Αρχιμ. Θεοφίλου Λεμοντζή
Οι Ημιάρειοι ή Ημιαρειανοί ήταν η μετροπαθέστερη μερίδα των Αρειανών με ηγέτη τον Ευσέβιο Καισαρείας. Δεν αποδέχονταν την αρειανική άποψη περί κτιστότητας τού Υιού αλλά απέρριπταν τον όρο της Νίκαιας ως σαβελλιανικό επειδή δεν περιεχόταν μέσα στην Γραφή. Ήταν διατεθειμένοι να αποδεχθούν την έννοια τού ομοουσίου με διαφορετική έκφραση όχι όμως με την έκφραση «ουκ εξ ετέρας υποστάσεως». Μετά το θάνατο του Ευσεβίου, ο Βασίλειος Αγκύρας και ο Γεώργιος Λαοδικείας ήταν οι ηγέτες των ημιαρείων οι όποιοι διακρίθηκαν από τους άλλους Αρειανούς στη Σύνοδο τού Μεδιολάνου (355 μ.Χ.). Οι ημιαρειανοί δέχονταν ομοιότητα ουσίας μεταξύ Πατρός και Υιού και γι’ αυτό το λόγο ονομάσθηκαν «ομοιουσιανοί».
Ο Άγιος Επιφάνιος θεωρεί ως κυριότερους εκπροσώπους το Βασίλειο Αγκύρας και Γεώργιο Λαοδικείας και αναφέρει μία επιστολή της ψευδοσυνόδου της Άγκυρας και με αφορμή τις θεολογικές θέσεις της απαντά στις κακοδοξίες αυτής της αιρετικής ομάδας.
Σύμφωνα με τον Άγιο Επιφάνιο τέτοιου είδους ομοιουσιανικές αντιλήψεις έχουν σαν έμμεση συνέπεια να γίνεται αποδεκτή η ιδέα της κτιστότητας τού Υιού. Ο Άγιος Επιφάνιος επικαλείται το χωρίο (Ιωάν. 5,26) « Ώσπερ γαρ ο Πατήρ έχει ζωήν εν εαυτώ ούτως έδωκε και τω Υιώ ζωήν έχει εν εαυτώ» Οι Πατέρες ήδη καταπολεμώντας τον Παύλο Σαμοσατέα ξεκαθάρισαν ότι ο Υιός τού Θεού δεν έχει σχέση με τους κατά χάριν υιούς τού Θεού και υιούς Ισραήλ που αναφέρονται στην Π. Διαθήκη. Ο Υιός δεν είναι ενέργεια λεκτική, αλλά ομοούσιος με τον Πατέρα. Εάν υπάρχει ο Πατήρ, συνεπώς υπάρχει και ο Υιός. Ο Υιός είναι ο ζων Λόγος τού Πατρός και όχι φευγαλέα προφορά.
Η ημιαρειανοί πίστευαν ότι ο Υιός είναι όμοιος με τον Πατέρα, ως προς τη βούληση και την ενέργεια, ανόμοιος όμως κατά την ουσία και συνεπώς ο Υιός είναι ένα κτίσμα. Το γεγονός επίσης κατά τη μαρτυρία των ημιαρείων, ότι το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα είναι βέβαιο. Γι’ αυτό το λόγο ο Άγιος Επιφάνιος επικαλείται το χωρίο (Α’ Κορ. 12,3) «ουδείς δύναται ειπείν Κύριον Ιησούν ειμή εν Πνεύματι αγίω» και (Ματθ. 28,19) «πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη βαπτίζοντες αυτούς εις το όνομα τού Πατρός και τού Υιού και τού Αγίου Πνεύματος» όπου φανερώνεται έμμεσα η αλήθεια της ομοουσιότητας των προσώπων της Αγίας Τριάδος.
Ο Άγιος Επιφάνιος παραθέτει επίσης ιστορικά στοιχεία για τη δράση των σημαντικότερων ημιαρειανικών ομάδων. Οι Ημιαρειανοί διασπάστηκαν μετά την ψευδοσύνοδο της Σελεύκειας και διασπάστηκαν σε τρεις ομάδες. Στην πρώτη έχουμε τους Ευδόξιο, Γερμανό, Γεώργιο Αλεξανδρείας, Ευζώϊο Αντιόχειας. Στη δεύτερη το Βασίλειο Ελεύσιο, Ευστάθιο και Γεώργιο Λαοδικείας και Σιλουανό Ταρσού. Στην τρίτη έχουμε τους Μελέτιο, Ευτύχιο και Ακάκιο. Ο Άγιος Επιφάνιος θεωρεί ότι ο Μελέτιος Αντιόχειας ήταν εγγύτερα στην ομοουσιανή μερίδα.
Κάποιοι ημιαρειανοί δεν ήθελαν ν’ αποδεχτούν το ομοούσιο καθώς πίστευαν ότι αυτό αποτελεί επιστροφή στο σαβελλιανισμό. Ο Άγιος Επιφάνιος υποστηρίζει ότι μπορεί να γίνει αποδεκτό το ομοούσιο αντί τού ομοουσίου καθώς δεν υπάρχει φόβος σαβελλιανισμού «ότι ου χρεί λέγειν το ομοούσιον ίνα μη συναλοιφήν ποιήσωμεν τον Υιόν προς Πατέρα ή το Πνεύμα προς τον Υιόν και Πατέρα» καθώς το «ομού» δύο υποστάσεων «εστί σημαντικόν ουκ αλλοτρίων τη φύσει». Χωρία όπως (Ιωάν. 5,23) «ο μη τιμών τον Υιόν ου τιμά τον Πατέρα τον πέμψαντα αυτόν» και (Ιωάν. 14,9), «ο εωρακώς εμέ εώρακε τον Πατέρα» αποδεικνύουν την ταυτότητα της ουσίας μεταξύ τού Πατρός και τού Υιού.
Οι Πνευματομάχοι
Σύμφωνα λοιπόν με τη μαρτυρία τού Αγίου Επιφανίου, υπήρχε μία μερίδα χριστιανών οι οποίοι αποδέχονταν το «ομοούσιον» τού Υιού με τον Πατέρα, όμως δε δέχονταν ότι το Άγιο Πνεύμα είναι ομοούσιο. Αυτοί ήταν οι Πνευματομάχοι.
Ο Άγιος Επιφάνιος ασχολήθηκε τόσο στο «κατά αιρέσεων ή Πανάριον», όσο και στον «Αγκυρωτό» με την αίρεση των Πνευματομάχων. Αυτοί δέχονται το ομοούσιο τού Υιού, αλλά «βλασφημούσι το Πνεύμα το Άγιον» και δε συναριθμούν το Πνεύμα «Πατρί και Υιώ εν τη θεότητι». Τους θεωρεί ως κατ’ εξοχήν αντιθέτους και εχθρούς τού Αγίου Πνεύματος, γι’ αυτό και «περί μόνον τού Αγίου Πνεύματος τα ευσεβή τού ορθού λογισμού και τα από μαρτυριών της αυτής Θείας Γραφής διηγησάμενοι… ακολούθως τη περί Αγίου Πνεύματος αληθινή ευσέβεια».
Από επιστολή πρεσβυτέρων της παμφυλιακής πόλης Σουέδρων που απευθύνονταν στον Άγιο Επιφάνιο για να ζητήσουν οδηγίες για την αντιμετώπιση των κακοδοξιών των Πνευματομάχων πληροφορούμαστε, ότι δεν ήταν αυτοί ομοιουσιανοί. Η απάντηση σ’ αυτή την επιστολή ήταν ο «Αγκυρωτός».
Απόσπασμα από το βιβλίο: «Η χρήση της Αγίας Γραφής εναντίον των αιρέσεων από τον Άγιο Επιφάνιο Κύπρου» (Διδακτορική Διατριβή που υποβλήθηκε στο Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής τού Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης), Θεσσαλονίκη 1998.
Ή ΣΤΑ ΤΗΛΕΦΩΝΑ 2310.525220 – 6977510787
