π. Στέφανος Στεφόπουλος
Μέρος Α : Ο Ιερός Ναός
Κάθε Ναός διαιρείται σε τρία μέρη για την εξυπηρέτηση των λατρευτικών αναγκών. Στο Άγιο Βήμα, στον κυρίως Ναό και στο Νάρθηκα. Κάθε Ναός είναι αγιογραφημένος με συγκεκριμένους κανόνες που θα μπορούσαν να συνοψιστούν ως εξής:
Υπάρχουν 3 εικονογραφικοί κύκλοι-ο Δογματικός, ο Λειτουργικός και ο Ιστορικός. Ο Δογματικός αφορά στον τρούλο όπου εικονίζεται ο Παντοκράτωρ περιστοιχιζόμενος από τις αγγελικές δυνάμεις, οι Προφήτες που προανήγγειλαν τον Ιησού ως Μεσσία και οι Ευαγγελιστές που διέδωσαν το λόγο του Χριστού και υποβαστάζουν την Εκκλησία, σαν στύλοι, με το έργο τους. Ο Λειτουργικός έχει να κάνει με το χώρο του Ιερού Βήματος και εικονίζει την Πλατυτέρα μεσιτεύουσα υπέρ της Εκκλησίας, την θεία Μετάληψη των Αποστόλων από τον ίδιο το Χριστό, τη θυσία του Αβραάμ και τους μεγάλους Ιεράρχες. Ο Ιστορικός, τέλος, κύκλος δείχνει το Δωδεκάορτο, Ιεράρχες, Οσίους, Μάρτυρες και σκηνές από τη ζωή της Παναγίας και των Αγίων και εκτείνεται στις 4 καμάρες και τους πλάγιους τοίχους του Ιερού Ναού. Στο Νάρθηκα, τέλος, βλέπει κανείς παραστάσεις από την Αποκάλυψη, την εξορία του Αδάμ, κ.α.
Στους Ναούς χρησιμοποιούνται και άλλα σύμβολα πέρα από τις αγιογραφίες που τα έχουμε από την εποχή των κατακομβών. Παραδείγματα αποτελούν τα περιστέρια, τα παγώνια, τα ελάφια, τα λιοντάρια, τα φίδια, οι ελιές, οι φοίνικες, οι δάφνες, τα κλήματα, οι άγκυρες, τα πλοία, οι λύχνοι, κ.α. Το περιστέρι συμβολίζει την ειρήνη της ψυχής στον Παράδεισο. Θεωρείται σύμβολο αθωότητας και ακεραιότητας, σύμφωνα με τα λόγια του Κυρίου «γίνεσθε φρόνιμοι ως οι όφεις και ακέραιοι ως αι περιστεραί» (Ματθ. 10, 16). Το παγώνι (ταώς) με το μεγαλοπρεπές φτέρωμά του συμβολίζει την αθανασία της ψυχής, ενώ όταν εμφανίζεται να πίνει νερό μέσα από φιάλη συμβολίζει τη νέα ζωή που αποκτά ο άνθρωπος δια της Θ. Μεταλήψεως. Το ελάφι που πίνει νερό από πηγή φανερώνει τους εξ εθνών Χριστιανούς που σπεύδουν να δροσιστούν με τα νάματα του ιερού Ευαγγελίου. Αν δε συνδυαστεί με το ελάφι και το Άγιο Ποτήριο, τότε αυτό σημαίνει τη δίψα του πιστού να προσέλθει στη Θεία Μετάληψη. Το λιοντάρι είναι το έμβλημα του Κυρίου. Όπως ο λέων, που κατά τη λαϊκή πίστη, κοιμάται με ανοιχτά τα μάτια, έτσι και ο Σωτήρας μας Ιησούς Χριστός αν και κλεισμένος στον τάφο, δε δοκίμασε σκοτασμό θανάτου. Σήμερα βλέπουμε πολύ συχνά 2 άγρυπνα λιοντάρια να κοσμούν τα ξυλόγλυπτα δεσποτικά των Ναών, όπως τα 12 λιοντάρια που κύκλωναν το θρόνο του σοφού βασιλέως Σολομώντος. Το φίδι άλλοτε συμβολίζει τη δύναμη του πονηρού και άλλοτε υπαινίσσεται το χάλκινο φίδι της Π.Δ. που συμβόλιζε τον Εσταυρωμένο. Η ελιά δηλώνει την αθανασία, ενώ όταν την μεταφέρει στο στόμα του ένα περιστέρι εικονίζει τη θεία ευσπλαχνία και την μεταξύ γης και ουρανού ειρηνοποίηση (μετά τον κατακλυσμό). Η δάφνη είναι το έμβλημα της μαρτυρικής δόξας. Η άμπελος είναι το έμβλημα της αληθινής Αμπέλου και της Θ. Μεταλήψεως. Η άγκυρα συμβολίζει την ελπίδα σύμφωνα με το εδάφιο Εβρ. στ’ 19. Δηλαδή την ελπίδα της ψυχής που είναι ο Χριστός, κ.λ.π.
Προσεχώς θα ασχοληθούμε εκτενώς με τα μέρη του Ιερού Ναού, δηλαδή με το Νάρθηκα, τον κυρίως Ναό και το Ιερό Βήμα.
(Κείμενα από Κ. Καλλινίκου «Ο Χριστιανικός Ναός και τα τελούμενα εν αυτώ», και π. Γ. Κουγιουμτζόγλου, «Λατρευτικό Εγχειρίδιο», Εκδ. Συναξάρι, Θεσ/νίκη 2002, σελ. 44-45)
ΕΣΜΑΓ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΩΝ 2006-2007 (11/10/06)
