Πρωτ. Ἠλία Δροσινοῦ
Ἱερ. Προϊστ. Ἱ.Ν. Ζωοδόχου Πηγῆς Ἀκαδημίας
Οἱ διώξεις τῆς Ἐκκλησίας
κατά τή Μικρασιατική Καταστροφή
Ὁ ἐκ Τράλλεων-Ἀιδινίου Ἕλλην τήν καταγωγήν, εὐλαβέστατος, πολυμαθής, περισπούδαστος, πολύπαθος καί ἐμπειρότατος ἱεράρχης, Χρυσόστομος ὁ Χατζησταύρου, Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν (1962-1967) κατέλιπε μέ ἐμβρίθεια καί ἐπιμέλεια δύο σημαντικές ἐκθέσεις γιά τά δραματικά γεγονότα τῆς Μικρασιατικῆς Καταστροφῆς.
Ὁ ἱεράρχης, μητροπολίτης Ἐφέσου τά κρίσιμα ἐκεῖνα χρόνια, βρισκόταν στή Σμύρνη καί, σέ συνεργασία μέ τόν πνευματικό του πατέρα μητροπολίτη Χρυσόστομο (Καλαφάτη), φρόντιζε γιά τούς πρόσφυγες, πού συνέρρεαν στήν πόλη διωγμένοι ἀπό τά ἄτακτα τουρκικά στρατεύματα ἀλλά καί τόν κεμαλικό στρατό.
Παραθέτουμε χαρακτηριστικά ἀποσπάσματα ἀπό τίς ἐκθέσεις αὐτές, πού ἐξεικονίζουν τίς ἀπηνεῖς διώξεις τοῦ ἑλληνικοῦ κλήρου:
«Κατὰ τὴν ἡμέραν ταύτην , ὡς ἠδυνήθην νὰ ἐξακριβώσω, ὑπέστησαν μαρτυρικὸν θάνατον οἱ διακεκριμένοι κληρικοί, ὁ ἀρχιερατικὸς Ἐπίτροπος ἐκ Βουτζᾶ ἀείμνηστος ἀρχιμανδρίτης Ἰάκωβος Ἀρχατζικάκης, σφαγεὶς ἐν τῷ ἐπιτροπικῷ τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου, καὶ ὁ προϊστάμενος τῆς κάτω συνοικίας τοῦ αὐτοῦ προαστίου ἀοίδιμος ἀρχιμανδρίτης Ἀθανάσιος Νικολόπουλος, ὃν οἱ κακοῦργοι ἐπετάλωσαν ζῶντα εἰς τοὺς πόδας καὶ εἰς τὸ στῆθος καὶ κατόπιν κατέσφαξαν. Ἐφείσθησαν μόνον τοῦ ἐφημερίου ἀρχιμανδρίτου Νήφωνος, ὅστις ὅμως, ὡς ἐπληροφορήθην, μετὰ διήμερον ἀπέθανεν ἐκ συγκοπῆς καρδίας. Τὴν αὐτὴν ἡμέραν αἱ σφαγαὶ καὶ αἱ ἀτιμώσεις καὶ αἱ καταστροφαὶ διενεργήθησαν ἐν μεγάλῃ κλίμακι εἰς τὴν Ἀρμενικὴν συνοικίαν Σμύρνης, ὅπου εἶχον καταφύγει καὶ πολλοὶ ὁμογενεῖς ἰδίως ἐκ τῆς ἐπαρχίας Φιλαδελφείας».
Οἱ ἐπιθέσεις ἐναντίον τῶν Ὀρθόδοξων κληρικῶν ἦταν ἀπολύτως προσχεδιασμένες.
Ὁ Ἐφέσου Χρυσόστομος μαρτυρεῖ ὅτι, κατά τή σύλληψή του, ὁ ἐπικεφαλῆς ἀξιωματικός εἶπε τή φράση: «ἔχομεν νὰ ἐξοφλήσωμεν πολλοὺς λογαριασμοὺς μὲ τοὺς Ρωμιοὺς Παπᾶδες».
Στή δεύτερη ἔκθεσή του σημειώνει τά ἑξῆς:
«Γνωρίζομεν ὅτι Μητροπολῖται καὶ ἐπίσκοποι ὡς ὁ Ἰκονίου Προκόπιος, ὁ Ζήλων Εὐθύμιος, ὁ Σεβαστείας Γερβάσιος, ὁ Πατάρων Μελέτιος, ὁ Ροδουπόλεως Κύριλλος, ὁ πρώην Ροδουπόλεως Λεόντιος, οἱ ἀρχιμανδρῖται Ματθίας ἀρχιερ. ἐπίτροπος ἐν Ναζλῇ, Χρυσόστομος ἀρχιερ. ἐπίτροπος ἐν Δενιζλῇ, Λεόντιος ἀρχιερ. ἐπίτροπος ἐν Μυλάσσοις, οἱ ἀρχιδιάκονοι Ἰωακεὶμ Γούναρης, Ξενοφῶν Ραπτάκης, ὁ ἱερὸς κλῆρος ἐν γένει τῶν ἐπαρχιῶν Ἀνέων, Ἡλιουπόλεως, Πισιδίας, Ἰκονίου, Καισαρείας, Νεοκαισαρείας, Χαλδείας, Τραπεζοῦντος, Κολωνίας καὶ λοιπῶν Κεμαλοκρατουμένων ἐπαρχιῶν ἄλλοι μὲν ἐφονεύθησαν, βασανισθέντες ἀγρίως, ἄλλοι δὲ ἀπομακρυνθέντες βιαίως ἐκ τῶν ποιμνίων των ἀπέθανον ἐν ταῖς φυλακαῖς καὶ τῇ ἐξορίᾳ καὶ ἄλλοι βασανίζονται εἰσέτι ἐξόριστοι εἰς τὰ βάθη τῆς Ἀνατολῆς, στερούμενοι περιθάλψεως καὶ βοηθείας. Τὰς τοιαύτας κατὰ τοῦ κλήρου βαρβάρους καὶ ἀπανθρώπους πράξεις συνεχίζων καὶ ὁ εἰς Σμύρνην εἰσελάσας Κεμαλικὸς στρατός, ἔχων πρὸς τοῦτο συνεργοὺς ὁμοφρονοῦντας πολίτας, ἀπὸ πολλοῦ μυστικῶς πρὸς τοῦτο ὀργανωθέντας, πρὶν ἢ ἀποβλέψῃ εἰς τὴν ἐξασφάλισιν τῆς θέσεως αὐτοῦ ἐν Σμύρνῃ καὶ τῆς ἐν αὐτῇ τάξεως, ἔστρεψε τὴν προσοχὴν αὐτοῦ κατὰ τοῦ ἱεροῦ χριστιανικοῦ κλήρου. Πλὴν τοῦ ἐν Σμύρνῃ ὑπάρχοντος κλήρου, λόγῳ τῆς ὑπὸ τοῦ Ἑλληνικοῦ στρατοῦ ἐκκενώσεως τῆς ἐνδοχώρας, εἶχε καταφύγει ἅπας ὁ ἱ. κλῆρος τῶν ἐπαρχιῶν Ἐφέσου, Φιλαδελφείας, καὶ Ἡλιουπόλεως, ἀνερχόμενοι εἰς 252 ἱερεῖς καὶ ἱεροδιακόνους καὶ εἰς δύο Μητροπολίτας Ἐφέσου καὶ Σμύρνης. Πάντες οὗτοι ἐπὶ κεφαλῆς τῶν ἐπίσης εἰς Σμύρνην συγκεντρωθέντων ποιμνίων των, κατεγίνοντο πρὸς περίθαλψιν τῆς δυστυχίας αὐτῶν, καταφυγόντων εἰς τὴν πόλιν ταύτην ἐν ἐλεεινῇ καταστάσει».
Στή συνέχεια, περιγράφει ὅτι Τοῦρκοι στρατιῶτες ἀποσποῦσαν μέ βία τούς ἱερεῖς «ἀπὸ τῶν ἐκκλησιῶν καὶ τῶν προσφυγικῶν καταυλισμῶν, ἐξηυτέλιζον καὶ ἀνηλεῶς ἐβασάνιζον ὑπ᾽ αὐτὰ τὰ ὄμματα τῶν ὀλοφυρομένων Χριστιανῶν […], εἶτα δὲ ἀπήγαγον ὅσους ἐξ αὐτῶν ἠδυνήθησαν εἰς τὰς φυλακάς, ὡς τὸν ἀρχιμ. Θεόφιλον Πετσομᾶνον ἀρχιερ. ἐπίτροπον Θείρων, τὸν ἀρχιμ. Διονύσιον Χαρβαλιᾶν ἀρχιερ. ἐπίτροπον Σιβρισαρίου, τὸν ἱεροδιάκονον Κωνστάντιον Βρεκούσην, τὸν ἀρχιμ. Ἄνθιμον Τσακιράκην ἀρχιερ. ἐπίτροπον Μαγνησίας, τὸν παπᾶ Ἐμμανουὴλ ἐφημέριον Τσιμόβαση, καὶ ἄλλους πολλούς, καὶ ἐκεῖ κρατήσαντες αὐτοὺς ἐβασάνιζον ἐπὶ διαφόροις προφάσεσι, ἃς ἐδημιούργουν σμήνη ψευδομαρτύρων, παρακολουθούντων ἑκάστην ὁμάδα κακούργων. Οὕτω δὲ γέροντες σεβάσμιοι, ἀνεπίληπτοι τοῦ ὑψίστου λειτουργοί, ἀφοῦ ἀνηλεῶς ἐδάρησαν, εἶδον ν᾽ ἀποσπῶνται βιαίως αἱ τρίχες τῆς κεφαλῆς καὶ τοῦ γενείου των, καὶ ἐν τοιαύτῃ καταστάσει ριπτόμενοι εἰς τὰς φυλακὰς πολλοὶ ἐξ αὐτῶν ἐφονεύθησαν, καὶ ἄλλοι ἠτιμάσθησαν, ὡς ὁ ἱεροδιάκονος Κωνστάντιος Βρεκούσης, οἱ ἀρχιμ. Θεόφιλος Πετσομᾶνος καὶ Ἄνθιμος Τσακιράκης κ.λπ.».
Ὁ ἱεράρχης μεταφέρει ἐπίσης τίς πληροφορίες γιά τό μαρτύριο τοῦ Χρυσοστόμου Σμύρνης: «κατεδόθη οὗτος εἰς τὸν ὄχλον, ὅστις διαπομπεύσας καὶ καταβασανίσας αὐτόν, διεμέλισε τὸ σῶμα αὐτοῦ καὶ εἶτα περιέφερεν ἐν θριάμβῳ τὴν ἀρχιερατικὴν αὐτοῦ ράβδον ἀνὰ τὰς τουρκικὰς συνοικίας, διαλαλῶν τὴν “παραδειγματικὴν τιμωρίαν κιαφίρ, προδοτικῶς πρὸς τοὺς Τούρκους πολιτευθέντος”».
Κι ὅμως, ἐκεῖνος ὁ “προδοτικῶς πρὸς τοὺς Τούρκους πολιτευθεὶς” εἶχε θέσει ὑπὸ τὴν προστασία του χιλιάδες μουσουλμάνους τῆς Σμύρνης, οἱ ὁποῖοι κατέφυγαν στὴ Μητρόπολη, μόλις ὁ Ἑλλ. Στρατός μπῆκε στήν πόλη τόν Μάιο τοῦ 1919…
ΕΦΗΜΕΡΙΟΣ Σεπτέμβριος – Ὀκτώβριος 2022
