ΜΕΡΟΣ Α΄ – ΚΑΜΠΑΛΛΑ ΚΑΙ ΕΞΩΓΗΙΝΟΙ
Γιώργος Χατζησταματίου
ΚΑΜΠΑΛΛΑ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΦΑΝΤΑΣΙΑ
Στην τριλογία με τον παραπάνω τίτλο θα εξεταστούν τρεις απόψεις επιστημονικής φαντασίας-νεοεποχίτικης σκέψης ως απόρροια ιδεών που προέρχονται από τον μαγικό μυστικισμό της Καμπαλλά. Στο πρώτο μέρος θα εξεταστεί η θεωρία περί εξωγήινης ζωής, στο δεύτερο η θεωρία της κοίλης γης και στο τρίτο η θεωρία των προαδαμιαίων. Οι δύο τελευταίες θεωρίες είναι απόλυτα συνυφασμένες και εξαρτημένες από την πρώτη, όπως θα φανεί στα αντίστοιχα άρθρα.
Η τριλογία συμπληρώνεται με παράρτημα. Σ’ αυτό δίνεται σε μετάφραση η πηγή, δηλαδή οι σελίδες 15α-16α του έργου του ραββίνου Pinchas Elijah Hurwitz (1765-1821), με τίτλο Sepher ha-Breet (Βίβλος της Διαθήκης, 1797). Ο ραβίνος ήταν Λιθουανός Εβραίος και έζησε στη Βίλνα. Στην εποχή του οι διεσπαρμένες εβραϊκές ομάδες, ζώντας σε γκέτο, είχαν υστερήσει κατά πολύ στο ν’ ακολουθήσουν την κοινωνική αλλά και διανοητική αλλαγή της υπόλοιπης Ευρώπης. Ο ίδιος μαζί με άλλους ραβίνους της εποχής του ανέλαβαν να βοηθήσουν την ιουδαϊκή σκέψη να ακολουθήσει την περιρρέουσα πρόοδο, και να δημιουργήσουν τον ιουδαϊκό διαφωτισμό. Αυτό εξηγείται από το ότι ήταν καβαλλιστής και κατά συνέπεια ριζοσπαστικός.
Στην εποχή του οι Εβραίοι, αποκομμένοι από τις εξελίξεις δεν είχαν αντιληφθεί ότι η φιλοσοφία της Ευρώπης δεν ήταν πλέον εξελιγμένος αριστοτελισμός. Ραβίνοι όπως ο Hurwitz προσπάθησαν να παρουσιάσουν τα νέα ρεύματα σκέψης με ποιο ιουδαϊκό τρόπο. Το βιβλίο του, Sepher ha-Breet, ήταν ένα αμάλγαμα των νέων επιστημονικών αλλά και γεωγραφικών ανακαλύψεων με ισχυρή δόση καβαλλιστικής μεταφυσικής και σκοπό είχε να εισάγει τους Εβραίους στον νέο κόσμο. Γρήγορα έγινε best-seller σε Ευρώπη, Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική. Για το νέο ριζοσπαστικό ρεύμα, τη σύγκρουσή του με τον συντηρητισμό και τον ρόλο του Pinchas Elijah Hurwitz δεν παραπέμπω στον «Βιολιστή της Στέγης», αλλά στον Yoel Matveyef και την εργασία του με τίτλο “Between Enlightenment and Romanticism, Computational Kabbalah of Rabbi Pinchas Elijah Hurwitz, History and Philosophy of Logic 32 (2011), pp. 85-101.
ΜΕΡΟΣ Α΄ – ΚΑΜΠΑΛΛΑ ΚΑΙ ΕΞΩΓΗΙΝΟΙ
Η καββαλιστική άποψη για την ύπαρξη εξωγήινης ζωής στηρίζεται βιβλικά στο Κριταί 5.20 & 23:
«20. ἐξ οὐρανοῦ παρετάξαντο οἱ ἀστέρες, ἐκ τρίβων αὐτῶν παρετάξαντο μετὰ Σισάρα.
23. καταρᾶσθε Μηρώζ, εἶπεν ἄγγελος Κυρίου, καταρᾶσθε, ἐπικατάρατος πᾶς ὁ κατοικῶν αὐτήν, ὅτι οὐκ ἤλθοσαν εἰς βοήθειαν Κυρίου, εἰς βοήθειαν ἐν δυνατοῖς»
Τα χωρία είναι παρμένα από το επινίκιο άσμα, το επικαλούμενο Ωδή της Δεββώρα. Οι Χαναναίοι καταπίεζαν τους Ισραηλίτες επί εικοσαετία. Υπό την ηγεσία της προφήτισσας Δεββώρα και την στρατιωτική ηγεσία του Βαράκ, υιού Αβινωάμ, ο Ισραήλ κατάφερε να νικήσει τον στρατό των Χαναναίων, υπό τον στρατηγό Σισάρα, στην Θαναάχ.
Το χωριό Μηρώζ βρίσκεται στην κοιλάδα της Γαλιλαίας, βόρεια του όρους Θαβώρ. Όπως αναφέρεται στην Ωδή, άγγελος Κυρίου καταριέται τους κατοίκους του, διότι δεν ήλθαν σε βοήθεια των Ισραηλιτών εναντίον των Χαναναίων.
Σύμφωνα με το Ταλμούδ (Moed Katan 16a) το Κριταί 5.23 ως συνέχεια του 5.20 φανερώνει ότι η Μηρώζ είναι κάποιος άλλος πλανήτης. Για τους καββαλιστές, η κατάρα του αγγέλου επί των κατοίκων της Μηρώζ φανερώνει ότι πρόκειται για κατοικημένο πλανήτη, άρα έχουμε αποκάλυψη για ύπαρξη εξωγήινης ζωής.
Στο σημείο αυτό ο αναγνώστης θα αναρωτιέται πως είναι δυνατόν μια τόσο εξόφθαλμα μη ρεαλιστική ερμηνεία να γίνει δεκτή. Σύμφωνα με το Ζοχάρ, ένα θεμελιώδες καββαλιστικό κείμενο, η ανάγνωση της Τορά δέχεται τέσσερις τρόπους ανάλυσης που δίνουν τέσσερα επίπεδα εξήγησης:
– το πρώτο επίπεδο καλείται Peshat (απλό): πρόκειται για την ρεαλιστική ερμηνεία του νοήματος.
– το δεύτερο επίπεδο καλείται Remez ((ερμηνευτικό) κλειδί): αλληγορική ερμηνεία, την οποία ακολουθούν και οι χριστιανικές αιρέσεις.
– το τρίτο επίπεδο καλείται Daresh (ερευνητικό): συγκρητιστική ερμηνεία μέσα από την εξέταση των φράσεων, των λέξεων ακόμη και των γραμμάτων. Πρόκειται για την ραββινική ερμηνεία.
– το τέταρτο επίπεδο καλείται Sod (μυστικό): είναι η εσωτεριστική μεταφυσική ερμηνεία, την οποία ακολουθεί η Καμπαλά.
Σύμφωνα λοιπόν με τον τέταρτο τρόπο ερμηνείας, Μηρώζ είναι κάποιος κατοικημένος πλανήτης, για κάποιους ο Άρης. Πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα το «ἐξ οὐρανοῦ παρετάξαντο οἱ ἀστέρες» σημαίνει ότι η αστρική αυτή μάχη δεν έγινε στη γη.
Όντας Λουριανικός ερμηνευτής ο Hurwitz, ακολουθεί την άποψη του Ισαάκ Λούρια, ότι ο Θεός δημιούργησε μια ατέλειωτη σειρά από κόσμους. Στο καββαλιστικό πανόραμα υπάρχουν τέσσερις διαστάσεις πραγματικότητας (κόσμοι): η παρούσα διάσταση, στην οποία υπάρχουμε είναι η Assiah, ενώ πάνω από αυτήν ακολουθούν η Yetzirah, η Beri’ah και η Atziluth.
– Η Assiah αντιστοιχεί στον υλικό κόσμο και περιλαμβάνει τους Δέκα Ουρανούς.
– Η Yetzirah αντιστοιχεί στην συναισθηματική διάσταση.
– Η Beri’ah αντιστοιχεί στην διανοητική διάσταση.
– Η Atziluth αντιστοιχεί στην πνευματική διάσταση.
Καθεμιά από αυτές της διαστάσεις περιέχει ατελείωτο αριθμό κόσμων. Ο Hurwitz αναρωτιέται, γιατί θα πρέπει η κατώτερη διάσταση, η Assiah, να μην περιλαμβάνει και αυτή άπειρους κόσμους, όπως και οι τρεις άλλες υπερφυσικές διαστάσεις; Σύμφωνα με τη διδασκαλία του Ζοχάρ και της Μισνά, ο Θεός θα ανταμείψει τους δικαίους εγκαθιστώντας αυτούς ως κυβερνήτες 310 κόσμων (χιλιασμός).
Για τον Hurwitz οι κόσμοι αυτοί είναι φυσική πλανήτες στο εξώτερο διάστημα. Μετά την εποχή του Μεσσία και την ανάσταση των νεκρών, ακολουθεί η ανάβαση (ascension) των δικαίων στους ουρανούς όπου και θα εγκατασταθούν ως κυβερνήτες των άστρων, αντιβασιλείς του Θεού.
Αυτά τα άστρα είναι κατοικημένα, άρα υπάρχει εξωγήινη ζωή. Τους εξωγήινους συγκρίνει με τους ανθρώπους ο Hurwitz, για να καταλήξει ότι η σημαντική διαφορά τους είναι η έλλειψη ελεύθερης βούλησης.
Ελεύθερη Βούληση
Το ζήτημα της ελεύθερης βούλησης (behirah) είναι πολύ σημαντικό στις θεωρίες περί εξωγήινων και καθορίζει τον ρόλο του κάθε είδους. Οι εξωγήινοι, τους οποίους ο Hurwitz αναγνωρίζει ως “ba’alei sekhel u’madah” δηλ. ως δασκάλους διανόησης και επιστήμης, δεν έχουν την δυνατότητα άσκησης ελεύθερης βούλησης. Ως εκ τούτου χρειάζονται καθοδήγηση.
Σε αυτό συνηγορεί και το Ταλμούδ, όπου είναι γραμμένο, ότι «όλα τα άστρα δημιουργήθηκαν για χάρη του Ισραήλ». Προχωρώντας ένα βήμα παραπέρα οι καββαλιστές ισχυρίζονται ότι η άσκηση της ελεύθερης βούλησης, ως πράξη επιλογής μεταξύ καλού και κακού, μπορεί να ανεβάσει την συνείδηση του ατόμου πάνω από τον έλεγχο των χωροχρονικών περιορισμών (ascension). Εδώ επικαλούνται το εδάφιο 40.31 του προφήτη Ησαΐα «πτεροφυήσουσιν ὡς ἀετοί».
Σε αυτή την έλλειψη αποδίδει τα μυθολογούμενα των αναφορών επαφών τρίτου τύπου, ο ραβίνος του Σικάγο, Ariel Bar Tzadok. Σύμφωνα με τέτοιου είδους αναφορές, οι εξωγήινοι στερούνται της γνώσης του Θεού, αν και φαίνονται πιο προηγμένοι από τους ανθρώπους σε επιστήμη και τεχνολογία. Η ίδια διαφορά εξηγεί και τις υποτιθέμενες απαγωγές, κατά τις οποίες οι άνθρωποι γίνονται υποκείμενα επισταμένων ερευνών, προφανώς για να κατανοήσουν οι εξωγήινοι, πως προκύπτει η διαφορά με βιολογικές διαδικασίες.
Επανερχόμενοι στον Hurwitz βλέπουμε ότι αναφέρει την ύπαρξη 18000 κόσμων. Ισχυρίζεται, με τις ελλιπείς επιστημονικές γνώσεις της εποχής του – για παράδειγμα θεωρεί ότι και ο ήλιος είναι κατοικήσιμος – ότι τα άστρα είναι επίσης κατοικημένοι πλανήτες. Στο σημείο αυτό ακολουθεί την ταλμουδική παράδοση που αναφέρει την ύπαρξη 1018 κόσμων στο ορατό σύμπαν.
Σύμφωνα με την προφορική παράδοση, κάθε Tzaddik, δηλ. κάθε δίκαιος άνθρωπος θα γίνει κυβερνήτης ενός πλανήτη στο εξώτερο διάστημα, χάριν στο ότι διαθέτει behirah. Αυτό θα συμβεί στην μετα-μεσσιανική εποχή ύστερα από την ανάσταση των νεκρών. Θα γίνουν συμβασιλείς του Θεού.
Για την ακριβή κατανόηση της προηγούμενης πρότασης πρέπει να ειπωθούν κάποια πράγματα για την ιουδαϊκή νοοτροπία. Η Γένεσις ξεκινά με την δημιουργία του κόσμου, ορατού και αοράτου από τον “Elohim”. Για τους Εβραίους είναι ένα θείο όνομα, μια σύνθετη λέξη, που σημαίνει «Κύριος των δυνάμεων». Για τους καββαλιστές “Elohim” είναι μια απρόσωπη έκφανση της Πρόνοιας του Θεού στον κόσμου, είναι το «αριστερό χέρι» του Θεού που αντιπροσωπεύει το δίκαιο και τον νόμο.
Στην εβραϊκή νουμερολογία, την Gematria, το όνομα “Elohim” δίνει αριθμητική αξία 86. Ισοδυναμεί, λοιπόν, με το όνομα HaTeva. Αυτό είναι το όνομα που δίδεται στην «Φύση» ή «Φυσικούς Νόμους», αυτό που κάποιοι δικοί μας, ανυποψίαστα ή υποψιασμένα ονομάζουν «Μητέρα Φύση».
Από την άλλη πλευρά, την δεξιά πλευρά, πάνω από το όνομα “Elohim” βρίσκεται το Τετραγράμματο, δηλ. το YHWH. Λόγω της θεωρούμενης ιερής του φύσης απαγορεύεται η προφορά του, οπότε σε αντικατάσταση χρησιμοποιούν του Hashem (Το Όνομα) και στις προσευχές το Adonai. Το Τετραγράμματο για τους καββαλιστές είναι το «δεξί χέρι» του Θεού και αντιπροσωπεύει το έλεος του Θεού, που υπερβαίνει την δικαιοσύνη του.
Η παρουσία του Ονόματος στον φυσικό κόσμο είναι γι’ αυτούς η Torah, όπως ακριβώς παρουσία του Λόγου του Θεού στον κόσμο είναι για τους Προτεστάντες η Αγία Γραφή. Οι Προτεστάντες μιμούνται σε αυτό το ζήτημα τους καββαλιστές.
Έχοντας, λοιπόν, ο Θεός στην προ-μεσσιανική εποχή «δεξί» και «αριστερό» χέρι, “Elohim” και “YHWH”, στην κυβέρνηση του κόσμου, στην μετα-μεσσιανική εποχή θα έχει συμβασιλείς τους δίκαιους, ως κυβερνήτες των άστρων και των εξωγήινων κατοίκους τους.
Συνεχίζεται…
Η εβραϊκή μαγεία Καμπαλλά μέσα στην “επιστημονική φαντασία” (ΚΟΙΛΗ ΓΗ)
Η εβραϊκή μαγεία Καμπαλλά μέσα στην “επιστημονική φαντασία” (εξελικτική δημιουργία)
Η εβραϊκή μαγεία Καμπαλλά μέσα στην “επιστημονική φαντασία” (Η ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΟΣ)