π. Θεόκληρος Διονυσιάτης
ΠΕΡΙ ΠΙΕΤΙΣΜΟΥ – ΗΘΙΚΙΣΜΟΥ
(άρθρο του 1978)
ΜΕ ΤΙΤΛΟ «Η νεοελληνική ταυτότητα» ο φίλος θεολόγος κ. Χρήστος Γιανναράς εξέδωκε ένα βιβλίο (Εκδόσεις Γρηγόρη, Αθήνα 1978) από 230 σελίδες, στο οποίο συλλέγονται τριάντα Επιφυλλίδες του, πού δημοσιεύτηκαν στην αθηναϊκή Εφημερίδα το «Βήμα», από το 1975 – 1977.
Δεν πρόκειται να ασκήσουμε κριτική, αφού ο συγγραφέας του ήδη ομολογεί, ότι τα κείμενά του αυτά δεν αποτελούν «συστηματική» διαπραγμάτευση του θέματος πού επαγγέλλεται ο τίτλος, αλλά για επί μέρους σχόλια με τον «αυθορμητισμό της επίκαιρης ανάγκης, ίσως και την αυθαίρετη σχηματικότητα των πρώτων νύξεων…».
Επομένως κατόπιν τής δηλώσεως αυτής του συγγραφέως δεν υπάρχουν περιθώρια αναλύσεως. Γιατί με τις επιφυλλίδες, συμβαίνει πολλές φορές να θίγονται μεγάλα ζητήματα χωρίς την απαραίτητη πολύπλευρη ανάλυση, οπότε αποτελούν περισσότερο πρόκληση για συζήτηση παρά παρουσίαση και λύση προβλημάτων.
Έτσι δεχόμαστε αυτή την ανθολογία του κ. Γιανναρά, πού σαν θεολόγος πού πόνεσε πολύ στις αναζητήσεις του, ερεθίζει πάντοτε το ενδιαφέρον των «ζητούντων τον Κύριον». Γιατί ο ακόμα ανυπότακτος στην πνευματική παράδοση της Ορθοδοξίας δυναμισμός του, η ανωριμότης του σε εν Πνεύματι εμπειρίες και η πλούσια θεωρητική, θεολογική και φιλοσοφική συγκρότησή του τον ωθούν σέ πολύ και ευρύ στοχασμό, πού θέλει να εναρμονίσει με τον «νουν» των Πατέρων, αλλά πού δεν μπορεί ακόμα να πετύχει.
Ο συγγραφέας έχει πολλά καταλάβει από την Πατερική εμπειρία, όμως επειδή δεν έχει κοινωνήσει πλήρως βιωματικά με τούς Πατέρες, παθαίνει ό,τι καὶ εκείνοι που επιχειρούν υψηλότερες από το μέτρο τους προσβάσεις: αστοχίες σέ μορφή ακροτήτων, υπερβολών, απολυτοποιήσεων ή εξουθενώσεων των ελαχίστων.
Ενδεικτικά αναφέρω μια «θέση» του συγγραφέα πού διήκει στα γραφτά του.
Θεωρεί το πιετισμό – ηθικισμό σαν εξαγώγιμο είδος της Δύσεως, η οποία μας αλλοίωσε, τάχα, την Ορθόδοξη ζωή. Ότι η Δύση έχει και «επισήμως» τον ηθικισμό σαν μόρφωμα χριστιανικής ζωής, δεν χωρεί αμφιβολία. Αλλά και μέσα στην Ορθόδοξη Ανατολή ουδέποτε έλειψε ο τύπος του ηθικιστού, πού στην ανάλυση είναι η «μακάρια» αυτάρκεια στα ελάχιστα. Κι’ αυτό, γιατί ο ηθικισμός είναι ο τύπος των πολλών, πού δεν θέλουν να κοπιάσουν και κάτι να θυσιάσουν για να προχωρήσουν στην αγιότητα.
Αυτός ο ευαγγελικός φαρισαίος, πού εδιδάχθη τον ηθικισμό; Γιατί ο Φαρισαίος είναι ο τέλειος τύπος του φτωχού πνευματικά, που αισθάνεται αυτάρκεια. Γι’ αυτό και ευχαριστεί το Θεό. Ο ηθικισμός, αν τον αναλύσει κανείς, θα βρει ότι δεν έχει πατρίδα, ούτε διδάσκεται. Βρίσκεται στον καθένα μέσα του. Καί ή τον κρατάει ή τον απορρίπτει. Είναι θέμα γνώσεως και αγώνα. Ας μη τον φορτώνουμε λοιπόν στη Δύση.
Επίσης νομίζω, ότι ο συγγραφέας υποτιμάει φοβερά το Άγιον Όρος, όταν αποφαίνεται στη σ. 190, ότι μία άποψη θεολογική ενός αγιορείτικου κειμένου του έτους 1975 έχει να βγει από το Άγιον Όρος «από την εποχή του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά και του αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτη»!
Ας μελετήσει ο καλός κ. Γιανναράς από την περίοδο του 14ου αιώνα μέχρι σήμερα, πού σχετίζεται με τα έργα των αγιορειτών και ελπίζω να καταλάβει το λάθος του. Να τι εννοούσα ακρότητες, υπερβολές, απολυτοποιήσεις, από τις οποίες κανείς δεν μπορεί να απαλλαγεί, αν δεν ευρυνθεί εμπειρικά και δεν εξέλθει από την εσωτερική στενότητα, πού προσδιορίζουν ανθρώπινες ατέλειες, στο χώρο της ελευθερίας, πού χαρίζει το Άγιον Πνεύμα.
Από τον φίλο θεολόγο κ. Γιανναρά περιμένουμε — και αξιούμε — πολλά. Και αυτά θα προκόψουν με την υποταγή στους αγίους Πατέρας σέ όλα. Καί στη σαφήνεια της διατυπώσεως. Γιατί η γλώσσα του συγγραφέως είναι δυσνόητη. Καί το σοφό βρίσκεται στο σαφές.
Από το περιοδικό ΑΘΩΝΙΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ, τεύχη 57-58 – 1978 – ΔΙΜΗΝΙΑΙΟΝ ΟΡΘΟΔΟΞΟΝ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΝΤΑΣΣΟΜΕΝΟΝ ΥΠΟ ΑΓΙΟΡΕΙΤΩΝ ΜΟΝΑΧΩΝ – Διανέμεται ως ευλογία υπό της I. Κοινότητος του Αγίου Όρους. Υπεύθυνος: Μοναχός θεόκλητος Διονυσιάτης, Καρυαί – Αγ. Όρος. ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ: Ι.Ν.ΑΓΙΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΙΣΤΙΑΙΑΣ