατωνισμό βλ.Ν.Ματσούκα, Ιστορία της Φιλοσοφίας, Θεσσαλονίκη 1988, σελ.248-252.
48 Αυτός ο συγκρητισμός διαφαίνεται και από το σύνολο των συμβόλων που φέρει η σφραγίδα της θεοσοφικής εταιρείας και τα οποία είναι πρώτον, το Άστρο του Δαυίδ που προέρχεται από τον Ιουδαϊσμό και την Καμπαλά, δεύτερον, το Άνκ που προέρχεται από την αιγυπτιακή θρησκεία, τρίτον, η Σβάστικα που προέρχεται από τον Τζαϊνισμό, τέταρτον, ο ουροβόρος όφις που προέρχεται από τον Γνωστικισμό, και στην κορυφή της σφραγίδας η συλλαβή «Ώμ» που προέρχεται από τον Ινδουισμό. Αρχιμ. Θεοφίλου Λεμοντζή, Θεοσοφία. Σύνοψη του αρχαίου αποκρυφισμού και έκφραση του σύγχρονου. Εισήγηση εις την ΚΒ΄Πανορθόδοξη Συνδιάσκεψη επί των Αιρέσεων και της Παραθρησκείας, ο.π.,σελ.5.Περισσότερα για τη συλλαβή «Ωμ» στον Ινδουισμό, βλ. Γρ. Ζιάκα, Ιστορία των θρησκευμάτων. Τα Ινδικά θρησκεύματα, Θεσσαλονίκη 1990, σελ. 255. Γύρω από τη σφραγίδα είναι η γραμμένη η φράση «δεν υπάρχει θρησκεία υπερτέρα της Αλήθειας».
49 Π.Τρεμπέλα, Θεοσοφία, ο.π.,σελ.34.
50 Βλ.Αρχιμ. Χαράλαμπου Βασιλόπουλου, Ξεσκέπασμα της Θεοσοφίας, σελ.19.
51 Αποκαλυμμένη Ίσις, τ. ΙΙ, σελ.587-590.Περισσότερα για το «μύθο» της λευκής μαγείας, ότι δήθεν εξυπηρετεί αγαθούς σκοπούς βλ.Αρχιμ. Θεοφίλου Λεμοντζή, Το θαύμα απέναντι στη Μαγεία. ο.π.,σελ.227-228. Βλ. και τη στάση του Απ. Παύλου απέναντι στην «παιδίσκην τινὰ ἔχουσαν πνεῦμα πύθωνος» (Πραξ. 16,16) που εξασκούσε την μαντεία η οποία αν και διεκήρυττε ότι οι Απόστολοι είναι απεσταλμένοι του Θεού, όμως ο Απ. Παύλος την θεράπευσε καθώς δεν ανέχθηκε να λέει το πονηρό πνεύμα αυτά τα λόγια διότι δεν ήταν αποτέλεσμα ομολογίας πίστεως αλλά ομολογία ότι με τον ερχομό τους έφτασε και το τέλος της κυριαρχίας του στην κακόμοιρη δούλη. Βλ.Αρχιμ. Θεοφίλου Λεμοντζή, Ο Απόστολος Παύλος ευαγγελίζεται το νέο κόσμο του Θεού στους Φιλίππους, Καβάλα 2001, σελ. 97 και Β., Στογιάννου, «Πνεύμα Πύθωνα. Πραξ. 16,16. Η συνάντηση του αρχέγονου χριστιανισμού με τη μαντική», στο Ερμηνευτικά Μελετήματα, Θεσσαλονίκη 1988.
52 π. Αντωνίου Αλεβιζοπούλου, Κριτική θεώρηση της Θεοσοφίας, Ο Αποκρυφισμός στο φως της Ορθοδοξίας, Αποκρυφιστικές ομάδες, τ. 4-10,Αθήνα 1996.
53 Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ.42.
54 Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ.73.
55 Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ.56.
56 Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ.57.
57 Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ.56.
58 Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ.58.
59 Γρ. Ζιάκα, Ιστορία των θρησκευμάτων. ο.π.,σελ.263-265.
60 Η Μπλαβάτσκυ αρνείται να δεχτεί τις θεωρήσεις περί Θεού των υπόλοιπων ινδουιστικών θρησκευτικών ρευμάτων που πιστεύουν σε προσωπικό Θεό καθώς θεωρεί ότι οι «Βραχμάνοι στις Ινδίες, θέλοντας ζηλότυπα να διατηρήσουν για τη δικιά τους κάστα την ανώτερη γνώση τους, ώθησαν τους ανθρώπους να πιστεύουν σε έναν προσωπικό θεό κάτι το οποίο διόρθωσε ο Βούδας ο οποίος έδωσε το τελειωτικό χτύπημα σε αυτή την ακατάσχετη νοσηρή φαντασιοπληξία και φανατική δεισιδαιμονία που ήταν αποτέλεσμα άγνοιας, τέτοιας άγνοιας που σπάνια γνώρισε ο κόσμος πριν ή μετά. Προτιμότερος είναι ο φιλοσοφικός αθεϊσμός από μία τέτοια σφαλερή λατρεία». Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας,σελ.70.
61Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας,ο.π.,σελ. 56.
62Αυτόθι.
63Αυτόθι.
64 Ο Ν. Ματσούκας επισημαίνει ότι η αποκάλυψη του Θεού, όπως παρουσιάζεται και ερμηνεύεται από τα βιβλικά και εκκλησιαστικά γεγονότα, δεν είναι τίποτα άλλο παρά οι Θεοφάνειες και αρχίζει µε την φανέρωση του Θεού στην ίδια την πράξη της Δηµιουργίας και κορυφώνεται µε την ενανθρώπηση του Λόγου. Βλ. Δογµατική και Συµβολική Θεολογία, τ. Β΄,Θεσσαλονίκη 1999, σελ.58εξ.
65 Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας,σελ. 56.
66 Οι Μορμόνοι με τη λέξη Θεός εννοούν το Θεό Πατέρα που γι’ αυτούς είναι ένας υπερυψωμένος άνθρωπος πριν γίνει Θεός. Αναφέρει χαρακτηριστικά ο J.Smith: «Ο Θεός ήταν πρίν όπως είμαστε εμείς σήμερα και βασιλεύει στον παράδεισο…Ο Θεός πριν ήταν άνθρωπος, μπορούσε όμως να αλλάξει την ανθρώπινη θνησιμότητα με την θεϊκή αθανασία, γιατί έτσι όριζε ο ουράνιος νόμος». Ένας «απόστολος» των Μορμόνων, ο Bruce R.McConkie αναφέρει: «Σύμφωνα με την αποκάλυψη(ενν.των Μορμόνων), ο Θεός είναι ένα προσωπικό Ον, ένας άγιος και φωτισμένος άνθρωπος, ένα ένδοξο αναστημένο πρόσωπο που έχει σάρκα και οστά, μία ανθρωπομορφική ύπαρξη, ο προσωπικός πατέρας των πνευμάτων όλων των ανθρώπων». Ο J. Smith σε μία από τις ομιλίες του προς τους οπαδούς του ανέφερε χαρακτηριστικά για το πρόσωπο του Θεού: «Αν ο πέπλος εσχίζετο σήμερα, και ο μεγάλος Θεός που κρατεί τον κόσμο στην τροχιά του και που κρατεί όλους τους κόσμους και τα πάντα με τη δύναμή του, αν γινόταν να εμφανιστεί εμπρός μας-σας λέγω, αν μπορούσατε να τον δείτε σήμερα, θα τον βλέπατε να έχει τη μορφή ανθρώπου». Ο Θεός, έλεγε, «είναι ένας έκλαμπρος και τελειοποιημένος άνθρωπος, ένα πρόσωπο με σάρκα και οστά τόσο ψηλαφητό, όπως και του ανθρώπου. Μέσα στο ψηλαφητό του σώμα είναι ένα τελειοποιημένο πνεύμα».Περισσότερα βλ.Αρχιμ. Θεοφίλου Λεμοντζή, Ιχνηλάτης αληθείας,ο.π.,σελ.156-161.
67Αγίου Ιωάννου Δαμασκηνού, Έκδοσις ακριβής της ορθοδόξου πίστεως 1, 4, PG 94, 800Β: «Ἄπειρον οὖν τό θεῖον καί ακατάληπτον, καί τοῦτο μόνον αὐτοῦ καταληπτόν, ἡ ἀπειρία καί ἀκαταληψία», αγίου Γρηγορίου Θεολόγου, Λόγος ΛΗ΄, 7, PG 36, 317-320: «Ἄπειρον οὖν τό θεῖον καί δυσθεώρητον καί τοῦτο πάντῃ καταληπτόν αὐτοῦ μόνον, ἡ ἀπειρία· κἄν τις οἴηται τῷ ἁπλῆς εἶναι φύσεως ἤ ὅλον ἄληπτον εἶναι ἤ τελείως ληπτόν. Τί γάρ ὅς ἁπλῆς ἐστί φύσεως ἐπιζητήσωμεν. Οὐ γάρ δή τοῦτο φύσις αὐτῷ ἡ ἁπλότης· εἴπερ μηδέ τοῖς ἀσυνθέτοις, μόνο τό εἶναι συνθέτοις».
68 Γεν. 1, 26.
69Αρχ. Σωφρονίου, Οψόμεθα το Θεόν καθώς εστί, Μετάφραση εκ του ρωσικού από Ιερομονάχου Ζαχαρίου, Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Τιμίου Προδρόμου, Έσσεξ Αγγλίας 1992,σελ 327.
70Εξ. 3, 14.
71Αρχ. Σωφρονίου, Οψόμεθα το Θεόν καθώς εστί, ο.π.,σελ.43.
72Βλ. Γ. Δ. Μαρτζέλου, Ουσία και ενέργειαι του Θεού κατά τον Μέγαν Βασίλειον. Συμβολή εις την ιστορικοδογματικήν διερεύνησιν της περί ουσίας και ενεργειών του Θεού διδασκαλίας της Ορθοδόξου Εκκλησίας, Θεσσαλονίκη 19932, σελ. 123εξ. Ν. Ματσούκα, Κόσμος, άνθρωπος, κοινωνία κατά τον Μάξιμο Ομολογητή, Αθήνα 1980, σελ. 187εξ.
73 Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ.56.
74 Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ.59.
75 Αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτου, Περί θείων ονομάτων,9, PG 3, 916C.Αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Θησαυρός, ΙΘ΄, PG 75, 316C. Μ. Βασιλείου, Κατά Εὐνομίου, Ι, Η΄, PG 29, 528C: «Πῶς οὖν οὐ καταγέλαστον, τὸ δημιουργικὸν οὐσίαν εἶναι λέγειν; ἢ τὸ προνοητικὸν πάλιν οὐσίαν; ἢ τὸ προγνωστικὸν πάλιν ὡσαύτως; καὶ ἅπαξ ἁπλῶς͵ πᾶσαν ενέργειαν, οὐσίαν τίθεσθαι; Καὶ εἰ πάντα ταῦτα πρὸς ἓν σημαινόμενον τείνει, ἀνάγκη πᾶσα ταυτὸν ἀλλήλοις δύνασθαι τὰ ὀνόματα· ὡς επὶ τῶν πολυωνύμων· ὅταν Σίμωνα καὶ Πέτρον καὶ Κηφᾶν τὸν αὐτὸν λέγωμεν. Οὐκοῦν ὁ ἀκούσας τὸ ἀναλλοίωτον τοῦ Θεοῦ, πρὸς τὸ ἀγέννητον ὑπαχθήσεται· καὶ ὁ ἀκούσας τὸ ἀμερὲς, πρὸς τὸ δημιουργικὸν ἀποφέρεται». Άλλωστε ο μακαριστός καθηγητής Ιωάννης Ρωμανίδης τόνιζε ότι όλες οι αιρέσεις ανέκυψαν εξαιτίας της αδυναμίας των αιρετικών να κάνουν αυτή τη σημαντική διάκριση μεταξύ Ουσίας και Ενέργειας στο Θεό, είτε λόγω αμάθειας, είτε εσκεμμένως.Βλ. Ιωάννου Ρωμανίδη Πρωτοπρεσβυτέρου, Το προπατορικόν αμάρτημα, Αθήνα 1989, σελ.λγ΄έξ.
76 Οι Πατέρες μας υποστήριξαν την οντολογική διάκριση ανάµεσα στην Ουσία του Θεού και των Ενεργειών Του. Αυτή η διάκριση, αποδείχθηκε ιδιαιτέρως κρίσιµη στην εξήγηση της φαινοµενικής αντινοµίας ενός αγεφύρωτου οντολογικού χάσµατος µεταξύ του Θεού και της Δηµιουργίας Του, και ενός προσιτού Δηµιουργού, ο οποίος ήταν άρρηκτα συνδεδεµένος µε τη ζωή των πλασµάτων Του. Υποστηρίζοντας την ουσιαστική ακαταληψία και την ταυτόχρονη αποκάλυψη του Θεού στην ανθρωπότητα µέσω των Ενεργειών Του, των οποίων ο άνθρωπος είναι φορέας µέσω της πίστης επισημαίνουν ότι ο άνθρωπος μπορεί να γνωρίζει τις ιδιότητες του Θεού αλλά το περιεχόμενο της φύσης Του παραμένει κρυμμένο για την ανθρώπινη αντίληψη. Η Ουσία του Θεού δεν είναι μόνο άρρητος και ακατανόητος, αλλά είναι και παραμένει αμέθεκτος και ακοινώνητος από τα κτιστά όντα, είτε υλικά είτε νοερά. Κανένα κτιστό όν δεν μπορεί να μετάσχει στη Θεία Ουσία παρά μόνο στις άκτιστες Ενέργειες του Θεού. Όλα τα όντα μετέχουν στην ουσιοποιό ενέργεια του Θεού και λαμβάνουν από το Θεό το «είναι». Οι άνθρωποι μετέχουν στη ζωοποιό και σοφοποιό ενέργεια του Θεού και κατέχουν τη ζωή και το λόγο κάτι το οποίο τους ξεχωρίζει από τα άλλα κτιστά όντα. Τέλος, οι Άγιοι της Εκκλησίας μας μετέχουν στην θεοποιό ενέργεια του Θεού. Βλ.Ν. Ματσούκα, Δογματική και Συμβολική Θεολογία, τ.Β΄, ο.π.,σελ.181.
77Ε. Αρτέμη, Όροι διαμόρφωσης της Γνωσιολογίας, ο.π.,σελ.178.
78 Παρότι ο Θεός είναι ακατανόητος και απρόσιτος, αποκαλύπτει τον εαυτό Του µε τις Ενέργειές Του, µε τη µορφή θείων ονοµάτων, χαρακτηριστικών και όρων. Βλ. Αγίου Γρηγορίου Νύσσης, Κατά Εὐνοµίου II,PG 45, 1029A, Περί ψυχῆς καί ἀναστάσεως, PG 46, 25A.
79 Αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτου, Περί θείων ονομάτων,8, 4, PG 3, 589. Βλ.D. Pupăză, Η θεολογία του καλού και του αγαθού στον άγιο Διονύσιο Αρεοπαγίτη, διδακτορική διατριβή, Θεσσαλονίκη 2009,σελ.48.
80 Ο Θεός δεν κοινωνεί με τον κτιστό κόσμο μέσω της Ουσίας Του, αλλά μόνο μέσω των Ενεργειών Του. Αναφέρει ο Μέγας Βασίλειος:«Ἡμεῖς δε ἐκ τῶν ἐνεργειῶν γνωρίζειν λέγομεν τον Θεόν ἡμῶν, τῇ δε οὐσίᾳ αὐτῇ προσεγγίζειν οὐχ ὑπισχνούμεθα. Αἱ μέν γάρ ἐνέργειαι αὐτοῦ προς ἡμᾶς καταβαίνουσιν, ἡ δε οὐσία αὐτοῦ μένει ἀπρόσιτος».Επιστολή 234, 1, PG 32, 869 ΑΒ.Του ιδίου, Ἀνατρεπτικὸς 1, 14, PG 29, 544BC: «Ἐκ δὲ τῶν ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ ἀναγομένους ἡμᾶς, καὶ διὰ τῶν ποιημάτων τὸν ποιητὴν ἐννοοῦντας, τῆς ἀγαθότητος αὐτοῦ καὶ τῆς σοφίας λαμβάνειν τὴν σύνεσιν. Τοῦτο γὰρ ἐστι τὸ γνωστὸν τοῦ Θεοῦ, ὅ πᾶσιν ἀνθρώποις ὁ Θεὸς ἐφανέρωσεν». Περισσότερα για το θέμα αυτό βλ. Γ. Δ. Μαρτζέλου, Ουσία και ενέργειαι του Θεού κατά τον Μέγαν Βασίλειον, ο.π., σελ. 89εξ.
81 Ν., Ξιώνης, Ουσία και ενέργειες του Θεού κατά τον Άγιο Γρηγόριο Νύσσης, Αθήνα 1999,σελ. 249.
82Αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτου, Περί θείων ονομάτων, 6, 8, PG 3, 596A-597AB
83 Σ. Γ. Παπαδόπουλου, Θεολογία και Γλώσσα. Εμπειρική θεολογία – Συμβατική γλώσσα, εκδ. Τέρτιος, Κατερίνη 1988, σελ. 165.
84Ο άγιος Ισίδωρος ο Πηλουσιώτης υπογραμμίζει ότι τα ονόματα που χρησιμοποιούνται για τα Πρόσωπα του Τριαδικού Θεού νομοθετήθηκαν πνευματικά από τους θεόπνευστους άνδρες της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης. Βλ. Ἐπιστ. ΙΙΙ, ΤΛΕ΄ – Ἰσχυριῶνι Πρεσβυτέρῳ, PG 78, 993AB.
85 Γ. Μαρτζέλου, Κατάφαση και Απόφαση κατά την Ορθόδοξη Πατερική Παράδοση, Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 2-3.
86 M. Tishel, Γνώση και Αγνωσία του Θεού κατά τη Διδασκαλία του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης, Θεσσαλονίκη 2012, σελ.123
87Βλ. Έκδοσις ακριβής της ορθοδόξου πίστεως 1, 12, PG 94, 848 Α.
88Βλ. αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτου, Περί μυστικής Θεολογίας, Προς Τιμόθεον, 1, 2, PG 3, 1000 B. 1033C. Μαξίμου Ομολογητού, Μυσταγωγία, Προοίμιο, PG 91, 664 Β.
89Βλ. αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Περί ἁγίας τε καί ομοουσίου Τριάδος, Ε΄, PG 75, 952BC.
90Αγίου Ιωάννου Δαμασκηνού, Έκδοσις ακριβής της Ορθοδόξου Πίστεως, 1,11 PG 94,841 ΑΒ: «Ἐπεὶ δὲ πλεῖστα περὶ Θεοῦ σωματικώτερον ἐν τῇ θείᾳ Γραφῇ συμβολικῶς εἰρημένα εὑρίσκομεν, εἰδέναι χρή, ὡς ἀνθρώπους ὄντας ἡμᾶς καὶ τὸ παχὺ τοῦτο σαρκίον περικειμένους τὰς θείας καὶ ὑψηλὰς καὶ ἀΰλους τῆς θεότητος ἐνεργείας νοεῖν ἢ λέγειν ἀδύνατον, εἰ μὴ εἰκόσι καὶ τύποις καὶ συμβόλοις τοῖς καθ᾿ ἡμᾶς χρησαίμεθα. Ὅσα τοίνυν περὶ Θεοῦ σωματικώτερον εἴρηται, συμβολικῶς ἐστι λελεγμένα, ἔχει δέ τινα ὑψηλοτέραν διάνοιαν· ἁπλοῦν γὰρ τὸ θεῖον καὶ ἀσχημάτιστον».
91Αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτου, Περί μυστικής Θεολογίας, Προς Τιμόθεον, 5, PG 3, 1045 D – 1048 A.
92 «Εἴδησις ἄρα τῆς θείας οὐσίας, ἡ αἴσθησις αὐτοῦ τῆς ἀκαταληψίας», υπογραμμίζει ο Μ. Βασίλειος.Επιστολή 234, 2, PG 32, 869 C. Βλ. Γ. Δ. Μαρτζέλου, Ορθόδοξο δόγμα και θεολογικός προβληματισμός. Μελετήματα δογματικής θεολογίας Α΄, Θεσσαλονίκη 1993, σελ. 83εξ. Αγίου Μαξίμου Ομολογητού, Περί διαφόρων αποριών των αγίων Διονυσίου και Γρηγορίου, Προς Θωμάν τον ηγιασμένον, PG 91, 1288AB:«Ἐκ τῶν κατά τήν οὐσίαν, τουτέστι ἐκ τῆς οὐσίας αὐτῆς, ὁ Θεός οὐδέποτέ τι ὑπάρχων γινώσκεται. Ἀμήχανος γάρ καί παντελῶς ἄβατος πάσῃ τῇ κτίσει, ὁρατῇ τε καί ἀοράτῳ κατά τό ἴσον, ἡ περί τοῦ τί καθέστηκεν ἔννοια, ἀλλ᾿ ἐκ τῶν περί τήν οὐσίαν μόνον ὅτι ἔστι, καί ταῦτα καλῶς τε καί εὐσεβῶς θεωρουμένων, τοῖς ὁρῶσιν ὁ Θεός ἐαυτόν ὑπενδίδωσι. Πάντα δέ τά περί τήν οὐσίαν οὐ τό τί ἐστιν, ἀλλά τί οὐκ ἔστιν ὑποδηλοῖ, οἷον τό ἀγένητον, τό ἄναρχον, τό ἄπειρον, τό ἀσώματον, καί ὅσα τοιαῦτα περί τήν οὐσίαν εἰσί, καί τό τι μή εἶναι, οὐχ ὅτι δέ τό τι εἶναι αὐτήν παριστῶσιν· ἀλλά καί οἱ τῆς προνοίας καί τῆς κρίσεως λόγοι, καθ᾿ οὕς τό πᾶν σοφῶς διεξάγεται, μεθ᾿ ὧν καί ἡ ἐναρμόνιος τῆς φύσεως θεωρία περί Θεοῦ εἶναι λέγεται, τόν δημιουργόν ἑαυτῆς ὅτι ἔστι μόνον ἀναλόγως δεικνύουσα. Ἐναντίως οὖν ταῖς καταφάσεσι κειμένων τῶν ἀποφάσεων, ἐναλλάξ ἀλλήλαις περί Θεόν φιλικῶς συμπλέκονται καί ἀλλήλων ἀντιπαραλαμβάνονται· οἷον αἱ μέν ἀποφάσεις τό μή τι εἶναι, ἀλλά τι μή εἶναι σημαίνουσαι τό Θεῖον, περί τό τί εἶναι τό τοῦτο μή ὄν, ἑνοῦνται ταῖς καταφάσεσιν, αἱ δέ καταφάσεις τό μόνον ὅτι ἔστι, τίποτε δέ τοῦτό ἐστι μή δηλοῦσαι, περί τό τι μή εἶναι τό τοῦτο ὄν ἑνοῦνται ταῖς ἀποφάσεσι, πρός μέν ἀλλήλας δεικνύουσαι τήν ἐξ ἀντιθέσεως ἐναντιότητα, περί δέ τόν Θεόν τῷ εἰς ἀλλήλα τῶν ἄκρων κατά περίπτωσιν τρόπῳ τήν οἰκειότητα».
93 Ν., Ξιώνης, Ουσία και ενέργειες του Θεού κατά τον Άγιο Γρηγόριο Νύσσης, Αθήνα 1999,σελ. 258.
94 Βλ. αγίου Γρηγορίου Νύσσης, Κατά Ευνομίου λόγος 3, PG 45, 601 B.
95Αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτου, Περί θείων ονομάτων, PG 4,224CD. D. Pupăză, Η θεολογία του καλού και του αγαθού στον άγιο Διονύσιο Αρεοπαγίτη ο.π.,σελ.48.
96 Κ. Γουέαρ(επισκ. Διοκλείας), Ο Ορθόδοξος δρόμος, Αθήνα 1987, σελ. 16.
97 Ε.Μπλαβάτσκυ, Μυστική Δοξασία, τ. ΙΙ,σελ. 487: «Είναι η Πανταχού Παρούσα Πραγµατικότητα. Απρόσωπη, διότι περιλαµβάνει τα πάντα… Λανθάνει σε κάθε άτοµο στο Σύµπαν και είναι το ίδιο το Σύµπαν».
98 Μ. Βασιλείου, Κατά Ευνομίου 3,2 PG 29,660Α: «Δύο γάρ λεγομένων πραγμάτων, θεότητος τε καί κτίσεως, καί δεσποτείας καί δουλείας, καί ἁγιαστικῆς δυνάμεως καί ἁγιαζομένης». Αγίου Ιωάννου Δαμασκηνού, Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς ὁρθοδόξου πίστεως, PG. 94, 113B : «ἔστι οὖν ἡ μέν θεία φύσις ἀγένητος ἤτοι ἄκτιστος, πάντα δε τά μετά τήν θείαν φύσιν γενητά ἤτοι κτιστά», Επιφανίου Κύπρου, Αγκυρωτός, 8PG 43, 32Α. Βλ. Ν. Ματσούκα, Δογματική και Συμβολική Θεολογία, τ.Β΄, ο.π.,σελ.46. Ιωάννου Ρωμανίδη Πρωτοπρεσβυτέρου, Το προπατορικόν αμάρτημα, ο.π.,σελ.78.
99Γ. Μαρτζέλου, Ουσία και Ενέργειαι του Θεού κατά τον Μέγαν Βασίλειον, ο.π.,σελ.14. Ιωάννου Ρωμανίδη Πρωτοπρεσβυτέρου, Το προπατορικόν αμάρτημα, ο.π., σελ.39,48.
100 Ν. Ματσούκα, Δογματική και Συμβολική Θεολογία, τ. Β΄, ο.π.,σελ.151
101 Α.Παπαδοµιχελάκη, Μια Σύνοψη του έργου της Ε. Π. Μπλαβάτσκυ, ο.π.,σελ.14.
102 Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ.59.
103Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ.57:«Για να δημιουργήσει ο Πλάστης, πρέπει να αρχίσει να ενεργεί, πράγμα αδύνατο για το Απόλυτο, οπότε έπρεπε η άπειρη αρχή να φανεί ότι έγινε η αιτία της εξέλιξης (όχι της δημιουργίας)».
104 Βλ. Π. Τρεμπέλα, Θεοσοφία, ο.π.,σελ.30.
105Ε.Μπλαβάτσκυ, Μυστική Δοξασία,τ. Ι,158:«Καθετί στο µεταφυσικό όπως και στο φυσικό Σύµπαν είναι επταδικό». Το Σύµπαν εξελίσσεται πάνω σε επτά επίπεδα και µε επτά τρόπους σε όλους τους κόσµους. Και αυτή η επταπλή διαφοροποίηση κάνει όλους τους κόσµους του Σύµπαντος και τα όντα που βρίσκονται σε αυτούς, να έχουν µια επταδική σύσταση. Σύµφωνα µε τον νόµο της επταπλής νοηµοσύνης στη φύση και στον άνθρωπο, η Ύλη και το Πνεύµα καθώς και όλα τα εκδηλωµένα αντικείµενα και όντα υπόκεινται σε µια επταπλή διαφοροποίηση. Οι διαιρέσεις του επταπλού Σύµπαντος µπορούν να ορισθούν ως: το Απόλυτο, το Πνεύµα, ο Νους, η Ύλη, η Βούληση, το Ακάσα ή Αιθέρας και η Ζωή. Α. Παπαδομιχελάκη, Μια Σύνοψη του έργου της Ε. Π. Μπλαβάτσκυ, ο.π.,σελ.15.
106Βλ.An. Besant, Η Αρχαία Σοφία, Αθήνα 1925, σελ.62. Περισσότερα για τις παραπάνω αντιλήψεις όπως διατυπώνονται από την θεοσοφική εταιρεία βλ. Αρχιμ. Θεοφίλου Λεμοντζή, Θεοσοφία. Σύνοψη του αρχαίου αποκρυφισμού και έκφραση του σύγχρονου. ο.π.,σελ.10.
107Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ. 57:«Εμείς πιστεύουμε σε μία Παγκόσμια Θεία Αρχή, ρίζα του παντός, από την οποία προέρχονται όλα και στην οποία όλα θα επιστρέψουν στο τέλος του μεγάλου κύκλου της Ύπαρξης».
108Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ. 72.
109 Γρ. Ζιάκα, Ιστορία των θρησκευμάτων, ο.π.,σελ. 269,275 και 307.
110Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ. 58-59:«Διαβάστε το υπέροχο Καμπαλιστικό έπος του Σόλομον Μπεν Γεχιούντα Γκαμπιρόλ (Solomon Ben Jehudah Gabirol), στο Κεθέρ-Μαλκούτ (Kether-Malchut) και θα καταλάβετε: “Είσαι το Ένα, η ρίζα όλων των αριθμών, αλλά, όχι σαν στοιχείο αρίθμησης, γιατί το ένα δεν ξέρει πολλαπλασιασμό ούτε αλλαγή ούτε μορφή. Είσαι το Ένα και στο μυστήριο της μονάδας σου χάνονται και οι πιο σοφοί από τους ανθρώπους, γιατί δεν την ξέρουν. Είσαι το Ένα, η μονάδα Σου ποτέ δεν μικραίνει, ποτέ δεν αυξάνεται, ποτέ δεν αλλάζει. Είσαι το Ένα και καμμιά μου σκέψη δεν μπορεί να σου βάλει όριο, να σε προσδιορίσει. Υπάρχεις, όμως όχι σαν ένα ον που υπάρχει, γιατί η κατανόηση και η ενόραση των θνητών δεν μπορεί να φτάσει στην ύπαρξη Σου κι ούτε μπορεί να καθορίσει για σένα το πού, το πώς, το γιατί”».
111Ε.Μπλαβάτσκυ, Μυστική Δοξασία, τ. Ι, σελ.272-278.
112Γρ. Ζιάκα, Ιστορία των θρησκευμάτων. ο.π.,σελ. 245 εξ. και 248εξ.
113 Σύμφωνα με τον Ινδουισμό το Άτμαν δεν είναι μόνο η ψυχή. Δηλώνει επίσης την τροφή, τη ζωή, την πνοή, τον νου, την γνώση και το πνεύμα. Στον εσώτατο πυρήνα του είναι το άρρητο θείο. Βλ.Γρ. Ζιάκα, Ιστορία των θρησκευμάτων. ο.π.,σελ.250.
114Α.Παπαδοµιχελάκη, Μια Σύνοψη του έργου της Ε. Π. Μπλαβάτσκυ, ο.π., σελ.16.
115Βλ.Annie Besant, Η Αρχαία Σοφία, ο.π.,σελ.62. Αναλυτικότερα βλ. Π.Τρεμπέλα, Θεοσοφία, ο.π., σελ.32.
116 Π.Τρεμπέλα, Θεοσοφία, ο.π.,σελ. 28.
117 Βλ.Γρ. Ζιάκα, Ιστορία των θρησκευμάτων, ο.π.,σελ.207-225.
118Αναφέρει η Μπεζάντ ότι η τριπλή όψη του «μοναδικού Θεού» στον Ινδουισμό που στην αρχή εκδηλώνεται ως δημιουργός διάνοιας (Βράχμα), κατόπιν ως «συντηρητής» (Βισνού) και τέλος ως «Μακαριότης» (Ananda), ταυτίζεται με τον Πατέρα, Υιό και Άγιο Πνεύμα του Χριστιανισμού. Βλ., Η Απόκρυφη Ζωή του Ανθρώπου, Αθήναι 1978, σελ. 13-14.
119Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ.59
120 Η Ορθόδοξη Θεολογία διαχωρίζοντας τον πνευματικό και τον υλικό κόσµο από την Άκτιστη φύση, σε αντίθεση με προγενέστερες φιλοσοφικές αντιλήψεις που ήθελαν την προέλευσή των όντων είτε από την Ουσία του Θεού ή από προϋπάρχουσα ύλη, ιδίως όσον αφορά τη νοητή σφαίρα δείχνει ότι και οι δύο, υλικός και πνευματικός, τελικά προήλθαν εκ του µη όντος. Συνεπώς η ονοµασία Άκτιστος µπορεί να αποδοθεί µόνο στο Θεό. Έτσι, αντί των κλασικών διακρίσεων αισθητό – νοητό, υλικό και πνευματικό, γίνεται διάκριση κτιστού-Ακτίστου, κατατάσσοντας το νοητό και το αισθητό υπό την κτιστή σφαίρα, εφόσον και τα δύο προήλθαν από το µη ον. Βλ. Γ. Μαρτζέλου, Ορθόδοξο Δόγµα και Θεολογικός Προβληµατισµός Β΄. «Φιλοσοφία και Θεολογία στην Πατερική Παράδοση», εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2000, σελ. 25. Βλ. επίσης Ν. Ματσούκα, Ιστορία της Φιλοσοφίας, Θεσσαλονίκη 2009, σελ. 491: «η διάκριση κτιστού – Ακτίστου ανατρέπει άρδην τη βασική διαρχική διάκριση της φιλοσοφίας µεταξύ γενητού και αγενήτου, αισθητού και νοητού, υλικού και πνευµατικού, ύλης και ιδέας, σώµατος και ψυχής, αρχετύπων και υλικής πραγµατικότητας», και επίσης σελ. 494: «Εποµένως δεν ισχύει η φιλοσοφική διάκριση αισθητού και νοητού, γενητού και αγενήτου. Η διάκριση κτιστού και Ακτίστου λοιπόν είναι η πρωτεύουσα, και υπό την κυριαρχία της εντάσσεται η δευτερεύουσα διάκριση αισθητού και νοητού».
121Βλ. Ν. Ματσούκα, Δογματική και Συμβολική Θεολογία, τ.Β’ , ο.π.,σελ.147-148 και Ιωάννου Ρωμανίδη Πρωτοπρεσβυτέρου, Το προπατορικόν αμάρτημα, ο.π., σελ.39.
122Βλ. Η Μυστική Δοξασία, τ.Ι,σελ. 279-282: «Η Ύλη είναι αιώνια. Είναι ο Ουπάντι, η φυσική βάση, πάνω στον οποίο ο άπειρος Παγκόσμιος Νους χτίζει τις ιδεοπλασίες του. Γι’αυτό οι εσωτεριστές ισχυρίζονται ότι δεν υπάρχει ανόργανη ή «νεκρή» ύλη στη φύση και η διάκριση ανάμεσα στα δύο – που γίνεται από την επιστήμη – είναι εξίσου αβάσιμη, όσο και αυθαίρετη και στερούμενη λογικής».
123 Μ. Αθανασίου, Κατά Ἀρειανῶν 1, 20 PG 26, 53A: «Τὰ μὲν γὰρ ἄλλα οἶα ἐστί τὰ γενητὰ οὑδέν ὄμοιον κατ’ οὑσίαν ἔχει πρὸς τὸν πεποιηκότα˙ ἀλλ’ ἔξωθεν αὐτοῦ ἐστι χάριτι καὶ βουλήση αὐτοῦ τῷ Λόγω γινόμενα, ὥστε πάλιν δύνασθαι παύεσθαί ποτε, εἰ θελήσειεν ὁ ποιήσας˙ ταύτης γὰρ ἐστι φύσεως τὰ γενητά». Αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Εὶς τὸ Κατά Ἱωάννην Εύαγγέλιον 1 PG 73, 88B:«Ἐπειδὴ δε τὸ ἐκ τοῦ μὴ ὄντος εὶς τὸ εἶναι παρενεχθέν ἀνάγκη καὶ φθείρεσθαι, καὶ τὴν ἀρχῆν ὅλως ἔχον εἰς τέλος ἐπείγεται (μόνη γὰρ τῇ θεία κατά πάντα ὑπερκειμένη φύσει τὸ μήτε ἀπὸ ἀρχῆς ἧρχθαί τινος, καὶ ἀτελευτήτως εἶναι πρέπει). σοφίζεται τρόπον τινά τὴν ἐν τοῖς πεποιημένοις ἀσθένειαν ὀ δημιουργὸς, καὶ μηχανᾶται πὼς ἐκ τέχνης αὐτοῖς τὸ αΐδιον». Βλ.Ιωάννου Ρωμανίδη Πρωτοπρεσβυτέρου, Το προπατορικόν αμάρτημα, Αθήνα 1989, σελ.43
124Βλ. Why I became a Theosophist, London 1891, σελ.18.
125Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ. 58: «Όταν μιλάμε για τη Θεότητα και την ταυτίζουμε με τη Φύση, επομένως ίσης διάρκειας και ηλικίας, εννοούμε την αιώνια κι αδημιούργητη Φύση κι όχι, όπως εσείς, ένα σύνολο από φευγαλέες σκιές και πεπερασμένες χίμαιρες. Αφήνουμε στους υμνογράφους να λένε τον ορατό ουρανό ή το στερέωμα “θρόνο του Θεού” και τη λασπερή γη μας “υποπόδιον των ποδών Του”. Η δικιά μας Θεότητα δεν βρίσκεται ούτε σε κάποιο παράδεισο ούτε σε κάποιο δέντρο, σε κτίσμα ή σε βουνό: βρίσκεται παντού, σε κάθε άτομο του ορατού κι αόρατου Κόσμου, μέσα, πάνω και γύρω από κάθε διαιρετό ή αδιαίρετο μόριο. Γιατί Αυτή είναι η μυστηριώδης δύναμη της εξέλιξης και της ενέλιξης. Είναι η πανταχού παρούσα, παντοδύναμη και πάνσοφη δημιουργική δυναμικότητα».
126 Π.Τρεμπέλα, Θεοσοφία, ο.π.,σελ. 26.
127 Γρ. Ζιάκα, Ιστορία των θρησκευμάτων, ο.π.,σελ.254.
128Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ. 110:«Το Άτμα, ο Ανώτερος Εαυτός, δεν είναι ούτε το δικό σας ούτε το δικό μου Πνεύμα, αλλά σαν το φως του ήλιου λάμπει πάνω σε καθετί. Είναι η θεία αρχή που διαχέεται παντού στο σύμπαν και αποτελεί ένα αδιαίρετο όλο μαζί με το απόλυτο Υπερ-Πνεύμα, σαν την ακτίνα που είναι αξεχώριστη από το φως του ήλιου».
129An. Besant, Η αρχαία σοφία, ο.π., σελ.167.
130 Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ.60.
131 Ε.Μπλαβάτσκυ, Μυστική Δοξασία, τ.Ι, σελ.272-278.
132 Σύμφωνα με τον Άγιο Επιφάνιο Κύπρου, Πανάριον, PG 41, 300ΑB, ο Σατορνίλος απέδιδε τη δημιουργία του κόσμου και του σώματος σε κατώτερες θεϊκές οντότητες για να υποστηρίξει έτσι την άποψη ότι ο υλικός κόσμος είναι ατελής. Επίσης το ανθρώπινο σώμα δεν έχει καμιά αξία χωρίς την παρουσία της θεϊκής ουσίας εντός του, δηλαδή της ψυχής, του θεϊκού σπινθήρα, όπως την ονόμαζαν. Αυτή η απόρριψη του υλικού κόσμου από τους Γνωστικούς προσδιορίζεται από τη σωτηριολογία τους. Σύμφωνα με τους Γνωστικούς μόνο το πνευματικό στοιχείο του ανθρώπου ο «θεϊκός σπινθήρας» είναι προορισμένος να σωθεί μέσα από τον απεγκλωβισμό του από τα δεσμά της ύλης. Βλ. Αρχιμ. Θεοφίλου Λεμοντζή, Η χρήση της Αγίας Γραφής εναντίον των αιρέσεων από τον Άγιο Επιφάνιο Κύπρου, ο.π.,σελ.72.
133Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ.63: «Αν, όμως, δούμε την εσωτερική τους σημασία, γνωρίζοντας τί ακριβώς σημαίνει ο όρος «Χριστός», που για μας αντιπροσωπεύει το Άτμα – Μπούντι – Μάνας, τον Εαυτό, τότε τα λόγια του Ιησού σημαίνουν, ότι ο μόνος Θεός που πρέπει να αναγνωρίζουμε και στον οποίον να προσευχόμαστε ή μάλλον με τον οποίον να συντονίζουμε τις πράξεις μας, είναι εκείνο το Πνεύμα του Θεού, που ναός και κατοικία του είναι το σώμα μας». Περισσότερα βλ. π.Αντωνίου Αλεβιζόπουλου, Αποκρυφισμός, Γκουρουισμός, Νέα Εποχή, Αθήνα 19974, αρχιμ. π. Ἐφραὶμ Γ. Τριανταφυλλοπούλου, Η παραχάραξη του προσώπου του Χριστού στη Θεοσοφία, Εισήγηση εις την ΚΣΤ΄Πανορθόδοξη Συνδιάσκεψη επί των Αιρέσεων και της Παραθρησκείας, Λαμία 2014.
134 Πρωτοπρ. Κυριακού Τσουρού, Η εγκαθίδρυση της «Νέας παγκόσμιας θρησκείας», https://faneromenihol.gr/index.php/o-ieros-naos-2/oi-aireseis/3334-2013-08-26-05-47-37
135Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ. 65.
136Ε.Μπλαβάτσκυ, Μυστική Δοξασία, τ.Ι,σελ.13-17.
137 Ο Θεός, σύμφωνα με τον Μέγα Βασίλειο, ως αγαθός δημιούργησε το ωφέλιμο, ως σοφός το άριστο και ως παντοδύναμος το μέγιστο. Εις την Εξαήμερον, PG 29, 17C-20A. Ο Θεός έφερε από την ανυπαρξία στην ύπαρξη τα δημιουργήματα. Ο κόσμος δεν δημιουργήθηκε μόνος του χωρίς τη θεία θέληση, αλλά πήρε την ύπαρξη με τη βούληση του Θεού. Τα όντα δεν προήλθαν από την Ουσία του Θεού αλλά είναι έκφραση της Θείας θέλησης και αυτό επιβάλλει τη σχετική τελειότητά τους σε αντίθεση με το Θεό ο οποίος κατέχει την απόλυτη τελειότητα. Αυτή η σχετική τελειότητα του κόσμου εκφράζεται με την τρεπτότητα του, την μεταβολή του, την συνεχή κίνηση δηλαδή του ανθρώπου και όλων των λογικών όντων, είτε προς το Θεό που είναι «ὁ ὢν » (Εξ. 3,14), είτε προς την αντίθετη κατεύθυνση, προς την άβυσσο του μηδενός. Αυτός όμως ο αυτομηδενισμός, λόγω της ελευθερίας, πρέπει να νοηθεί ως τάση και κίνηση προς το μηδέν και όχι ως δυνατότητα ολοσχερούς επιστροφής στο μηδέν. Ο άνθρωπος, αντί να τελειοποιείται, αντιμετωπίζει το μηδενισμό γευόμενος την εμπειρία του θανάτου, ως απομάκρυνση από το Θεό και στέρηση της άκτιστης δόξας Του. Βλ. Ν.Ματσούκα, Το πρόβλημα του κακού, Θεσσαλονίκη 1986, σελ.51-53,74,96,104. Απέναντι σε αυτές τις φθοροποιές δυνάμεις του κακού αντιτάσσεται η προνοητική δύναμη του Θεού Λόγου η οποία συνέχει τα όντα και τα συγκρατεί στην ύπαρξη αποτρέποντας τα από την παλινδρόμησή τους στο μη όν. Μ.Αθανασίου, Κατά Ελλήνων, 41 PG 25,81C: «Τῶν μὲν γὰρ γενητῶν ἐστιν ἡ φύσις͵ ἅτε δὴ ἐξ οὐκ ὄντων ὑποστᾶσα͵ ῥευστή τις καὶ ἀσθενὴς καὶ θνητὴ καθ΄ ἑαυτὴν συγκρινομένη τυγχάνει· ὁ δὲ τῶν ὅλων Θεὸς ἀγαθὸς καὶ ὑπέρκαλος τὴν φύσιν ἐστί, διὸ καὶ φιλάνθρωπός ἐστιν. Ἀγαθῷ γὰρ περὶ οὐδενὸς ἂν γένοιτο φθόνος· ὅθεν οὐδὲ τὸ εἶναί τινι φθονεῖ͵ ἀλλὰ πάντας εἶναι βούλεται͵ ἵνα καὶ φιλανθρωπεύεσθαι δύνηται. Ὁρῶν οὖν τὴν γενητὴν πᾶσαν φύσιν͵ ὅσον κατὰ τοὺς ἰδίους αὐτῆς λόγους͵ ῥευστὴν οὖσαν καὶ διαλυομένην, ἵνα μὴ τοῦτο πάθῃ͵ καὶ πάλιν εἰς τὸ μὴ εἶναι ἀναλυθῇ τὸ ὅλον͵ τούτου ἕνεκεν τῷ ἑαυτοῦ καὶ ἀϊδίῳ Λόγῳ ποιήσας τὰ πάντα καὶ οὐσιώσας τὴν κτίσιν͵ οὐκ ἀφῆκεν αὐτὴν τῇ ἑαυτῆς φύσει φέρεσθαι καὶ χειμάζεσθαι͵ ἵνα μὴ καὶ κινδυνεύσῃ πάλιν εἰς τὸ μὴ εἶναι, ἀλλ΄ ὡς ἀγαθὸς τῷ ἑαυτοῦ Λόγῳ καὶ αὐτῷ ὄντι Θεῷ τὴν σύμπασαν διακυβερνᾷ καὶ καθίστησιν͵ ἵνα τῇ τοῦ Λόγου ἡγεμονίᾳ καὶ προνοίᾳ καὶ διακοσμήσει φωτιζομένη ἡ κτίσις βεβαίως διαμένειν δυνηθῇ͵ ἅτε δὴ τοῦ ὄντως ὄντος ἐκ Πατρὸς Λόγου μεταλαμβάνουσα καὶ βοηθουμένη δι΄ αὐτοῦ εἰς τὸ εἶναι·».
138 Αγίου Γρηγορίου Νύσσης, Περί κατασκευής ανθρώπου, 16 PG 44,184C:«Τίνα τοίνυν αὐτοῦ τε τοῦ Θείου καὶ τοῦ πρὸς τὸ Θεῖον ὡμοιωμένου τὴν διαφορὰν καθορῶμεν; Ἐν τῷ͵ τὸ μὲν ἀκτίστως εἶναι͵ τὸ δὲ διὰ κτίσεως ὑποστῆναι. Ἡ δὲ τῆς τοιαύτης ἰδιότητος διαφορὰ πάλιν ἑτέρων ἰδιωμάτων ἀκολουθίαν ἐποίησε. Συνομολογεῖται γὰρ πάντη τε καὶ πάντως τὴν μὲν ἄκτιστον φύσιν καὶ ἄτρεπτον εἶναι καὶ ἀεὶ ὡσαύτως ἔχειν͵ τὴν δὲ κτιστὴν ἀδύνατον ἄνευ ἀλλοιώσεως συστῆναι. Αὐτὴ γὰρ ἡ ἐκ τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι πάροδος͵ κίνησίς τίς ἐστι καὶ ἀλλοίωσις τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι κατὰ τὸ θεῖον βούλημα μεθισταμένου». Μ. Αθανασίου, Κατά Ελλήνων, 41 PG 25,81C: «Τῶν μὲν γὰρ γενητῶν ἐστιν ἡ φύσις͵ ἅτε δὴ ἐξ οὐκ ὄντων ὑποστᾶσα͵ ῥευστή τις καὶ ἀσθενὴς καὶ θνητὴ καθ΄ ἑαυτὴν συγκρινομένη τυγχάνει· ὁ δὲ τῶν ὅλων Θεὸς ἀγαθὸς καὶ ὑπέρκαλος τὴν φύσιν ἐστί, διὸ καὶ φιλάνθρωπός ἐστιν».
139 Αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτου, Περί θείων ονομάτων 4,4 PG 3,697C-700A: «Διὸ καὶ φωτωνυμικῶς ὑμνεῖται τἀγαθὸν ὡς ἐν εἰκόνι τὸ ἀρχέτυπον ἐκφαινόμενον. Ὡς γὰρ ἡ τῆς πάντων ἐπέκεινα θεότητος ἀγαθότης ἀπὸ τῶν ἀνωτάτων καὶ πρεσβυτάτων οὐσιῶν ἄχρι τῶν ἐσχάτων διήκει καὶ ἔτι ὑπὲρ πάσας ἐστὶ μήτε τῶν ἄνω φθανουσῶν αὐτῆς τὴν ὑπεροχὴν μήτε τῶν κάτω τὴν περιοχὴν διαβαινουσῶν, ἀλλὰ καὶ φωτίζει τὰ δυνάμενα πάντα καὶ δημιουργεῖ καὶ ζωοῖ καὶ συνέχει καὶ τελεσιουργεῖ καὶ μέτρον ἐστὶ τῶν ὄντων καὶ αἰὼν καὶ ἀριθμὸς καὶ τάξις καὶ περιοχὴ καὶ αἰτία καὶ τέλος, οὕτω δὴ καὶ ἡ τῆς θείας ἀγαθότητος ἐμφανὴς εἰκών, ὁ μέγας οὗτος καὶ ὁλολαμπὴς καὶ ἀείφωτος ἥλιος, κατὰ πολλοστὸν ἀπήχημα τἀγαθοῦ καὶ πάντα, ὅσα μετέχειν αὐτοῦ δύναται, φωτίζει καὶ ὑπερηπλωμένον ἔχει τὸ φῶς εἰς πάντα ἐξαπλῶν τὸν ὁρατὸν κόσμον ἄνω τε καὶ κάτω τὰς τῶν οἰκείων ἀκτίνων αὐγάς. Καὶ εἴ τι αὐτῶν οὐ μετέχει, τοῦτο οὐ τῆς ἀδρανείας ἢ τῆς βραχύτητός ἐστι τῆς φωτιστικῆς αὐτοῦ διαδόσεως, ἀλλὰ τῶν διὰ φωτοληψίας ἀνεπιτηδειότητα μὴ ἀναπλουμένων εἰς τὴν φωτὸς μετουσίαν. Ἀμέλει πολλὰ τῶν οὕτως ἐχόντων ἡ ἀκτὶς διαβαίνουσα τὰ μετ᾿ ἐκεῖνα φωτίζει, καὶ οὐδὲν ἔστι τῶν ὁρατῶν, οὗ μὴ ἐφικνεῖται κατὰ τὸ τῆς οἰκείας αἴγλης ὑπερβάλλον μέγεθος. Ἀλλὰ καὶ πρὸς τὴν γένεσιν τῶν αἰσθητῶν σωμάτων συμβάλλεται καὶ πρὸς ζωὴν αὐτὰ κινεῖ καὶ τρέφει καὶ αὔξει καὶ τελειοῖ καὶ καθαίρει καὶ ἀνανεοῖ». Ενέργειες του Θεού είναι οι άκτιστες θεϊκές δυνάμεις που εκδηλώνονται στις σχέσεις του Θεού με τον άνθρωπο και τον κόσμο. Όλα τα όντα μετέχουν στην ουσιοποιό ενέργειά Του (δημιουργική ενέργεια, που δίνει την ύπαρξη στα όντα), ενώ τα λογικά όντα (άγγελοι – άνθρωποι) μετέχουν και στη λογοποιό ενέργειά Του (ενέργεια που προικίζει τα όντα με λογική). Άλλα όντα μετέχουν στη σοφοποιό και στη θεοποιό ενέργεια του Θεού. Ν. Ματσούκα, Δογματική και Συμβολική Θεολογία,Β΄, ο.π.,σελ. 46-48,181. Αρχιμ. Θεοφίλου Λεμοντζή, Η χρήση της Αγίας Γραφής εναντίον των αιρέσεων από τον Άγιο Επιφάνιο Κύπρου, ο.π., σελ. 146.
140Ε.Μπλαβάτσκυ, Αποκαλυμμένη Ίσις, τ. ΙΙ, 587-590: «Ο άνθρωπος είναι επίσης τρισυπόστατος. Έχει το αντικειμενικό του φυσικό σώμα και το ζωογόνο αστρικό σώμα (ή ψυχή), τον πραγματικό άνθρωπο. Αυτά τα δύο επωάζονται και φωτίζονται από το τρίτο, το υπέρτατο, το αθάνατο πνεύμα. Τότε ο αληθινός άνθρωπος συγχωνεύεται με το τελευταίο και γίνεται μια αθάνατη οντότητα».
141Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ.59: «Ερώτ.:- Κάποτε άκουσα ένα μέλος της Εταιρείας σας να λέει ότι αυτή η Παγκόσμια Θεότητα, αφού είναι πανταχού παρούσα, βρίσκεται και στο τίμιο και στο άτιμο, άρα, υπάρχει ακόμα και στην στάχτη του τσιγάρου μου. Δεν είναι τελείως βλάσφημο αυτό;
Απάντ.:- Δεν νομίζω, γιατί η απλή λογική δεν μπορεί να θεωρείται βλασφημία. Αν αφήναμε έξω την Πανταχού Παρούσα Αρχή έστω και από ένα μόνο μαθηματικό σημείο στο σύμπαν ή από ένα ελάχιστο υλικό σωματίδιο στον όποιο χώρο, θα μπορούσαμε, τότε, να την θεωρούμε άπειρη;». Σύμφωνα με την Άννυ Μπεζάντ «πάσα ύλη είναι ζώσα και τα ελαχιστομόρια ακόμη αυτής είναι ζωή». Βλ, Η αρχαία σοφία, μετφρ. εκ του Αγγλικού, Αθήνα 1925, σελ.48-49. Π.Τρεμπέλα, Θεοσοφία, ο.π.,σελ. 34. Αρχιμ. Χαράλαμπου Βασιλόπουλου, Ξεσκέπασμα της Θεοσοφίας, σελ.131.
142Ε.Μπλαβάτσκυ, Μυστική Δοξασία, τ.Ι, 272-278: «Το καθετί μέσα στο Σύμπαν, σε όλα τα βασίλειά του, είναι Συνειδητό, δηλαδή προικισμένο με μια συνειδητότητα του δικού του είδους και πάνω στο δικό του πεδίο αντίληψης. Εμείς οι άνθρωποι οφείλουμε να το θυμόμαστε αυτό, γιατί, επειδή εμείς δεν αντιλαμβανόμαστε κανένα σημάδι συνειδητότητας, που να μπορούμε να το αναγνωρίσουμε, π.χ. στις πέτρες, δεν έχουμε κανένα δικαίωμα να λέμε ότι εκεί δεν υπάρχει συνειδητότητα. Δεν υπάρχει «νεκρή» ή «τυφλή» ύλη, όπως δεν υπάρχει «Τυφλός» ή «Ασυνείδητος» Νόμος. Τέτοιες ιδέες δεν έχουν θέση μέσα στις αντιλήψεις της Αποκρυφιστικής φιλοσοφίας. Αυτή δεν σταματά ποτέ στα επιφανειακά φαινόμενα και γι’ αυτήν οι νοούμενες ουσίες είναι περισσότερο πραγματικές από τα αντικειμενικά τους αντίτυπα».
143Ε.Μπλαβάτσκυ, Μυστική Δοξασία, τ.Ι, 120: «Η ριζική ενότητα της έσχατης ουσίας κάθε συστατικού μέρους της σύνθετης ζωής στη φύση – από τα αστέρια μέχρι το ορυκτό άτομο, από τον ύψιστο Ντυάνι Τσοχάν μέχρι τον ελάχιστο οργανισμό με το πλήρες νόημα του όρου, είτε αναφέρεται στον πνευματικό, νοητικό ή στον φυσικό κόσμο – αυτή η ενότητα είναι ο ένας θεμελιώδης νόμος στην Απόκρυφη επιστήμη».
144 Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ.31.
145Ε.Μπλαβάτσκυ, Αποκαλυμμένη Ίσις, τ. II, σελ. 593: «Το ενσαρκωνόμενο Εγώ μας ήταν αρχικά Θεός, όπως και καθετί που πρώτο εκπορεύθηκε από τη Μία Άγνωστη Αρχή. Αφότου όμως η “πτώση του στην Ύλη” τον υποχρεώνει να ενσαρκώνεται διαδοχικά, από την αρχή μέχρι το τέλος, στη διάρκεια του Κύκλου, δεν είναι πια ένας ελεύθερος, ευτυχισμένος θεός, αλλά ένας φτωχός προσκυνητής που ψάχνει να ξαναβρεί ό,τι έχασε» και Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ. 144.
146Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ.31
147Κλήμεντος Αλεξανδρέα, Στρωματείς, PG 8,1113B:«ἀλλ’ οἱ μὲν ἀπὸ Μαρκίωνος φύσιν κακὴν ἔκ τε ὕλης κακῆς καὶ ἐκ δικαίου γενομένην δημιουργοῦ· ᾧ δὴ λόγῳ, μὴ βουλόμενοι τὸν κόσμον τὸν ὑπὸ τοῦ δημιουργοῦ γενόμενον συμπληροῦν, ἀπέχεσθαι γάμου βούλονται, ἀντιτασσόμενοι τῷ ποιητῇ τῷ σφῶν καὶ σπεύδοντες πρὸς τὸν κεκληκότα ἀγαθόν, ἀλλ’ οὐ τὸν ὥς φασι θεὸν ἐν ἄλλῳ τρόπῳ, ὅθεν οὐδὲν ἴδιον καταλιπεῖν ἐνταῦθα βουλόμενοι οὐ τῇ προαιρέσει γίνονται ἐγκρατεῖς, τῇ δὲ πρὸς τὸν πεποιηκότα ἔχθρᾳ, μὴ βουλόμενοι χρῆσθαι τοῖς ὑπ’ αὐτοῦ κτισθεῖσιν».Βλ. Αρχιμ. Θεοφίλου Λεμοντζή, Η χρήση της Αγίας Γραφής εναντίον των αιρέσεων από τον Άγιο Επιφάνιο Κύπρου, ο.π.,σελ.147.
148H.P.Blavatsky, The Secret Doctrine:The synthesis of science,religion,and philosophy,Vol.I, London 1888, σελ. 74: «Archaic philosophy, recognizing neither Good nor Evil as a fundamental or independent power, but starting from the Absolute All (Universal Perfection eternally), traced both through the course of natural evolution to pure Light condensing gradually into form, hence becoming Matter or Evil».
149Επιφανίου Κύπρου, Πανάριον, PG 42,124C.
150Επιφανίου Κύπρου, ο.π., PG 42, 124D. Σύμφωνα με την Ορθόδοξη Θεολογία κακό δεν είναι η ύλη αλλά «ἡ ὑπερηφανία τῆς ἐννοίας, τὸ θράσος τοῦ τύφου, ἡ ἀλαζονεία τῆς τῶν ἀνθρώπων ἐπάρσεως».Επιφανίου Κύπρου, ο.π.,PG 42,136A. Tο εγωιστικό φρόνημα πρέπει να παταχθεί και όχι η ύλη, όπως αναφέρει ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς.Βλ, Στρωματείς,PG 8, 1196A, 1208B.
151 Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ.81,150.
152 Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ.167: «Κάθε άτομο, με κάθε πράξη ή σκέψη της καθημερινής του ζωής, δημιουργεί Κάρμα, είτε καλό είτε κακό, και συγχρόνως αντιμετωπίζει σε όλο του το βίο το Κάρμα που δημιούργησαν οι επιθυμίες κι οι πράξεις της προηγούμενης ενσάρκωσής του. Όταν βλέπουμε ανθρώπους να γεννιούνται με κληρονομικές αρρώστιες, μπορούμε να συμπεράνουμε με ασφάλεια ότι αυτές είναι οι αναπόφευκτες συνέπειες από αιτίες που οι ίδιοι δημιούργησαν σε κάποιο περασμένο βίο τους».
153 Π.Τρεμπέλα, Θεοσοφία, ο.π., σελ.64
154 Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ. 162-163: «Στη Θεοσοφία, δεν υπάρχει συγγνώμη ή «απάλειψη του κακού που έγινε», παρά μόνο μέσα από την τιμωρία που αναλογεί σε αυτόν που αδίκησε και με την αποκατάσταση της αρμονίας μέσα στο Σύμπαν που διασαλεύτηκε από την κακή του πράξη. Αυτός είναι που αδίκησε, ενώ οι άλλοι αναγκάστηκαν να υποστούν τις συνέπειες της πράξης του. Επομένως, μόνο αυτός πρέπει να πληρώσει και κανένας άλλος…Το κακό είναι παραβίαση των νόμων της αρμονίας που διέπουν το σύμπαν. Εκείνος που τους παραβαίνει οφείλει να υποστεί την ποινή που προβλέπουν».
155 Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ. 176:«Υπονοώ τη Διδασκαλία της Εξιλαστήριας Θυσίας. Αυτό το επικίνδυνο δόγμα στο οποίο πιστεύετε, που μας διδάσκει ότι όσο φοβερά κι αν είναι τα εγκλήματά μας απέναντι στους θείους και στους ανθρώπινους νόμους, αρκεί να πιστεύουμε στην αυτοθυσία του Ιησού για τη σωτηρία των ανθρώπων και ότι το αίμα του θα ξεπλύνει κάθε κηλίδα».
156 Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας,σελ. 178-179: «Ερώτ.:-Τελικός, λοιπόν, προορισμός του ανθρώπου δεν είναι ο Ουρανός όπου έχει την πρωτοκαθεδρία ο Θεός, αλλά η βαθμιαία μεταμόρφωση της ύλης στο πρωταρχικό της στοιχείο, το Πνεύμα;
Απάντ.:- Τα πάντα στη φύση τείνουν σε αυτόν τον σκοπό τελικά.
Ερώτ.:- Ισχύει το ότι μερικοί από σας θεωρούν την «πτώση του πνεύματος στην ύλη» σαν κακό και την επαναγέννηση σαν κάτι το θλιβερό;
Απάντ.:- Υπάρχουν κάποιοι Θεόσοφοι που σκέπτονται έτσι και προσπαθούν να συντομεύσουν τη δοκιμασία τους πάνω στη γη. Αυτό, όμως, είναι κακό και καλό μαζί, γιατί μάς δίνει την πείρα που οδηγεί στη Γνώση και στη Σοφία. Εννοώ εκείνη την πείρα που διδάσκει ότι οι ανάγκες της πνευματικής μας φύσης δεν μπορούν να ικανοποιηθούν παρά μόνο με την πνευματική ευτυχία. Όσον καιρό κατοικούμε μέσα στο σώμα, θα περνάμε στενοχώριες, πόνο κι όλες τις απογοητεύσεις της ζωής. Έτσι, για να απαλύνουμε αυτή την κατάσταση, αποκτάμε τελικά τη Γνώση, που μόνο αυτή μπορεί να μας δώσει ανακούφιση και ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον».
157Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π., σελ. 90: «Επίσης, το Ζοχάρ διδάσκει ότι η ψυχή δεν μπορεί να φτάσει στο πεδίο της ευδαιμονίας, αν δεν δεχτεί πρώτα το «άγιο φίλημα», που σημαίνει, αν δεν ενωθεί και πάλι με την ουσία από την οποία πήγασε – δηλαδή το πνεύμα».
158Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ.173.
159Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ.125: «Μας λέει(ενν. η Χριστιανική Θεολογία) ότι είναι αδύνατο να σωθεί ο άνθρωπος χωρίς την επέμβαση ενός θαυματουργού Σωτήρα, γι’ αυτό και καταδικάζει στον όλεθρο όλους όσοι δεν δέχονται το δόγμα του. Αυτή ακριβώς είναι η διαφορά της Χριστιανικής Θεολογίας από τη Θεοσοφία. Η Χριστιανική Θεολογία υποχρεώνει τους πιστούς της να πιστεύουν στην Κάθοδο του Πνευματικού Εγώ στον Κατώτερο Εαυτό. Η Θεοσοφία θέλει να εμφυσήσει την ανάγκη να προσπαθήσει ο άνθρωπος να ανυψωθεί προς τον Χριστό ή στην κατάσταση του Μπούντι».
160 Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας,σελ. 125: «Δεν θα σας είναι δύσκολο, όταν αφομοιώσετε όλες τις λεπτομέρειες. Γιατί, τότε, θα δείτε ότι δεν υπάρχει πάνω στη γη θεωρία πιο λογική, πιο συνεπής, πιο βαθειά φιλοσοφημένη, πιο γεμάτη από θεία συμπόνια και δικαιοσύνη από τη διδασκαλία της Μετενσάρκωσης. Είναι μια πίστη στην αδιάκοπη πρόοδο του κάθε ενσαρκωνόμενου Εγώ ή θείας Ψυχής, σε συνεχή εξέλιξη από τα έξω προς τα μέσα, από την ύλη στο Πνεύμα, που στο τέλος κάθε σταδίου ενώνεται απόλυτα με τη Θεία Αρχή. Αποκτώντας όλο και περισσότερη δύναμη, προχωρώντας από ομορφιά και τελειότητα ενός επιπέδου σε περισσότερη ομορφιά και τελειότητα ενός άλλου, σε ολοένα καινούρια δόξα, γνώση και κυριαρχία ανυψώνεται το Εγώ σε κάθε Κύκλο. Αυτός είναι ο προορισμός κάθε Εγώ: να γίνει ο Σωτήρας του ίδιου του εαυτού σε κάθε κόσμο και σε κάθε ενσάρκωση».
161 Βλ. περισσότερα, Π.Τρεμπέλα, Θεοσοφία, ο.π.,σελ. 90εξ.
162 Αρχιμ. Θεοφίλου Λεμοντζή, Η χρήση της Αγίας Γραφής εναντίον των αιρέσεων από τον Άγιο Επιφάνιο Κύπρου, ο.π.,σελ. 87εξ.
163Βλ. περισσότερα Π.Τρεμπέλα, Θεοσοφία, ο.π.,σελ.83εξ.
164 Βλ.Ιωάννου Ρωμανίδη Πρωτοπρεσβυτέρου, Το προπατορικόν αμάρτημα, ο.π.,σελ. 107-118.
165 Π.Τρεμπέλα, Θεοσοφία, ο.π.,σελ. 70εξ.
166 Γρ. Ζιάκα, Ιστορία των θρησκευμάτων, ο.π., σελ.303.
167Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ.59.
168Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ. 60.
169Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ.173.
170 Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ. 64.
171Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας,σελ.172.
172Επιφανίου Κύπρου, ο.π., PG 41,624C.
173 Ε.Μπλαβάτσκυ, Το κλειδί της θεοσοφίας, ο.π.,σελ. 60: «Για εμάς, ο εσωτερικός άνθρωπος είναι ο μόνος Θεός που μπορούμε να γνωρίσουμε. Ονομάζουμε δικό μας “Πατέρα εν τοις ουρανοίς” εκείνη τη θεία ουσία που γνωρίζουμε μέσα μας, μέσα στην καρδιά και στην πνευματική μας συνειδητότητα και που δεν έχει καμμιά σχέση με την ανθρωπόμορφη υπόσταση που έχει συλλάβει ο φυσικός μας εγκέφαλος ή η φαντασία μας».
174Σύμφωνα με την ορθόδοξη θεολογία πριν τη δημιουργία του ανθρώπου δημιουργήθηκαν οι νοερές και πνευματικές δυνάμεις, οι άγγελοι. Αναφέρει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός: «Απ’ αυτές τις αγγελικές δυνάμεις αρχηγός της τάξεως γύρω και πάνω στη γη, που ο Θεός του ανάθεσε τη φύλαξή της, (ήταν ο Διάβολος)· δεν ήταν πονηρός από τη φύση του, αλλά αγαθός και με προορισμό το αγαθό, χωρίς να έχει μέσα του κανένα ίχνος κακίας για το Δημιουργό. Επειδή όμως δεν δέχθηκε το φωτισμό και την τιμή που του δώρισε ο Δημιουργός, με τη δική του ελεύθερη επιλογή ξέφυγε από τη φυσική κατάσταση στην παρά φύση. Υπερηφανεύθηκε απέναντι στο δημιουργό του Θεό και θέλησε να επαναστατήσει εναντίον του· αφού πρώτα απομακρύνθηκε από το αγαθό, κατέληξε στο κακό. Διότι το κακό δεν είναι τίποτε άλλο παρά στέρηση του αγαθού· όπως και το σκοτάδι είναι έλλειψη του φωτός. Το αγαθό είναι
πνευματικό φως· παρόμοια και το κακό είναι πνευματικό σκοτάδι. Παρόλο,
λοιπόν, που ο Δημιουργός τον έπλασε αγαθό –σύμφωνα με το: “Είδε ο Θεός
τα δημιουργήματα που έπλασε και ήταν όλα πολύ καλά”– εκείνος όμως, με
την ελεύθερη θέλησή του, έγινε σκοτεινός. Και άπειρο πλήθος αγγέλων, που είχε στις διαταγές του, επαναστάτησε μαζί του και τον ακολούθησε στην πτώση του. Και παρότι έχουν την ίδια φύση με τους αγγέλους, έχουν γίνει κακοί, επειδή έστρεψαν με τη θέλησή τους την προτίμηση από το αγαθό προς το κακό. Δεν έχουν βέβαια ούτε εξουσία ούτε δύναμη εναντίον κάποιου, παρά μόνον όταν τους επιτρέψει ο Θεός σύμφωνα με το σχέδιο της οικονομίας του, όπως στην περίπτωση του Ιώβ και όπως έχει γραφεί στο Ευαγγέλιο για τους χοίρους. Όταν όμως το επιτρέψει ο Θεός, και δύναμη έχουν κα αλλάζουν και μεταμορφώνονται φανταστικά σε όποια μορφή θέλουν».Έκδοσις ακριβής της Ορθοδόξου πίστεως, κείμενο-μετάφραση, εισαγωγή-σχόλια, Νίκου Ματσούκα, Θεσσαλονίκη 1989, σελ. 106. Βλ.επίσης Αρχιμ. Θεοφίλου Λεμοντζή, Αμαρτία: Ενοχή ή πένθος; Θεσσαλονίκη 2011,σελ. 172εξ.
175H.P.Blavatsky, The Secret Doctrine:The synthesis of science,religion,and philosophy,Vol.I, ο.π.,σελ.72.
176 Ν. Ματσούκα, Δογματική και Συμβολική Θεολογία, τ.Β΄, ο.π.,σελ.206.
177H.P.Blavatsky, The Secret Doctrine:The synthesis of science,religion,and philosophy,Vol.II, ο.π.,σελ.513: «The Fall was the result of man’s knowledge, for his “ eyes were opened.” Indeed, he was taught Wisdom and the hidden knowledge by the “ Fallen Angel,” for the latter had become from that day his Manas, Mind and Self-consciousness».
178Αρχιμ. Θεοφίλου Λεμοντζή, Αμαρτία: Ενοχή ή πένθος; ο.π.,σελ. 175.
179H.P.Blavatsky, The Secret Doctrine:The synthesis of science,religion,and philosophy,Vol.I, ο.π.,σελ.345: «It is also Vishnu, sleeping on Ananta-Sesha, the great Serpent of Eternity, of which Western theology, ignorant of the Kabala, the only key that opens the secrets of the Bible, has made ― the Devil».
180H.P.Blavatsky, The Secret Doctrine:The synthesis of science,religion,and philosophy,Vol.I, ο.π.,σελ. 71-72 : «The devil is now called Darkness by the Church, whereas, in the Bible he is called the “Son of God” (see Job), the bright star of the early morning, Lucifer (see Isaiah). There is a whole philosophy of dogmatic craft in the reason why the first Archangel, who sprang from the depths of Chaos, was called Lux (Lucifer), the “Luminous Son of the Morning,” or man-vantaric Dawn. He was transformed by the Church into Lucifer or Satan, because he is higher and older than Jehovah, and had to be sacrificed to the new dogma». H.P.Blavatsky, The Secret Doctrine:The synthesis of science,religion,and philosophy,Vol.II, ο.π.,σελ. 528: «From all that has been said in this section, one sees clearly that, between the Serpent of Eden and the Devil of Christianity, there is an abyss» και 378: «This tenet was perverted by the dogmatic spirit of the Church ; which, loathing independent Spirit, uninfluenced by the external form (hence by dogma), forthwith made of Samael-Satan (the most wise and spiritual spirit of all) — the adversary of its anthropomorphic God and sensual physical man, the devil». Βλ. Per Faxneld, Blavatsky the Satanist: Luciferianism in Theosophy, and its Feminist Implications, στο Temenos Vol. 48 No. 2 (2012), σελ.215.
181H.P.Blavatsky, The Secret Doctrine:The synthesis of science,religion,and philosophy,Vol.II, ο.π.,σελ.507-508: «For the most learned, if not the greatest of modern Kabalists, namely Eliphas Lévi, describes Satan in the following glowing terms: “ It is that Angel who was proud enough to believe himself God ; brave enough to buy his independence at the price of eternal suffering and torture ; beautiful enough to have adored the living devils, himself in full divine light ; strong enough to reign in darkness amidst agony, and to have built himself a throne on his inextinguishable pyre». Βλ. Per Faxneld, Blavatsky the Satanist: Luciferianism in Theosophy, and its Feminist Implications, στο Temenos Vol. 48 No. 2 (2012), σελ.213.
182Βλ.Ιωάννου Ρωμανίδη Πρωτοπρεσβυτέρου, Το προπατορικόν αμάρτημα, ο.π.,σελ. 67εξ.
183 Ν. Ματσούκα, Δογματική και Συμβολική Θεολογία, τ. Β, ο.π.,σελ.207.
184H.P.Blavatsky, The Secret Doctrine:The synthesis of science,religion,and philosophy,Vol.II, ο.π.,σελ. 243: «In this case it is but natural — even from the dead letter standpoint — to view Satan, the Serpent of Genesis, as the real creator and benefactor, the Father of Spiritual mankind. For it is he who was the “ Harbinger of Light,” bright radiant Lucifer, who opened the eyes of the automaton created by Jehovah, as alleged ; and he who was the first to whisper : “ in the day ye eat thereof ye shall be as Elohim, knowing good and evil ” — can only be regarded in the light of a Saviour. An “ adversary ” to Jehovah the “ personating spirit,” he still remains in esoteric truth the ever-loving “ Messenger ” (the angel), the Seraphim and Cherubim who both knew well, and loved still more, and who conferred on us spiritual, instead of physical immortality — the latter a kind of static immortality that would have transformed man into an undying “ Wandering Jew.”». Βλ. Per Faxneld, Blavatsky the Satanist: Luciferianism in Theosophy, and its Feminist Implications, ο.π., σελ.212.
185Επιφανίου Κύπρου, ο.π.,PG 41,641BC,645AB. H.P.Blavatsky, The Secret Doctrine:The synthesis of science,religion,and philosophy,Vol.I, ο.π.,σελ.404-405: «The Ophites asserted that there were several kinds of genii, from god to man; that the relative superiority of these was ruled by the degree of light that was accorded to each; and they maintained that the serpent had to be constantly called upon and to be thanked for the signal service it had rendered humanity. For it taught Adam that if he ate of the fruit of the tree of knowledge of good and evil, he would raise his being immensely by the learning and wisdom he would thus acquire». Βλ.Per Faxneld, Blavatsky the Satanist: Luciferianism in Theosophy, and its Feminist Implications, ο.π.,σελ.213.
186 Γεν. 3,4-6:«Καὶ εἶπεν ὁ ὄφις τῇ γυναικί· οὐ θανάτῳ ἀποθανεῖσθε· ᾔδει γὰρ ὁ Θεός, ὅτι ᾗ ἂν ἡμέρᾳ φάγητε ἀπ᾿ αὐτοῦ, διανοιχθήσονται ὑμῶν οἱ ὀφθαλμοὶ καὶ ἔσεσθε ὡς θεοί, γινώσκοντες καλὸν καὶ πονηρόν». Βλ. Αρχιμ. Θεοφίλου Λεμοντζή, Αμαρτία: Ενοχή ή πένθος; ο.π.,σελ.36.
187 Επιφανίου Κύπρου, ο.π., PG 41,649C.
188 Αρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστί, ο.π.,σελ. 47.
189H.P.Blavatsky, The Secret Doctrine:The synthesis of science,religion,and philosophy,Vol.II, ο.π.,σελ. 98: «…the “ Serpent of Wisdom,” the Voice of reason and consciousness, remained identified for ages with the Fallen Angel, which is the old Dragon, the Devil».
190H.P.Blavatsky, The Secret Doctrine:The synthesis of science,religion,and philosophy,Vol.II, ο.π.,σελ.235-236: «…. and thus the secret doctrine, the allegorical and symbolical meaning of the Serpent of Genesis is found explained by the “ Sons of Wisdom ” (or angels from higher spheres, though all and each pertain to the kingdom of Satan, or Matter) revealing to men the mysteries of Heaven».
191H.P.Blavatsky, The Secret Doctrine:The synthesis of science,religion,and philosophy,Vol.II, ο.π.,σελ.244: «Hence the allegory of Prometheus, who steals the divine fire so as to allow men to proceed consciously on the path of spiritual evolution, thus transforming the most perfect of animals on earth into a potential god, and making him free to “ take the kingdom of heaven by violence.” Hence also, the curse pronounced by Zeus against Prometheus, and by Jehovah-Il-da-Baoth against his “ rebellious son,” Satan».
192Επιφανίου Κύπρου, ο.π., 41,1 PG 41,692C, 300C, 320C και PG 42,41C. Βλ. Αρχιμ. Θεοφίλου Λεμοντζή, Η χρήση της Αγίας Γραφής εναντίον των αιρέσεων από τον Άγιο Επιφάνιο Κύπρου, ο.π.,σελ.146εξ. H.P.Blavatsky, The Secret Doctrine:The synthesis of science,religion,and philosophy,Vol.I, ο.π.,σελ.198: «In Volume II. of Isis (p. 183 et seq.) the philosophical systems of the Gnostics and the primitive Jewish Christians, the Nazarenes and the Ebionites, are fully considered. They show the views held in those days—outside the circle of Mosaic Jews—about Jehovah. He was identified by all the Gnostics with the evil, rather than with the good principle» και Vol II, σελ.389: «Therefore Jehovah was called by the Gnostics the Creator of, and one with Ophiomorphos, the Serpent, Satan, or Evil».
193H.P.Blavatsky, The Secret Doctrine:The synthesis of science,religion,and philosophy,Vol.I, ο.π.,σελ. 579: «This can hardly be taken exception to, unless the critic explains to every one’s satisfaction the strange sentences put in the mouth of Jesus by the author of the Fourth Gospel (chapter viii.) during his disputes with the Pharisees. “I know ye are Abraham’s seed * . . . I speak the things which I have seen with my Father; and ye do the things which ye heard from your Father. . . . . Ye do the works of your Father. . . . . Ye are of your Father, the Devil. . . . . He was a murderer from the beginning, and stood not in the truth, because there is no truth in him. When one speaketh a lie he speaketh of his own; for his father also is a liar and the father thereof,” etc., etc. That “Father” of the Pharisees was Jehovah, because identical with Cain, Saturn, Vulcan, etc.—the planet under which they were born, and the God whom they worshipped».
194H.P.Blavatsky, The Secret Doctrine:The synthesis of science, religion,and philosophy,Vol.II, ο.π.,σελ.387: «The appellation Sa’tan, in Hebrew sâtân, “an adversary ” (from the verb shatana, “ to be adverse,” to persecute) belongs by right to the first and cruelest “ adversary of all the other gods ” — Jehovah, not to the Serpent, which spoke only words of sympathy and wisdom, and is at the worst, even in the dogma, “ the adversary of men.”»
195H.P.Blavatsky, The Secret Doctrine:The synthesis of science,religion,and philosophy,Vol.II, ο.π.,σελ.162: «Lucifer — the spirit of Intellectual Enlightenment and Freedom of Thought — is metaphorically the guiding beacon, which helps man to find his way through the rocks and sandbanks of Life, for Lucifer is the Logos in his highest, and the “ Adversary ” in his lowest aspect — both of which are reflected in our Ego».
196H.P.Blavatsky, The Secret Doctrine:The synthesis of science,religion,and philosophy,Vol.II, ο.π.,σελ.513: «Lucifer is divine and terrestrial light, the “ Holy Ghost ” and “ Satan,” at one and the same time, visible Space being truly filled with the differentiated Breath invisibly ; and the Astral Light, the manifested effects of the two who are one, guided and attracted by ourselves, is the Karma of humanity, both a personal and impersonal entity: personal, because it is the mystic name given by St. Martin to the Host of divine Creators, guides and rulers of this planet ; impersonal, as the Cause and effect of universal Life and Death».
197H.P.Blavatsky, The Secret Doctrine:The synthesis of science,religion,and philosophy,Vol.II, ο.π.,σελ.510: «The Kabbalists say that the true name of Satan is that of Jehovah placed upside down, for “ Satan is not a black god but the negation of the white deity,” or the light of Truth. God is light and Satan is the necessary darkness or shadow to set it off, without which pure light would be in- visible and incomprehensible. “ For the initiates,” says Eliphas Lévi, “ the devil is not a person but a creative Force, for Good as for Evil.”»
198H.P.Blavatsky, The Secret Doctrine:The synthesis of science,religion,and philosophy,Vol.II, ο.π.,σελ.230.
199H.P.Blavatsky, The Secret Doctrine:The synthesis of science,religion,and philosophy,Vol.II, ο.π.,σελ.512: «But in antiquity and reality, Lucifer, or Luciferus, is the name of the angelic Entity presiding over the light of truth as over the light of the day».
200H.P.Blavatsky, The Secret Doctrine:The synthesis of science,religion,and philosophy,Vol.I, ο.π.,σελ.199: «Thus “Satan”, once he ceases to be viewed in the superstitious, dogmatic, unphilosophical spirit of the Churches, grows into the grandiose image of one who made of terrestrial a divine Man; who gave him, throughout the long cycle of Maha-kalpa the law of the Spirit of Life, and made him free from the Sin of Ignorance, hence of death».
201 Σύμφωνα με την Ορθόδοξη Θεολογία ο Θεός έγινε άνθρωπος για να καταλύσει τα έργα του διαβόλου και να καταπατήσει τον θάνατο (Εβρ.2,14-15). Σκοπός της πνευματικής ζωής όλων που πιστεύουμε στον νικητή του θανάτου είναι η καταπολέμηση του σατανά και της εν τω θανάτω βασιλευούσης αμαρτίας προς επίτευξη της εσωτερικής ελευθερίας από κάθε ανάγκη, κάθε ιδιοτέλεια και βέβαια το φόβο του θανάτου. Είναι ο συνεχής αγώνας κατά της τυραννίας του διαβόλου, του θανάτου και της αμαρτίας δια της εν Χριστώ ανιδιοτελούς αγάπης. Αυτό είναι δυνατόν να κατορθωθεί μόνο δια της πνευματικής ασκήσεως της βουλήσεως, διότι η ηθική τελείωση πραγματοποιείται εν πλήρη ελευθερία καθώς ο άνθρωπος δημιουργήθηκε για να κατακτήσει την τελείωση χωρίς να εξαναγκάζεται από κανέναν. Άλλωστε ο Θεός καθοδηγεί τους ανθρώπους όχι αναγκαστικώς αλλά δια των συμβουλών διότι αν και ο Θεός θέλει όλοι οι άνθρωποι να σωθούν αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πάντες σώζονται, διότι ο Θεός σώζει μόνο δια της αγάπης σεβόμενος την ανθρώπινη ελευθερία.Βλ.Ιωάννου Ρωμανίδη Πρωτοπρεσβυτέρου, Το προπατορικόν αμάρτημα, ο.π.,σελ.60,74, 80-84,100,110,112,115,123
202H.P.Blavatsky, The Secret Doctrine:The synthesis of science,religion,and philosophy,Vol.I, ο.π.,σελ. 414: «The ancients understood this so well that their philosophers—now followed by the Kabalists—defined evil as the lining of God or Good: Demon est Deus inversus, being a very old adage. Indeed, evil is but an antagonizing blind force in nature; it is reaction, opposition, and contrast, —evil for some, good for others».
203H.P.Blavatsky, The Secret Doctrine:The synthesis of science,religion,and philosophy,Vol.I, ο.π.,σελ. 412-413: «This symbolical sentence, in its many-sided forms, is certainly most dangerous and iconoclastic in the face of all the dualistic later religions—or rather theologies—and especially so in the light of Christianity. Yet it is neither just nor correct to say that it is Christianity which has conceived and brought forth Satan. As an “adversary,” the opposing Power required by the equilibrium and harmony of things in Nature—like Shadow to throw off still brighter the Light, like Night to bring into greater relief the Day, and like cold to make one appreciate the more the comfort of heat—Satan has ever existed. Homogeneity is one and indivisible. But if the homogeneous One and Absolute is no mere figure of speech, and if heterogeneity in its dualistic aspect, is its offspring—its bifurcous shadow or reflection—then even that divine Homogeneity must contain in itself the essence of both good and evil. If “God” is Absolute, Infinite, and the Universal Root of all and everything in Nature and its universe, whence comes Evil or D’Evil if not from the same “Golden Womb” of the absolute? Thus we are forced either to accept the emanation of good and evil, of Agathodæmon and Kakodæmon as offshoots from the same trunk of the Tree of Being, or to resign ourselves to the absurdity of believing in two eternal Absolutes!».
204H.P.Blavatsky, The Secret Doctrine:The synthesis of science,religion,and philosophy,Vol.II, ο.π.,σελ. 96: «Good and Evil are twins, the progeny of Space and Time, under the sway of Maya. Separate them, by cutting off one from the other, and they will both die. Neither exists per se, since each has to be generated and created out of the other, in order to come into being ; both must be known and appreciated before becoming objects of perception, hence, in mortal mind, they must be divided».
205H.P.Blavatsky, The Secret Doctrine:The synthesis of science,religion,and philosophy,Vol.II, ο.π.,σελ.389: «Evil is a necessity in, and one of the supporters of the manifested universe. It is a necessity for progress and evolution, as night is necessary for the production of Day, and Death for that of Life — that man may live for ever».
206 H.P.Blavatsky, The Secret Doctrine:The synthesis of science,religion,and philosophy,Vol.I, ο.π.,σελ.70-71: «According to the Rosicrucian tenets, as handled and explained by the profane for once correctly, if only partially, so “Light and Darkness are identical in themselves, being only divisible in the human mind”; and according to Robert Fludd, “Darkness adopted illumination in order to make itself visible” (On Rosenkranz). According to the tenets of Eastern Occultism, Darkness is the one true actuality, the basis and the root of light, without which the latter could never manifest itself, nor even exist. Light is matter, and Darkness pure Spirit. Darkness, in its radical, metaphysical basis, is subjective and absolute light; while the latter in all its seeming effulgence and glory, is merely a mass of shadows, as it can never be eternal, and is simply an illusion, or Maya. Even in the mind-baffling and science-harassing Genesis, light is created out of darkness “and darkness was upon the face of the deep” (ch. i. v. 2.) — and not vice versa. “In him (in darkness) was life; and the life was the light of men” (John i. 4). A day may come when the eyes of men will be opened; and then they may comprehend better than they do now, that verse in the Gospel of John that says “And the light shineth in darkness; and the darkness comprehendeth it not».
207H.P.Blavatsky, The Secret Doctrine:The synthesis of science,religion,and philosophy,Vol.I, σελ.414: «There is no malum in se: only the shadow of light, without which light could have no existence, even in our perceptions. If evil disappeared, good would disappear along with it from Earth».
208 H.P.Blavatsky, The Secret Doctrine:The synthesis of science,religion,and philosophy,Vol.ΙI, σελ.274.
209 H.P.Blavatsky, The Secret Doctrine:The synthesis of science,religion,and philosophy,Vol.I, ο.π.,σελ.412-413: «This symbolical sentence, in its many-sided forms, is certainly most dangerous and iconoclastic in the face of all the dualistic later religions—or rather theologies—and especially so in the light of Christianity. Yet it is neither just nor correct to say that it is Christianity which has conceived and brought forth Satan. As an “adversary,” the opposing Power required by the equilibrium and harmony of things in Nature—like Shadow to throw off still brighter the Light, like Night to bring into greater relief the Day, and like cold to make one appreciate the more the comfort of heat—Satan has ever existed. Homogeneity is one and indivisible. But if the homogeneous One and Absolute is no mere figure of speech, and if heterogeneity in its dualistic aspect, is its offspring—its bifurcous shadow or reflection—then even that divine Homogeneity must contain in itself the essence of both good and evil. If “God” is Absolute, Infinite, and the Universal Root of all and everything in Nature and its universe, whence comes Evil or D’Evil if not from the same “Golden Womb” of the absolute? Thus we are forced either to accept the emanation of good and evil, of Agathodæmon and Kakodæmon as offshoots from the same trunk of the Tree of Being, or to resign ourselves to the absurdity of believing in two eternal Absolutes! Having to trace the origin of the idea to the very beginnings of human mind, it is but just, meanwhile, to give his due even to the proverbial devil. Antiquity knew of no isolated, thoroughly and absolutely bad “god of evil.” Pagan thought represented good and evil as twin brothers, born from the same mother—Nature; so soon as that thought ceased to be Archaic, Wisdom too became Philosophy. In the beginning the symbols of good and evil were mere abstractions, Light and Darkness; then their types became chosen among the most natural and ever-recurrent periodical Cosmic phenomena—the Day and the Night, or the Sun and Moon. Then the Hosts of the Solar and Lunar deities were made to represent them, and the Dragon of Darkness was contrasted with the Dragon of Light (See Stanzas V., VII. of Book I.) The Host of Satan is a Son of God, no less than the Host of the B’ni Alhim, these children of God coming to “present themselves before the Lord,” their father (see Job ii.). “The Sons of God” become the “Fallen Angels” only after perceiving that the daughters of men were fair, (Genesis vi.) In the Indian philosophy, the Suras are among the earliest and the brightest gods, and become Asuras only when dethroned by Brahminical fancy. Satan never assumed an anthropomorphic, individualized shape, until the creation by man, of a “one living personal god,” had been accomplished; and then merely as a matter of prime necessity. A screen was needed; a scape-goat to explain the cruelty, blunders, and but too-evident injustice, perpetrated by him for whom absolute perfection, mercy, and goodness were claimed. This was the first Karmic effect of abandoning a philosophical and logical Pantheism, to build, as a prop for lazy man, “a merciful father in Heaven,” whose daily and hourly actions as Natura naturans, the “comely mother but stone cold,” belie the assumption. This led to the primal twins, Osiris-Typhon, Ormazd-Ahriman, and finally Cain-Abel and the tutti-quanti of contraries», και Vol.IΙ, σελ.512-514: «Thus to the profane, the Astral Light may be God and Devil at once — Demon est Deus inversus : that is to say, through every point of Infinite Space thrill the magnetic and electrical currents of animate Nature, the life-giving and death-giving waves, for death on earth becomes life on another plane. Lucifer is divine and terrestrial light, the “ Holy Ghost ” and “ Satan,” at one and the same time, visible Space being truly filled with the differentiated Breath invisibly ; and the Astral Light, the manifested effects of the two who are one, guided and attracted by our selves, is the Karma of humanity, both a personal and impersonal entity : personal, because it is the mystic name given by St. Martin to the Host of divine Creators, guides and rulers of this planet ; impersonal, as the Cause and effect of universal Life and Death…….. And now it stands proven that Satan, or the Red Fiery Dragon, the “ Lord of Phosphorus ” (brimstone was a theological improvement), and Lucifer, or “ Light-Bearer,” is in us : it is our Mind — our tempter and Redeemer, our intelligent liberator and Saviour from pure animalism. Without this principle — the emanation of the very essence of the pure divine principle Mahat (Intelligence), which radiates direct from the Divine mind — we would be surely no better than animals. The first man Adam was made only a living soul (nephesh), the last Adam was made a quickening Spirit : — says Paul, his words referring to the building or Creation of man. Without this quickening spirit, or human Mind or soul, there would be no difference between man and beast ; as there is none, in fact, between animals with respect to their actions. The tiger and the donkey, the hawk and the dove, are each one as pure and as innocent as the other, because irresponsible. Each follows its instinct, the tiger and the hawk killing with the same un concern as the donkey eats a thistle, or the dove pecks at a grain of corn. If the Fall had the significance given to it by theology ; if that fall occurred as a result of an act never intended by nature, — a sin, how about the animals ? If we are told that they procreate their species in consequence of that same “ original sin,” for which God cursed the earth — hence everything living on it — we will put another question. We are told by theology, as by Science, that the animal was on earth far earlier than man ? We ask the former : How did it pro create its species, before the fruit of the Tree of Knowledge, of the Good and the Evil, had been plucked off ? As said : “ The Christians — far less clear-sighted than the great Mystic and Liberator whose name they have assumed, whose doctrines they have misunderstood and travestied, and whose memory they have blackened by their deeds — took the Jewish Jehovah as he was, and of course strove vainly to reconcile the Gospel of Light and Liberty with the Deity of Darkness and Submission”.
210H.P.Blavatsky, The Secret Doctrine:The synthesis of science,religion,and philosophy,Vol.I, ο.π.,σελ.414-415: «Everywhere the speculations of the Kabalists treat of Evil as a Force, which is antagonistic, but at the same time essential, to Good, as giving it vitality and existence, which it could never have otherwise. There would be no life possible (in the Mayavic sense) without Death, nor regeneration and reconstruction without destruction. Plants would perish in eternal sunlight, and so would man, who would become an automaton without the exercise of his free will and aspirations after that sunlight, which would lose its being and value for him had he nothing but light».
211Ιωάννου Ρωμανίδη Πρωτοπρεσβυτέρου, Το προπατορικόν αμάρτημα, ο,π, σελ.50.
212 Ιωάννου Ρωμανίδη Πρωτοπρεσβυτέρου, Το προπατορικόν αμάρτημα, ο,π, σελ.78.
213 Ν. Ματσούκα, Δογματική και Συμβολική Θεολογία, Β΄, ο.π.,σελ.211.
214 Ν. Ματσούκα, Δογματική και Συμβολική Θεολογία, Β’, ο.π.,σελ.213.
215 Ν. Ματσούκα, Δογματική και Συμβολική Θεολογία, Β’, ο.π.,σελ.211.
216 Αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτου, Περί Θείων Ονομάτων, 4,2-31 PG 3,721A και 732C: «διὸ οὐδὲ ὑπόστασιν ἔχει τὸ κακόν, ἀλλὰ παρυπόστασιν, τοῦ ἀγαθοῦ ἕνεκα καὶ οὐχὶ ἑαυτοῦ», αγίου Μαξίμου Ομολογητού, Σχόλια εις τα του Αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτου, 1,PG 4,53A: «Ὥστε ἀνυπόστατον τὸ κακόν, ἐπειδὴ µὴ µετέχει τοῦ Θεοῦ κατὰ στέρησιν ἕξεως. φαινόµενον», αγίου Ιωάννου Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων διάλογος, PG94, 1560C.
217 Περί Μυστικῆς Θεολογίας. Πρός Τιμόθεον, 1, PG 3, 997Α.
218Κεφάλαια διάφορα Θεολογικά τε και Οικονομικά και περί Αρετής και Κακίας, PG 90,1192D.