ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑΣ ΔΙΕΘΝΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ
Η αντίδραση των Αγιορειτών
στην προσπάθεια διεθνοποίησης
του Αγίου Όρους
Η διεθνοποίηση του Όρους ήταν αίτημα της τσαρικής Ρωσίας, με απώτερο σκοπό να μετατραπεί η χερσόνησος σε ρωσική βάση. Οι εδώ πανσλαβιστές που έπαιρναν γραμμή από την Πετρούπολη κάνουν το σύνθημα σημαία. Οι μοναχοί των λοιπών εθνικοτήτων προτιμούν την προσάρτιση του Άθω μάλλον στην Ελλάδα, και για λόγους ιστορικούς και για λόγους δικαίου. Η Σερβία και το Μαυροβούνιο μένουν αδιάφοροι, ενώ η Βουλγαρία προτείνει να δοθεί το Όρος στη Ρουμανία, ώστε αυτή να απαλλαγεί από διεκδικήσεις της δεύτερης επί βουλγαρικών εδαφών…! Τον Άθω διεκδικούν και η Αγγλία και η Αυστρουγγαρία.
Η διεθνοποίηση του Όρους, κατά τους Ρώσους διπλωμάτες και εκκλησιαστικούς, συνίστατο στο να αναγνωριστεί η Χερσόνησος έδαφος ουδέτερο, υπό την προστασία ιμπεριαλιστικών δυνάμεων: των Ρώσων και των Αγγλογάλλων, όπως συμφωνήθηκε με τη συνθήκη του Λονδίνου (Φεβρουάριος 1913). Συνιστούσαν, για τα προσχήματα, να γίνει μεταξύ των Αγιορειτών δημοψήφισμα ονομαστικό (ονομαστικό, διότι υπερτερούσαν αριθμητικά με την τεχνητή αλλοίωση που επέφεραν στον πληθυσμό). Όμως η Παναγιορειτική αδελφότητα εγείρεται σύσσωμη εναντίον της πολιτικής εκείνης που απέβλεπε στην εξασφάλιση ξένων προς το μοναστικό πνεύμα σκοπών και επιδιώξεων. Η θαρραλέα και εμψυχωμένη αντίσταση των Αγιορειτών θα δικαιωθεί. Μετά 9μηνο από τη συνθήκη του Λονδίνου, πραγματοποιείται η πρεσβευτική διάσκεψη, πάλι στο Λονδίνο (Νοέμβριος 1913) που ορίζει, το Άγιο Όρος «να έχει αυτονομία ανεξάρτητη και ουδέτερη». Η φράση αυτή, παρόλο που δεν δίνει πλήρες διάγραμμα του καθεστώτος της Χερσονήσου, δεν επιτρέπει όμως να εφαρμοστούν ανεμπόδιστα τα επεκτατικά σχέδια.
Οι συντάκτες της παραπάνω φράσης εξέφραζαν το αίτημα των Ρώσων κελλιωτών και να, πως:
Κατά τις 12 Μαΐου 1913 Ρώσοι κελλιώτες συντάσσουν υπόμνημα που το στέλνουν στη συνδιάσκεψη των ξένων πρεσβευτών. Το υπόμνημα εκείνο ήταν υποβολιμαίο σ’ αυτούς από τον Παύλο Mansourof, υπάλληλο του Συνοδικού Γραφείου Μόσχας και πρώην γραμματέα της Ρωσικής Πρεσβείας Κωνσταντινούπολης, και το Μπόρις Serafimof, τμηματάρχη επί των εκκλησιαστικών της ίδιας Πρεσβείας. Στο κείμενο υπήρχαν και δίκαια αιτήματα, κυρίως εκείνα που αφορούσαν τις σχέσεις των κελλιών με τις Μονές: αυτοτέλεια των κελλιών, εσωτερική αυτοδιοίκηση, σύνταξη κώδικα νόμων, διάκριση των ποινικών από τα πνευματικά επιτίμια. Πίσω όμως από τα δίκαια εκείνα αιτήματα, που ήταν ενδοαγιορειτικά και δεν συγκινούσαν τους συνέδρους της συνδιάσκεψης, προβαλλόταν το αίτημα, όπως η Χερσόνησος αναγνωριστεί ως έδαφος ουδέτερο υπό την προστασία Ρωσίας, Ρουμανίας, Βουλγαρίας, Σερβίας, Μαυροβουνίου και Ελλάδας.
Εναντίον των Ρώσων κελλιωτών ξεσηκώθηκε σύνολος ο αγιορείτικος πληθυσμός, σε κάποια στιγμή και η Μονή Ρωσικού. Αλλά και το ήθος τους δεν τους έκανε πιστευτούς. Μ’ αυτούς είχε ασχοληθεί και η Ιερά Κοινότητα και το Πατριαρχείο και η Ιερά Σύνοδος της Ρωσικής Εκκλησίας. Λοιπόν οι 20 αντιπρόσωποι (και ο Ρωσικού) συντάσσουν μακροσκελές υπόμνημα (19 Αυγούστου 1913) προς τον Έντουαρντ Gray, πρόεδρο της συνδιάσκεψης των πρεσβευτών του Λονδίνου, με το οποίο αποκαλύπτουν και επισημαίνουν την εκτροπή των κελλιωτών. Το ιεροκοινοτικό κείμενο ορίζει: «η πρότασις της συγκυριαρχίας, κατά τας σχετικάς διατάξεις του διεθνούς δικαίου, εστί παράνομος και συνεπώς απαράδεκτος, ως παραβιάζουσα την κυριαρχίαν της Ελλάδος…». Τη Χερσόνησο «κατέκτησε δια του αίματος των τέκνων αυτής» η Ελλάδα κι επομένως ανήκει δικαιωματικά σ’ αυτήν.
Ήδη με την αντίσταση του συνόλου σχεδόν του Αγιορειτικού κόσμου και λίγες μέρες πριν δημοσιευτεί το υπόμνημα των 20 Μονών, γίνεται η συνθήκη του Βουκουρεστίου (Ιούλιος 1913), με την οποία καθορίζονται τα εδαφικά όρια των βαλκανικών κρατών και αναγνωρίζεται η ελληνική κυριότητα επί του Άθω. στη διάσκεψη εκείνη συμμετείχαν τα βαλκανικά κράτη: Ελλάδα, Βουλγαρία, Σερβία, Μαυροβούνιο.
Τέλος στις 3 Οκτωβρίου η Έκτακτος Ιερά Σύναξις των καθηγουμένων και των αντιπροσώπων των 19 Μονών (η Μ. Ρωσικού απήχε) συντάσσουν το περίφημο Ψήφισμα στο οποίο διακηρύσσεται σε 10 άρθρα η «αΐδιος ευγνωμοσύνη» των Μονών προς τις νικητήριες ελληνικές δυνάμεις και, παράλληλα, αποκρούεται «εντόνως ως ολεθρία δια την περαιτέρω εξέλιξιν του μοναχικού βίου εν Αγίω Όρει η ιδέα της διεθνοποιήσεως, ή ουδετεροποιήσεως, ή συγκυριαρχίας, ή συμπροστασίας, ή όπως άλλως ήθελέ τις ονομάσει την τάσιν» αυτήν. Το Ψήφισμα καλεί τις κυβερνήσεις των Ορθοδόξων κρατών «αλλά και ικετεύει αυτάς» να αναγνωρίσουν την κυριαρχία «του Ελληνικού Βασιλείου». Αλλιώς, προειδοποιεί, κάθε αντίθετη απόφαση «θέλει συναντήσει, εν τη εφαρμογή αυτής, ενασκούμενον το δικαίωμα της υπέρ ιερών και οσίων αμύνης». Η τελευταία φράση έδειχνε καθαρά την απόφαση των Αγιορειτών να τα παίξουν όλα για όλα, όπως φαινόταν κι από άλλη σύγχρονη εγκύκλιο της Ιεράς Κοινότητας (24 Σεπτεμβρίου 1913): «…ρίπτοντες, κατά το δη λεγόμενον, τον περί όλων κύβον» εναντίον εκείνου «όστις ήθελεν αποπειραθεί να αποβιβασθή εν τω Ιερώ ημών Τόπω με σκοπόν διεθνοποιήσεως αυτού».
Στο μεταξύ η ρωσική διπλωματία έχει μεταφέρει το παιχνίδι της σ’ άλλο ταμπλό: στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Έτσι οι πληροφορίες που έφταναν στο Όρος μιλούσαν για υιοθέτηση των ρωσικών αξιώσεων από το Πατριαρχείο. Όμως η Ιερά Κοινότητα δηλώνει ρητά στο Πατριαρχείο «ότι ουδεμίαν λύσιν του Αγιορειτικού ζητήματος θα αποδέχετο γενησομένην εν αγνοία της». Η έξαψη διέτρεχε όλη τη Χερσόνησο και όλοι «προέβλεπαν γεγονότα αδήλου εκτάσεως και απροσδιορίστου επιπτώσεως δια τε το παρόν και το μέλλον» του Αγίου Όρους.
Κατά τις αρχές Φεβρουαρίου του 1913, 5μελής επιτροπή Αγιορειτών αντιπροσώπων μεταβαίνει στην Αθήνα, όπου τους υποδέχεται ο βασιλιάς Κωνσταντίνος και, στη συνέχεια, ο πρωθυπουργός Ελ. Βενιζέλος καθώς και ο αρχιεπίσκοπος (τότε μητροπολίτης) Θεόκλητος. Πολύς λαός επευφημούσε την αντιπροσωπία και έδειχνε διάθεση «ως εθελοντής να πολεμήση παρά το πλευρόν» των Αγιορειτών. Επίσης οι καθηγητές Μ. Χατζηδάκης και Π. Καρολίδης συγχάρηκαν «πάσαν την Αγιορειτικήν χορείαν επί τη ανδρική στάσει, ην εν τω ζητήματι τούτω επεδείξατο».
Το Άγιο Όρος, όλα πείθουν, θα μείνει στην Ελλάδα. Σε λίγο θα ξεσπάσει ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος (1914), ύστερα η Ρωσική Επανάσταση (1917) και, στη συνέχεια, ο ελληνοτουρκικός πόλεμος (1921-22), που αποβαίνουν ανανεωμένες αιτίες να ναυαγούν τα σχέδια της διεθνοποίησης. Οι επόμενες συνθήκες, του Νεϊγύ (27 Νοεμβρίου 1919) και των Σεβρών (10 Αυγούστου 1920) κάνουν μνεία του Άθωνα. Επίσης και στη συνθήκη της Λωζάνης, μεταξύ Ελλάδας – Τουρκίας (Ιούλιος 1923), αναγνωρίζεται de jure η κυριαρχία τιυ Ελληνικού κράτους επί του Αγίου Όρους. Στο άρθρο 13 της συνθήκης αυτής ορίζεται πως η Ελλάδα υποχρεούται να αναγνωρίσει και διατηρήσει τα δικαιώματα και ελευθερίες των μη ελληνικών κοινοτήτων του Αγίου Όρους, σύμφωνα με το άρθρο 62 της συνθήκης του Βερολίνου του 1878.
Το Ρωσικό κράτος με τη μπολσεβικική επανάσταση του 1917 παύει κάθε υποστήριξη προς τους Αγιορείτες πανσλαβιστές. Αυτό, πλέον, τους επιτρέπει να αντιληφθούν πως όλα ήταν μια φενάκη. Το μεγαλοϊδεατισμό των πανσλαβιστών θα συνεχίσουν να ενισχύουν, μόνο ηθικά, οι υπό τον Αναστάσιο Ρώσοι μητροπολίτες – φυγάδες στο Κάρλοβιτς. Η πτώση του τσαρικού καθεστώτος φέρνει σε επίγνωση τους πανσλαβιστές. Συνέρχονται και ζητούν να φιλιωθούν με τους μοναχούς των άλλων εθνικοτήτων. Και αρχίζουν όλα να τοποθετούνται σε ευαγγελικές βάσεις.
Χρήστος Γ. Πατρινέλης,
Ομ. Καθηγητής της Νέας Ελληνικής Ιστορίας του Α.Π.Θ.
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ “ΘΗΣΑΥΡΟΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ”, Θεσσαλονίκη 1997.
ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΚΡΑΤΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ
ΤΟΥ ΝΕΟΚΛΗ ΚΑΖΑΖΗ*
Την 23η Ιουνίου 1901 επισκέφθηκε το Άγιον Όρος ο Πρόεδρος της εταιρείας «του Ελληνισμού» και Πρύτανης του εθνικού Ελληνικού Πανεπιστημίου, Νεοκλής Καζάζης. Παρέμεινε ως τις 7 Ιουλίου, επισκέφθηκε όλες σχεδόν τις Μονές και τις Σκήτες αποκομίζοντας πλήθος ευγενών ιδεών περί του Αγίου Όρους. Τις κρίσεις του για την εν γένει κατάσταση του ιερού Τόπου και τους μελλοντικούς κινδύνους από την σλαβική επιδρομή, κατέγραψε ως εξής:
Ιδιαιτέρως επέστησα την προσοχήν μου εις το άγιον Όρος, επειδή ήκουον άλλοτε μεν ότι η ελληνική επιρροή εξέλιπεν εντελώς, άλλοτε δε ότι ουδείς φόβος υπάρχει εκ της σλαυϊκής επιδρομής.
Επί πολλάς ημέρας παρέμεινα εις το άγιον Όρος, προσπαθών να μελετήσω όσον το δυνατόν λεπτομερέστερον την εκεί κατάστασιν και ν΄αντιληφθώ οποίους κινδύνους διατρέχουσιν αι ελληνικαί Μοναί, και εσχημάτισα την πεποίθησιν ότι δεν είναι τα πράγματα τόσον δυσάρεστα, όσον προσπαθούσί τινες να παραστήσωσιν αυτά, αλλ΄ούτε και πρέπει ν΄αναπαυώμεθα επί ρόδων.
Μίαν μόνην Μονήν έχουσιν οι Βούλγαροι, μίαν οι Σέρβοι, μίαν οι Ρώσσοι, αι δε λοιπαί ανήκουσιν εις ημάς. Υπό την έποψιν του πληθυσμού δεν υπερτερούσιν οι Σλαύοι τους Έλληνας παρ’ όλας τας προσπαθείας των.
Ότι ιδιαιτέρως μου εκίνησε την προσοχήν είναι ο βίος, ον διάγουσιν οι Ρώσσοι Μοναχοί. Δεν εύρον ουδεμίαν διαφοράν μεταξύ του κοσμικού και του καλογηρικού βίου των Ρώσσων.
Αι Μοναί των έχουσι στολισθή μεγαλοπρεπέστατα και ο εισερχόμενος εις αυτάς αμφιβάλλει εάν ευρίσκηται εις Ανάκτορα ή εις Μοναστήρια.
Άφθονος ο χρυσός εις κοσμήματα έχει χυθή πανταχού, και καταπλήσσεταί τις, βλέπων την σωρείαν των πολυτίμων δώρων, άτινα οι Ρώσσοι αποστέλλουσιν εις τους καλογήρους των.
Και η δίαιτά των δεν είναι καθόλου καλογηρική. Εν αντιθέσει προς τους ιδικούς μας Μοναχούς, οίτινες, υπό την έποψιν της τροφής, δύναταί τις ειπείν, ότι βασανίζουσι το σώμα, ενώ οι Ρώσσοι τρώγουσι πάντοτε κάλλιστα και δεν εννοούσι να υποστώσιν ουδέ την ελαχίστην στέρησιν.
Ο εν Θεσσαλονίκη Ρώσσος πρόξενος επισκέπτεται συχνότατα τους Ρώσσους Μοναχούς και η άφιξίς του γίνεται πάντοτε αφορμή επιδείξεων. Επιδαψιλεύουσιν εις αυτόν απείρους περιποιήσεις, συνεννοούνται επί των αναφαινομένων εκάστοτε ζητημάτων και ενίοτε αμφιβάλλει κανείς, εάν εκεί είναι καλογηρική συγκέντρωσις ή ρωσσικόν διπλωματικόν Πρακτορείον.
Εν αντιθέσει προς τους Ρώσσους καλογήρους οι ιδικοί μας διέρχονται βίον αληθώς μοναχικόν.
Πολύ αμφιβάλλω εάν δύναται να ζήση εκεί τις εξ ημών, τρώγων εν τοις Κοινοβίοις μέλανα ζωμόν και μη οσφραινόμενος καν ουδέποτε το κρέας.
Υπάρχουν αληθώς και ελληνικά Μοναστήρια πλούσια, όπως είναι το του Βατοπεδίου. Εν τούτοις με όλα τα εισοδήματά των δεν επιτρέπονται εις τους καλογήρους πολυτέλειαι. Έπειτα βλέπετε, ότι λείπουσιν απ’ αυτούς τα δώρα, είτε από την Κυβέρνησιν προερχόμενα είτε από ιδιώτας.
Οι Μοναχοί μας διακρίνονται δια το ταμιευτικόν πνεύμα των και μετά καταπλήξεως ήκουσα, ότι ο Ηγούμενος μιας των Μονών (της του Γρηγορίου), εκ Τριπόλεως καταγόμενος και υπέργηρως ήδη, κατώρθωσε κατά το διάστημα της Ηγουμενίας του ν’ απαλλάξη την Μονήν του μεγάλου χρέους, το οποίον από πολλού είχε.
Παρ’ όλην την αντίθεσιν του βίου, ον διάγουσιν, είναι πάντοτε ακμαίοι. Η ζωηρότης δε των Πελοποννησίων δεν εξαφανίζεται εκεί και αφού την καλύψη το καλογηρικόν ένδυμα.
Την σημαίαν της Ορθοδοξίας κρατούσι πάντοτε υψηλά οι Έλληνες Μοναχοί και αγωνίζονται να ματαιώσωσι την επιδρομήν των Ρώσων.
Είναι πολλά τα σχέδια, άτινα έχουσιν οι Ρώσσοι και παντοιοτρόπως προσπαθούσι να τα πραγματοποιήσωσι.
Ζητούσιν, επί παραδείγματι, μίαν Σκήτην και αντί να σταλώσιν εις αυτήν οι ωρισμένοι καλόγηροι, αποστέλλεται από καιρού εις καιρόν ολόκληρον στράτευμα Μοναχών. Οι Μοναχοί μας φωνάζουσι, διαμαρτύρονται και επικαλούνται τους κανονισμούς, δια να καταδείξωσι το παράνομον της επιδρομής. Πολλάκις απειλούσι να εκδιώξωσι τους εισβαλόντας ξένους και αι προσπάθειαί των συνήθως δεν αποβαίνουσιν άνευ αποτελέσματος.
Ιδού λοιπόν ποίος είναι ο μεγαλείτερος κίνδυνος, ον διατρέχουσιν εις το άγιον Όρος, και που πρέπει να επιστήσωμεν την προσοχήν μας.
Οι Έλληνες Μοναχοί, ενισχυόμενοι καταλλήλως, πρέπει να μη επιτρέπωσιν εις τους Ρώσσους ουδέ την ελαχίστην των κανονισμών υπέρβαιν. Δι’ οιωνδήποτε μέσων είνε ανάγκη να περιστείλωσι τας ορέξεις των και κυρίως να μη επιτρέψωσιν εις αυτούς να μεταβάλωσι τας απλάς Σκήτας εις Μοναστήρια, έχοντα δικαίωμα ψήφου εις την Συνέλευσιν.
Πηγή: Γερασίμου Σμυρνάκη ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ
*Ο Νεοκλής Καζάζης (Πέτρα Μηθύμνης, Λέσβος, 1849-1936) ήταν καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, υπέρμαχος των εθνικών δικαίων. Τακτικός καθηγητής της πολιτικής οικονομίας (1891-1894) και της εγκυκλοπαιδείας και της φιλοσοφίας του Δικαίου (1894-1910). Βουλευτής Αττικής και Βοιωτίας στη Α΄ Αναθεωρητική Βουλή (1910).
Το επιστημονικό και συγγραφικό του έργο υπήρξε σημαντικό και πληθωρικό. Παράλληλα πολύ σημαντική υπήρξε η εθνική του δραστηριότητα όχι μόνο ως κρατικού αντιπροσώπου σε ξένες μεγάλες επετείους, αλλά ιδίως ως εμπνευστή, ιδρυτή, προέδρου και ενισχυτή της εταιρείας «Ελληνισμός» από το 1894, εργαζόμενος υπέρ των εθνικών δικαίων στα αλύτρωτα εδάφη, με πληθώρα δημοσιευμάτων.
Ιδρυτής των περιοδικών Ελληνισμός (1898), με μακρά σειρά πληθωρικών τόμων, Hellenisme, στο Παρίσι (1904-1912) και Hellenismus, στη Λειψία (1907).
Σπουδαία εθνικά ήταν η συμμετοχή του σε συλλαλητήρια και δείπνα προσωπικοτήτων στο εξωτερικό με σκοπό την προβολή των ελληνικών δικαίων στα μακεδονικά, τα θρακικά, τα κρητικά εδάφη. Για την προώθηση των δικαίων αυτών, ίδρυσε στο Παρίσι, το 1904, «Σύνδεσμο υπέρ των Ελληνικών Δικαίων», τον οποίο ενίσχυσαν μεγάλες προσωπικότητες (Κλεμανσώ, Ντενί Κοσέν κ.ά.).
ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ
ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΙΕΡΑ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Ιωακείμ Γ΄ με την εγκύκλιό του αυτή προς την Ιερά Κοινότητα του Αγίου Όρους, καταδικάζει τις ενέργειες των επιδραμόντων ρασοφόρων από τον βορρά, οι οποίοι κάθε άλλο παρά την σωτηρία της ψυχής τους επεδίωκαν.
Η επιστολή αναφέρεται στα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στο Άγιο Όρος το τελευταίο τέταρτο του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα.
ΨΗΦΙΣΜΑ ΕΚΤΑΚΤΗΣ ΣΥΝΕΛΕΥΣΕΩΣ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ
3 Οκτωβρίου 1913
Εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος
Η έκτακτος Ιερά του Αγίου Όρους Σύναξις συγκροτουμένη εκ των Καθηγουμένων και Προϊσταμένων των είκοσι Κυριάρχων, Βασιλικών, Πατριαρχικών και Σταυροπηγιακών Ιερών Μονών κανονικώς και νομίμως εκπροσωπούσα την όλην αυτοδιοίκητον μοναχικήν του Αγίου Όρους Πολιτείαν συνελθούσα σήμερον ημέραν Πέμπτην μηνός Οκτωβρίου 3ην του Σωτηρίου έτους 1913 εν τω Ιερώ ναώ του Πρωτάτου εν Καρυαίς, ενώπιον της θαυματουργής εικόνος της υπεραγίας Θεοτόκου «το Άξιον εστι» ψηφίζει εν Αγίω Πνεύματι.
α) Ευλογεί το ευλογητόν όνομα του Πανοικτίρμονος Θεού, ότι ηυδόκησεν εν τω απείρω Αυτού ελέει να ελευθερωθή ο Άγιος ούτος τόπος από της δεσποτείας της ημισελήνου και να επανέλθη υπό την φωτοβόλον προστασίαν της σημαίας του Σταυρού.
β) Εκφράζει αΐδιον ευγνωμοσύνην τω Μεγαλειοτάτω Βασιλεί των Ελλήνων Κωνσταντίνω ΙΒ΄ τω Ελευθερωτή, όστις ως εκτελεστής της Βουλής του Θεού έδωκε τω Αγίω τούτω τόπω την ελευθερίαν.
γ) Διατάσσει, ίνα η δότειρα της ελευθερίας του Αγίου Όρους Ελληνική σημαία εξακολουθήση κυματίζουσα εις το διηνεκές επί πασών των εν αυτώ Ιερών Μονών και των εξαρτημάτων αυτών, ως σύμβολον κυριότητος και προστασίας.
δ) Κηρύττει αναλλοιώτους τας θεμελιώδεις βάσεις του εν ισχύϊ αυτοδιοικήτου Μοναστηριακού Πολιτεύματος του Αγίου Όρους υπό την πνευματικήν δικαιοδοσίαν του Οικουμενικού Πατριάρχου, κατά τας μέχρι τούδε υφισταμένας σχέσεις, τας διαγραφομένας εν τοις Γενικοίς Κανονισμοίς του Αγίου Όρους Άθω, παν δε τέως υφιστάμενον δικαίωμα νόμιμον της οθωμανικής Αυτοκρατορίας επί του Αγίου Όρους αναγνωρίζει μεταβιβασθέν εις το Ελληνικόν Βασίλειον.
ε) Αποκρούει εντόνως ως ολεθρίαν δια την περαιτέρωεξέλιξιν του μοναχικού βίου εν Αγίω Όρει την ιδέαν της διεθνοποιήσεως ή ουδετεροποιήσεως ή συγκυριαρχίας ή συμπροστασίας ή όπως άλλως ήθελέ τις ονομάσει την τάσιν της πολιτικής εκμεταλλεύσεως του Ιερού ημών τόπου, θεωρεί δε το ιερόν έδαφος του Αγίου Όρους ως αναποσπάστως ηνωμένον μετά του όλου εδάφους του Ελληνικού Βασιλείου.
στ) Ευχαριστεί τας υψηλάς Κυβερνήσεις πάντων των ορθοδόξων Κρατών δια το διατρανούμενον υπ΄ αυτών ευσεβές ενδιαφέρον υπέρ του Αγίου Όρους, αλλά και ικετεύει αυτάς εν ονόματι της ορθοδοξίας να μη θελήσωσιν ενστερνιζόμεναι την ιδέαν της συμπροστασίας να γίνωσιν ένοχοι ολέθρου του Σεμνείου τούτου της όλης ορθοδοξίας, ένθα εν αγαστή αδελφική συμπνοία συζώσι τον βίον της μοναχικής αρετής δούλοι Χριστού πάσης εθνότητος, αλλά τουναντίον εν αγάπη χριστιανική το φιλοδίκαιον αυτών και την αμοιβαίαν εμπιστοσύνην επιδεικνύμεναι να αναγνωρίσωσιν ότι το δικαίωμα της πολιτικής προστασίας του Αγίου Όρους ανήκει εις μόνον το Ελληνικόν Βασίλειον, του οποίου ο στρατός έδωκεν αυτώ την ελευθερίαν και υπό των χωρών του οποίου πανταχόθεν περιβάλλεται.
ζ) Παρακαλεί τους εξοχωτάτους λειτουργούς των Μ. Δυνάμεων τους συγκροτούντας την εν Λονδίνω Συνδιάσκεψιν να μη θελήσωσι δια παρακινδυνευμένης αποφάσεως αυτών να δημιουργήσωσι ζήτημα θρησκευτικόν πολιτικού χαρακτήρος επικίνδυνον ως εκ της φύσεως αυτού δια την ειρήνην της Ανατολής.
η) Ικετεύει το σεπτόν Οικουμενικόν Πατριαρχείον όπως δια της εγκύρου παρεμβάσεως αυτού σώση τον Άγιον τούτον τόπον από παντός κινδύνου, τείνοντος εις την αλλοίωσιν του αγιορειτικού καθεστώτος.
θ) Διακηρύττει ενώπιον Θεού και ανθρώπων, ότι πάσα περί Αγίου Όρους διεθνής ή άλλου χαρακτήρος πράξις ή απόφασις αντιβαίνουσα προς τα εν τω παρόντι ψηφίσματι διατυπούμενα θέλει συναντήσει εν τη εφαρμογή αυτής ενασκούμενον το δικαίωμα της υπέρ Ιερών και Οσίων αμύνης, προσκαλεί δε από τούδε εν αγάπη Χριστού πάντας τους γνησίους Αγιορείτας Πατέρας και αδελφούς, ζηλωτάς της δόξης των Ομολογητών και Μαρτύρων του Αγίου τούτου τόπου να ετοιμασθώσι δια τον αμαράντινον του μαρτυρίου στέφανον.
ι) Εντέλλεται τη Ιερά Επιστασία, όπως διαβιβάση το μεν πρωτότυπον του παρόντος Ιερού ψηφίσματος εις την Α.Μ. τον σεπτόν ημών Βασιλέα Κωνσταντίνον τον ΙΒ΄ τον ελευθερωτήν, τον επί του Αγίου Όρους Διάδοχον των αοιδίμων Βυζαντινών Αυτοκρατόρων, των ιδρυτών των ιερών ημών Μονών, αντίγραφον δ΄ αυτού εις την Μεγάλην του Χριστού Εκκλησίαν, εις πάσας τας σεπτάς Κυβερνήσεις των ορθοδόξων Κρατών, και εις τα μέλη της εν Λονδίνω υψηλής Πρεσβευτικής Συνδιασκέψεως.
Εγένετο, ανεγνώσθη και υπεγράφη εν τω ιερώ ναώ του Πρωτάτου εν Καρυαίς ενώπιον της σεπτής εικόνος της Αειπαρθένου Μαρίας της υπερμάχου στρατηγού,
Ης ταις πρεσβείαις σώζοι ο Δεσπότης των απάντων τον Άγιον τούτον τόπον.
Οι Καθηγούμενοι και Προϊστάμενοι των είκοσιν Ιερών και ευαγών ημών Μονών, οι αποτελούντες την έκτακτον Ιεράν Σύναξιν.
Ο της Μ.Μεγίστης Λαύρας Γέρων Κορνήλιος
Ο της του Βατοπεδίου Αρκάδιος Ιεροδιάκονος
Ο της των Ιβήρων Ι. Ιωακείμ
Ο της του Χιλιανδαρίου Προηγ. Κλήμης
Ο της του Διονυσίου Καθηγ. Αρχιμ. Δοσίθεος
Ο της του Κουτλουμουσίου Καθηγ. Αρχ. Δαμασκηνός
Ο της του Παντοκράτορος Αρχιμ. Στέφανος
Ο της του Ξηροποτάμου
Ο της του Ζωγράφου Ιερομόναχος Μηνάς
Ο της του Δοχειαρίου Γέρων Ιερόθεος
Ο της του Καρακάλλου Καθηγ. Αρχιμ. Αθανάσιος
Ο της του Φιλοθέου Αρχιμ. Θεοδόσιος
Ο της του Σίμωνος Πέτρας Καθηγ. Αρχιμ. Ιωαννίκιος
Ο της του Αγίου Παύλου Ι. Ευλόγιος
Ο της του Σταυρονικήτα Γέροντος Γαβριήλ
Ο της του Ξενοφώντος Καθηγ. Αρχιμ. Γεδεών
Ο της του Γρηγορίου Βαρλαάμ
Ο της του Εσφιγμένου Χρυσόγονος Ιεροδιάκονος
Ο της του Ρωσικού
Ο της του Κωνσταμονίτου Μόδεστος Ιερομόναχος
Οι αντιπρόσωποι και Προϊστάμενοι των είκοσιν Ιερών και ευαγών ημών Μονών, οι αποτελούντες την τακτικήν Ιεράν Σύναξιν.
Ο της Μ.Μεγίστης Λαύρας Ησύχιος
Ο της του Βατοπεδίου Χαρίτων
Ο της των Ιβήρων Προηγ. Άνθιμος
Ο της του Χιλιανδαρίου Προηγ. Κλήμης
Ο της του Διονυσίου Γερ. Νικόδημος
Ο της του Κουτλουμουσίου Χαρίτων
Ο της του Παντοκράτορος Προηγ. Χρυσόστομος
Ο της του Ξηροποτάμου Προηγ. Μερκούριος
Ο της του Ζωγράφου Ιερομόναχος Μηνάς
Ο της του Δοχειαρίου Γερ. Διονύσιος
Ο της του Καρακάλλου Γερ. Φίλιππος
Ο της του Φιλοθέου Στέφανος
Ο της του Σίμωνος Πέτρας Φώτιος
Ο της του Αγίου Παύλου Γερ. Ευλόγιος
Ο της του Σταυρονικήτα Προηγ. Ελευθέριος
Ο της του Ξενοφώντος Γέρων Λουκάς
Ο της του Γρηγορίου Γέρων Ανδρέας
Ο της του Εσφιγμένου Χρυσόγονος Ιεροδιάκονος
Ο της του Ρωσικού
Ο της του Κωνσταμονίτου Μόδεστος Ιερομόναχος
***
ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΙΣ ΕΞ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ
Εν Καρυαίς, 3 Οκτωβρίου 1913
Ιστορική πράξις ιερά τον τε τύπον και την ουσίαν συνετελέσθη σήμερον εν τω Αγιωνύμω Όρει, πράξις ης την μεγάλην σημασίαν θα πιστοποιήση των γεγονότων η αλληλουχία.
Εν κατανύξει ιερά και ενθουσιασμώ αγίω οι σεβάσμιοι ηγούμενοι και προϊστάμενοι των κυριάρχων Μονών μετά και άλλων αντιπροσώπων αυτών συνελθόντες εις έκτακτον Συνέλευσιν εν Καρυαίς τη ιερά πρωτευούση της Ιεράς Πολιτείας εν τω Ιερώ Ναώ του Πρωτάτου, εν ω καθ εκάστην ακούονται μνημονευόμενα τα ονόματα των αοιδίμων αυτοκρατόρων Νικηφόρου (του Φωκά) και Ιωάννου (του Τσιμισκή) ως ιδρυτών αυτού, μετά ικετήριον δέησιν προς την Προστάτιδα του Αγίου Όρους Αειπάρθενον Θεοτόκον προ της θαυματουργού αυτής εικόνος του «Άξιον Εστίν» υπέγραψαν ιερόν ψήφισμα, εν ω σταθερώς και αμετακλήτως διετύπωσαν το φρόνημα εαυτών τε και των χιλιάδων των Μοναχών, ους αντιπροσωπεύουσιν, επί του ζητήματος της πολιτικής τύχης του Αγίου αυτών Τόπου.
Εις την τελετήν του ιερού ψηφίσματος παρίσταντο ωσεί πεντακόσιοι αγιορείται πατέρες και πλήθος ικανόν λαϊκών εκ των εμπορευομένων ή παρεπιδημούντων, παρίσταντο δε εν βαθυτάτη συγκινήσει και αντιπρόσωποι αξιωματικοί και στρατιώται του ενδόξου ελληνικού στρατού του αναστηλώσαντος την σημαίαν του σταυρού επί του τόπου, όστις αποτελεί το αιώνιον μνημείον της ευσεβείας των αοιδίμων του Βυζαντίου Αυτοκρατόρων. Παρέστην και εγώ μύστης απλούς της ιεράς ταύτης μυσταγωγίας. Η ψυχική συγκίνησις ήτις με κατέλαβε και τα αναβλύσαντα από των οφθαλμών μου δάκρυα απεκάλυψαν εις εμέ την ηθικήν μου εν Χριστώ ατέλειαν απέναντι των ταπεινών αυτών τω σχήματι ανθρώπων, οίτινες ψύχραιμοι, γαλήνιοι, αποφασιστικοί, σχεδόν ασυγκίνητοι υπέγραφον ενώπιον της εικόνος της Θεομήτορος τον όρκον του να αποθανώσι πάντες νέοι και γέροντες ενασκούντες «το δικαίωμα της υπέρ ιερών και οσίων αμύνης».
Διότι ακριβώς περί τούτου πρόκειται. Οι σεβάσμιοι Πατέρες δια της υπογραφής του ψηφίσματός των εν τω ναώ μετά τελετήν ιεράν και ενώπιον της σεπτής εικόνος της υπερμάχου στρατηγού δεν διετύπωσαν μόνον το φρόνημά των αλλά και ώμοσαν τον όρκον του στρατιώτου της πίστεως. Τι σημαίνει το ότι ο κινούμενος κατ αυτών στρατεύεται υπό την σημαίαν σταυρού του; Ακριβώς το ότι υπό την σημαίαν του σταυρού και της ορθοδοξίας μελετάται κατά του Αγίου Όρους αδικία, ην δεν απετόλμησαν αι στρατιαί της ημισελήνου επί πέντε αιώνας, είναι είς επί πλέον λόγος να δοθή μάθημα τέλειον υπό της ασθενείας των ταπεινών δούλων του Χριστού εις την γαυριώσαν ισχύν του κόσμου. Ούτω σκέπτονται οι Μοναχοί του Αγίου Όρους οι υπό οικείων και ξένων θεωρηθέντες ως ποσότης μη υπολογίσιμος. Διότι ούτω μόνον δύναται να χαρακτηρισθή η γενομένη, ότε εκινδύνευεν η Θεσσαλονίκη, προκαταρκτική περί Αγίου Όρους συναλλαγή.
Οι Αγιορείται εως χθες ακόμη δεν είχον πιστεύσει ότι σοβαρώς ετέθη υπό μελέτην η αφαίρεσις απ αυτών της χαράς, ην ησθάνθησαν ότι ανέζησαν οι αοίδιμοι ιδρυταί των Μονών αυτών Αυτοκράτορες εν τω προσώπω του γνησίου αυτών διαδόχου Κωνσταντίνου του ελευθερωτού. Ήδη όμως ότε ο μεν τύπος έφερε μέχρι των ησυχαστηρίων αυτών τας εν Λονδίνω ληφθείσας αποφάσεις, η δε εν μέσω αυτών παρουσία του κ. Βόριδος Σαραφείμωφ ανεπισήμου απεσταλμένου της ρωσικής Κυβερνήσεως επιστοποίησε την τεκταινομένην πολιτικήν κατά του Τόπου της ασκήσεώς των επιβουλήν αφέντες τα ασκητήρια αυτών ετοιμάζονται ως ζηλωταί της δόξης των πατέρων αυτών «δια τον αμαράντινον του μαρτυρίου στέφανον».
Της σεμνής ταύτης φράσεως τη έννοιαν πιθανόν να μη εννοώσι πάντες οι εν Λονδίνω κατά την μέθοδον του Προκρούστου το δίκαιον απονέμοντες, αρκεί όμως ότι εννοεί αυτήν η Ρωσική Κυβέρνησις και ο ελληνικός λαός. Η Ρωσία χθες ακόμη ευρεθείσα εις την ανάγκην να αντικρύση εν αυτώ τω ιερώ εδάφει του Άθω τον θρησκευτικόν φανατισμόν εν τω προσώπω των ρώσων Μοναχών, των οπαδών της των ονοματολατρών αιρέσεως, εγνώρισε την δύναμιν της θρησκευτικής πίστεως. Η διαφορά εν τούτοις μεταξύ των ρώσων αιρετικών πανταχόθεν καταδεδικασμένων και αποδεδοκιμασμένων και των ελλήνων ορθοδόξων πανταχόθεν μετά συμπαθείας παρακολουθουμένων θα είναι τεραστίως μεγάλη. Οι πρώτοι εις τας λόγχας των ρώσων πεζοναυτών αντέταξαν σταυρούς μόνον και εικόνας, οι δεύτεροι θα αντιτάξωσι και ξιφολόγχην και μάνλιχερ. Εκείνων λογχιζομένων αι κραυγαί δεν έφθανον εις τα ώτα του ρωσικού λαού δια την απόστασιν, τούτων όμως του κινδύνου αι επιβοαί θα αντηχήσωσι ταχύτατα εις πάσαν ελληνικήν γωνίαν ης υπάρχει εν Αγίω Όρει και είς αντιπρόσωπος, ουδέ θα μείνη απαθές το έθνος το ελληνικόν όταν ίδη πληττομένους τους αντιπροσώπους της θρησκείας του και τους φρουρούς των εθνικών ιδεωδών του.
Δια τούτο ορθότατα συνιστάται εν τω ψηφίσματι η προσοχή των εν Λονδίνω δικαστών να μη θελήσωσι δια παρακεκινδυνευμένης αποφάσεως να εμβάλωσιν εις νέους κινδύνους την μήπω άλλως τε απακατασταθείσαν ειρήνην της Ανατολής.
ο Κ.Μ.
17 Οκτωβρίου 1913
Η ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΑΓΙΟΡΕΙΤΩΝ
ΕΝΩΠΙΟΝ ΤΗΣ Α.Μ. ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ
Η Α.Μ. ο Βασιλεύς των Ελλήνων εδέχθη εν όλη τη επισημότητι εν τοις Ανακτόροις Του εις ακρόασιν την επιτροπήν, την αντιπροσωπεύουσαν τας Μονάς του Αγίου Όρους, ήτις επέδωκεν εις την Α.Μ. το ψήφισμα των Μονών της Ιεράς Συνάξεως, κατέθετο δε εκτός των προφορικών προσρήσεων και την εξής προσφώνησιν:
«Ευσεβέστατε Βασιλεύ,
«Πέντε ολοκλήρους αιώνας αι Βασιλικαί και Αυτοκρατορικαί Μοναί του Αγιωνύμου Όρους, τα αιώνια ταύτα μνημεία της ευσεβείας των αοιδίμων Αυτοκρατόρων του Βυζαντίου περιέμενον την Μεγαλειότητά Σου να φέρη εις αυτάς την ελευθερίαν και την αρχαίαν αυτών εύκλειαν. Και ήλθες Βασιλεύ Ένδοξε, ήλθες ακριβώς, όπως ο Άγιος Τόπος Σε ωνειρεύετο, όπως αι δεήσεις των μοναζόντων Σε εζήτησαν παρά του Θεού.
«Αλλ΄ ιδού ότι το πνεύμα του κόσμου επιχειρεί να καταστρέψη το έργον του Θεού. Ο μέγας Θεός ώρισε Σε τον γνήσιον διάδοχον των ευσεβών ιδρυτών των Ιερών Μονών του Αγίου Όρους, Ελευθερωτήν αυτών άρα και Κυβερνήτην και Προστάτην, αλλ΄ η ανθρωπίνη ματαιότης ζητεί να αποσπάση ημάς της πατρικής Σου εξουσίας και παραδώση εις προστάτας πολλούς, ίνα μη έχωμεν ουδένα.
«Όχι, Βασιλεύ Ευσεβέστατε, δεν ανεχόμεθα την αδικίαν ταύτην, διότι αντιβαίνει εις το θέλημα του Θεού και απεφασίσαμεν προ της Σεπτής Εικόνος της Αειπαρθένου Μαρίας, ότι ούτε ζωή, ούτε θάνατος δύναται να χωρίση ημάς από Σου, του απεσταλμένου προς ημάς υπό του Θεού.
«Την απόφασιν ημών ταύτην καταθέτομεν γραπτήν εις τας Βασιλικάς Σου χείρας.
«Εν Αθήναις τη 17 Οκτωβρίου 1913»
Το ψήφισμα εγένετο εν τη Ιερά Συνάξει του Άθω, είναι δε υπογεγραμμένον από όλους τους ηγουμένους και τους προϊσταμένους και αντιπροσώπους των Μονών εν τη Ιερά Συνάξει Καρυών.
Ο προϊστάμενος της Επιτροπής εγένετο δεκτός φέρων την ράβδον του κατά το παλαιόν τυπικόν των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων και της Βυζαντινής Αυλής. Το δικαίωμα τούτο της με ράβδον παρουσιάσεως είναι παλαιότατον.
Το ψήφισμα είναι επί μεμβράνης γεγραμμένον.
Η επιτροπή εγένετο ευμενέστατα δεκτή, μετά προσοχής δε και ιδιαιτέρου ενδιαφέροντος ήκουσεν η Α.Μ. τας ευχάς και τους πόθους των Ιερών Μονών του Αγίου Όρους.
Απαντών εις την προσφώνησιν η Α.Μ. ο Βασιλεύς είπε μετά συγκινήσεως προφανεστάτης:
– Ευχαριστώ, ευχαριστώ. Παρακολουθώ το ζήτημα του Αγίου Όρους μετά μεγίστης προσοχής και επιμελείας. Ας ελπίζωμεν όλα εις τον Θεόν. Εστέ ήσυχοι εν πάση περιπτώσει.
Η Α.Μ. εζήτησεν ακολούθως ποικίλας πληροφορίας παρά της Επιτροπής των Γερόντων, αναφερομένας εις τον τρόπον της ζωής των Μοναχών επί του Άθω και εις το από μακροτάτης σειράς ετών λειτουργούν επ΄ αυτού εκκλησιαστικόν καθεστώς. Ηρώτησε μεταξύ των άλλων:
– Εις την Ρωσικήν Μονήν υπάρχουν Έλληνες Μοναχοί;
– Υπάρχουν αρκετοί, Μεγαλειότατε, απήντησεν ο Πρόεδρος, συμβιούν δε εν αγάπη και ομονοία με τους Ρώσους.
Μετά διαφόρους άλλας πληροφορίας τας οποίας εζήτησεν η Α.Μ. αποτεινόμενος εκάστοτε χωριστά εις έκαστον μέλος της επιτροπής, προσέθεσεν εν τέλει:
– Ήθελα προ πολλού να επισκεφθώ το Άγιον Όρος. δυστυχώς όμως ποτέ δεν έλαβα τον καιρόν.. Αλλά τώρα πλέον θα έλθω χωρίς άλλο … θα έλθω προσεχώς.. μα πολύ προσεχώς.
ΕΠΙΣΤΟΛΗ-ΑΝΑΦΟΡΑ
ΤΟΥ ΜΕΛΕΤΙΟΥ ΜΕΤΑΞΑΚΗ ΣΤΟΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟ ΒΕΝΙΖΕΛΟ
Λουκά Δ. Παπαδάκη
………Στον Στέφανο Γρατσέα
………Στην εφημερίδα «Διέξοδος» της Ιεράπετρας (1 και 8 Απριλίου 2009) και στο περιοδικό «Άγκυρα Ελπίδος» της Ιεράς Μητρόπολεως Ιεραπύτνης και Σητείας (τ. 51, Ιούλιος-Αύγουστος 2009) είχαμε δημοσιεύσει το κείμενο:
«Ο Μελέτιος Μεταξάκης στο Άγιον Όρος».
………Σε αυτό ιστορούνται τα όσα επακολούθησαν της απελευθέρωσης του Αγίου Όρους από τον ελληνικό στρατό και παρακολουθείται η δράση του μητροπολίτη Κιτίου Μελετίου Μεταξάκη το 1913, όταν, διορισμένος από την ελληνική Κυβέρνηση ως μέλος επιτροπής υπό τον Ίωνα Δραγούμη, μετέβη επιτόπου, προκειμένου να αποσοβήσει τη διεθνοποίηση της Αθωνικής Πολιτείας, που απεργάζονταν οι Ρώσοι πανσλαβιστές.
………Ρόλο κεντρικού άξονα στο δημοσίευμα εκείνο έχει μία, αδημοσίευτη ως τότε, επιστολή – αναφορά, την οποία συνέταξε ο Μελέτιος ατις Καρυές την 23η Σεπτεμβρίου 1913 με αποδέκτη τον Πρόεδρο της Κυβέρνησης Ελευθέριο Βενιζέλο.
………Να πούμε, μέσα σε λίγες γραμμές, ότι στην επιστολή αυτή, η οποία φυλάσσεται στο Αρχείο της Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης Ηρακλείου, ο Μελέτιος περιγράφει τη συγκίνηση που προκάλεσε και τις ελπίδες που ενέπνευσε στους μοναχούς η παρουσία στο Περιβόλι της Παναγιάς εκπροσώπου της Κυβέρνησης των Αθηνών, καταγράφει τις ενέργειες της μοναστηριακής κοινότητας και του ιδίου τους χειρισμούς, δίδει δε πληροφορίες για τις κινήσεις του Ρώσου απεσταλμένου Βόριδα Σεραφείμωφ, τον οποίο δημοσιεύματα της εποχής έφεραν ως Πρόξενο της Ρωσίας στον Άθω.
………Από το Αρχείο της Βικελαίας αναδύεται και δεύτερη επιστολή – αναφορά του Μελετίου προς τον Βενιζέλο υπό ημερομηνία 17 Οκτωβρίου 1913, όπου αναπαριστάται εν συντομία, αλλά και με πιστότητα, η συνομιλία που είχε την προηγουμένη ο Μητροπολίτης με τον Σεραφείμωφ, τον τμηματάρχη επί των εκκλησιαστικών της Ρωσικής Πρεσβείας στην Κωνσταντινούπολη. Η αναφορά δεν παρέχει μόνον πληροφορίες για τις εξελίξεις στο αγιορείτικο, αλλά προσφέρει στην ελληνική διπλωματία επιχειρήματα, υποδεικνύει δε εμμέσως και το σχέδιο δράσης για την αίσια έκβαση του ζητήματος.
………Στην έπιστολή γίνεται λόγος για τους Ρώσους Μανσούρωφ και Σαζόνωφ. Ο Μανσούρωφ, πρώην Γραμματέας της Ρωσικής Πρεσβείας στην Κωνσταντινούπολη, την εποχή δε αυτή υπάλληλος του Συνοδικού Γραφείου Μόσχας, εξουσιοδοτείται από την Κυβέρνησή του να μεταβεί στο Άγιον Όρος, προκειμένου να μελετήσει όχι μόνο το αγιορειτικό ζήτημα, αλλά και αυτό της αίρεσης των Ονοματολατρών. Ο Ρώσος απεσταλμένος, διερχόμενος από την Αθήνα, έχει συνομιλία με τον Μελέτιο.
………Διαβάζουμε στον «Εκκλησιαστικό Κήρυκα» (τ. ΜΘ’, 15 Μαρτίου 1913): «…Ο κ. Μανσούρωφ, πατρώζων υιός του αοιδίμου Μανσούρωφ, όστις επί έτη μακρά μετά του Τερτίου Φιλίππωφ εκράτει εν Ρωσία υψηλά την σημαίαν των πατροπαραδότων προς τους Έλληνας ευνοιών, ευηρεστήθη διερχόμενος δι’ Αθηνών να επισκεφθή τον εκεί παρεπιδημούντα Π. Μητροπολίτην Κιτίου και επί γνωριμία και επί διαγνώσει των σκέψεων αυτού επί του ζητήματος του Αγίου Όρους …».
………Οι αντιλήψεις, τις οποίες υποτίθεται ότι είχε ο Μανσούρωφ, καταγράφονται σε δημοσίευμα της εφημερίδας «Μακεδονία» (5.3.1913):
………«Ο Βιενναίος “Ν.Ελ. Τύπος” πληροφορείται εκ Κωνσταντινουπόλεως ότι ο ειδικός απεσταλμένος της Ρωσσικής Κυβερνήσεως Μανσούρωφ επιστρέψας εκεί εκ της ειδικής αποστολής, ήτις τω είχεν ανατεθή, εδήλωσεν εν συνεντεύξει ότι η ίδρυσις δημοκρατίας μοναχών εν Αγίω Όρει είναι αδύνατος και αντιβαίνει εις τας εκκλησιαστικάς διατάξεις. Ο κ. Μανσούρωφ απεφάνθη υπέρ της προσαρτήσεως του Αγίου Όρους εις την Ελλάδα». Αλλά και στο έργο του Μελετίου «Το Άγιον Όρος και η Ρωσική πολιτική εν Ανατολή» σημειώνεται ότι ο Μανσούρωφ, ύστερα από συζητήσεις που είχε στην Κωνσταντινούπολη και στην Αθήνα, πριν ακόμη μεταβεί στον Άθω, «ήτο ήδη πεπεισμένος περί της ανάγκης του να εγκαταλειφθή η πρότασις (περί ουδετεροποιήσεως), αμφέβαλλε δε μόνον αν κατώρθου να πείση και τον κ. Σαζόνωφ». Όμως φαίνεται ότι τελικώς ο Μανσούρωφ είτε παραπλάνησε τους συνομιλητές του είτε μετέβαλε στάση, αφού στον Κήρυκα της 30ής Νοεμβρίου 1913 και σε επιστολή εκ Μόσχας (Δεκέμβριος 1912) προς «πρόσωπον ενδιαφερόμενον διά το ζήτημα του Αγίου Όρους», βρίσκουμε το εξής απόσπασμα: «…Ο κ. Μανσούρωφ εν ταις συνομιλίαις του δεν απέσχεν απερικαλύπτως να χαρακτηρίση ως όλον ασύμφορον και υπό πάσας τας επόψεις βλαβεράν την προσάρτησιν του Άθωνος εις την Ελλάδα, όχι μόνον διά τα συμφέροντα της Ορθοδοξίας (βεβαίως τα Ρωσικά), αλλά και δι΄αυτά ταύτα τα συμφέροντα των Μοναχών, και ως εκ τούτου, προσέθηκε, και αυτή η επαναφορά του Άθωνος υπό την κυριαρχίαν της Τουρκίας θα ήτο προτιμοτέρα (!), εάν δεν ήτο δυνατόν να ευρεθή άλλη τις λύσις, ως λ.χ. συλλογική των Ορθοδόξων κρατών διοίκησις η υπαγωγή αυτών υπό τον Οικουμενικόν Πατριάρχην…». Ο εντός παρενθέσεων σχολιασμός ανήκει στον Μελέτιο.
………Ο έτερος Ρώσος, ο Σαζόνωφ (1860-1927), είναι ο επί των Εξωτερικών υπουργός της τσαρικής Κυβέρνησης (1910-1916). Σχετικά με την κατεύθυνση της πολιτικής του μας ενημερώνει η έφημερίδα “Εμπρός” (2.4.1913) σε άρθρο της υπό τον τίτλο “Πανσλαυϊσμός και Πανγερμανισμός”: «…Σήμερον εγνώσθη ότι ο κ. Σαζόνωφ παρητήθη, αλλ΄ ότι ο Τσάρος δεν εδέχθη την παραίτησίν του. λόγος της υποβληθείσης παραιτήσεως του Ρώσσου υπουργού των Εξωτερικών είνε προφανώς η διαφωνία του προς τους Πανσλαυϊστάς…». Όμως ούτε εδώ μπορούμε να είμαστε βέβαιοι, εφόσον το ζήτημα προέκυψε λόγω της αντίδρασης των Πανσλαβιστών για τις συμφωνίες, στις οποίες προχώρησε ο Σαζόνωφ με τις άλλες Μεγάλες Δυνάμεις, επειδή θεωρήθηκαν ασύμφορες για την υπόθεσή τους.
………Την είδηση της συνάντησης Μελετίου-Μανσούρωφ δίδει στην εφημερίδα του ο απεσταλμένος της «Ν. Ημέρας» και την αναδημοσιεύει ο Κήρυκας (τ. ΝΘ’, 31 Οκτωβρίου 1913). Στο επόμενο τεύχος του περιοδικού (τ. Ξ’, 15 Νοεμβρίου) ο Μελέτιος υπό τον τίτλο «Ενδιαφέρουσα συνέντευξις» θα δημοσιεύσει κολοβό το διάλογο της κατ’ ιδίαν συνομιλίας τους στη ρωσική Μονή, αρχίζοντας, υστέρα από σύντομη εισαγωγή, με τα λόγια του Σεραφείμωφ: «Ως σας είπα και προχθές, διεβίβασα…». Θα παραλείψει δηλαδή το πρώτο μέρος, όπου ο Σεραφείμωφ παραπονείται ότι οι Βούλγαροι και οι Ρώσοι Αγιορείτες βρίσκονται υπό καθεστώς φόβου, λόγω της εναντίον τους δράσης ενόπλων Ελλήνων μοναχών, επιπλέον δε ότι και του ιδίου η ζωή απειλείται. Απουσιάζουν επομένως και οι απαντήσεις του Μελετίου ατις αιτιάσεις του Ρώσου, όπως επίσης και κάθε ένδειξη ότι το κείμενο αποτελεί απόσπασμα αναφοράς του Μητροπολίτη προς τον Πρόεδρο της ελληνικής Κυβέρνησης. Θα έλεγα ότι από το δεκαοκτασέλιδο χειρόγραφο λείπει κάθε τι που θα μπορούσε να βλάψει τα εθνικά συμφέροντα, οι πρώτες δηλαδή πεντέμισυ σελίδες, αλλά και η τελευταία σελίδα, στην οποία ο Μελέτιος, απευθυνόμενος στον Βενιζέλο, υποβάλλει την εκτίμησή του για την ειλικρίνεια των προθέσεών του συνομιλητή του.
………Παραδίδομε το πλήρες κείμενο, σημειώνοντας εντός αγκύλης τις σημαντικότερες διαφορές που παρουσιάζει το κείμενο του Κήρυκα:
………«Κύριε Πρόεδρε, χθες έσχον την ευκαιρίαν να ομιλήσω επί μακρόν μετά του κ. Β. Σεραφείμωφ υπό τας ακολούθους περιστάσεις. Εξακολουθών από της Μονής Βατοπαιδίου, οπόθεν είχον γράψει την τελευταίαν μου (επιστολήν), την πορείαν μου προς επίσκεψιν των προς το βάθος της Χερσονήσου Μονών, κατήντησα διά των Μονών Εσφιγμένου και Χιλανδαρίου (σερβικής) εις την του Ζωγράφου (βουλγαρικήν). Εις την τελευταίαν ταύτην ανέμενέ με ο κ. Σεραφείμωφ, επίτηδες εκ της ρωσικής Μονής δύο ώρας προ εμού αφιχθείς, όστις και εξέφρασε την επιθυμίαν να κατευθυνθώμεν από την του Ζωγράφου εις την ρωσικήν Μονήν, ης ο ηγούμενος είχεν απευθύνει και ιδιαιτέραν πρόσκλησιν περί επισκέψεως της Μονής. Εις την ρωσικήν Μονήν η συνήθης εις όλας τας Μονάς υποδοχή προσέλαβεν εξαιρετικήν επισημότητα, τεθέντος εις παράταξιν όλου του μεγάλου πλήθους των Μοναχών αυτής. Κατά την εν τω ναώ δοξολογίαν εμνημονεύθησαν ο Αυτοκράτωρ Νικόλαος και ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος, ομιλών δε προς το πυκνόν εκκλησίασμα, παρόντος και του κ. Σεραφείμωφ, παρέστησα πόσην οφείλουσι προς αλλήλους ευγνωμοσύνην Ρώσοι και Έλληνες και πόσον είνε αμφοτέροις επιβεβλημένον να τηρώσι την ενότητα του πνεύματος εν τω συνδέσμω της ειρήνης, και εξέφρασα την πεποίθησιν ότι η εκ των διεξαγομένων ενεργειών προκύψασα λύσις εις το της ημέρας ζήτημα θα είνε τοιαύτη, ώστε να ενισχυθή έτι μάλλον ο πολύτιμος της αγάπης δεσμός, ο συνδέων τους δύο αδελφούς εν πίστει λαούς.
………Μετά το δεϊπνον, μείναντες μόνοι μετά του κ. Σεραφείμωφ, συνωμιλήσαμεν επί ώρας δύο και ημίσειαν επί του ζητήματος του Αγίου Όρους, θα προσπαθήσω δε να αναπαραστήσω περιληπτικώς, αλλά και κατά το δυνατόν πιστώς, την συνομιλίαν ταύτην.
………- ΣΕΡΑΦΕΙΜΩΦ: Οι δυστυχείς Ζωγραφίται, ήρχισε λέγων ο κ. Σ., είνε καταφοβισμένοι. Δεν ημπορούν ακόμη να συνέλθουν εκ του τρόμου της κατά της Μονής των επιθέσεως.
………- ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ: Εννοείτε πάντως την πολεμικήν δρασιν κατά των εν τη Μονή Βουλγάρων στρατιωτών διαρκούντος του δευτέρου πολέμου. Αλλά μοι φαίνεται περίεργον πώς εινε δυνατόν και μετά μήνας τέσσερις να εύρίσκωνται ακόμη υπό τρόμου, αφού άλλως τε ουδέν συνέβη τραγικόν.
………- ΣΕΡ.: Εκείνο που τους φοβίζει, λέγει ο κ. Σ., είνε η ανάμνησις των οπλοφόρων Ελλήνων Μοναχών, οι οποίοι τότε περιεκύκλωσαν το Μοναστήριόν των, ουχί δε ολιγώτερον η εξουσία της Κοινότητος. Και αυτοί ακόμη οι Ρώσοι Μοναχοί είνε κατεπτοημένοι, ιδίως από της ήμέρας του ψηφίσματος φοβούνται επίθεσιν. Βεβαίως είνε εύκολον να γονατίζη τις ενώπιον της εικόνος της Θεοτόκου και να ορκίζηται, αλλά έπρεπε να λάβουν υπ΄όψει ποίαν απήχησιν η πράξις αν τη ηδύνατο να έχη εις τας τάξεις των Μοναχών και ιδία των ανυποτάκτων κελλιωτών, τους οποίους απαξ εξεγειρομένων, είνε δύσκολον πλέον να συγκρατήση η Κοινότης εις το καθήκον της τάξεως. Ήδη, καθώς με επληροφόρησαν, περιέρχονται τινες αυτών, εκβιάζοντες δι’ απειλών υπογραφάς κελλιωτών και δη και Ρώσων υπηκόων, ιδίως Μολδοβάνων, προς απόκρουσιν του υπομνήματος των Ρώσων κελλιωτών.
………- ΜΗΤΡ.: Δεν γνωρίζω, κ. Σεραφείμωφ, κατά πόσον είνε αληθής η πληροφορία υμών περί της διαγωγής των ζητούντων υπογραφάς Ελλήνων κελλιωτών, αλλά πιστεύετε υμείς ότι υφίσταται πράγματι βάσις φόβου διά τους Ρώσους ή οιουσδήποτε άλλους κατοίκους του Αγίου Όρους εκ μέρους των Ελλήνων Μοναχών;
………- ΣΕΡ.: Αν και γνωρίζω ότι οι Έλληνες Μοναχοί έχουσιν εις χείρας των ικανά όπλα, δεν νομίζω ότι υπάρχει οίος δήποτε κίνδυνος, διά τούτο και προσπαθώ να διασκεδάσω πάντα φόβον από τους ιδικούς μας, και πάλιν όμως ευρίσκω ότι η Κοινότης δεν πολιτεύεται συνετώς, αφού και η προς έμέ διαγωγή της ύπήρξε τοιαύτη, ώστε ηναγκάσθην να παραπονεθώ εις την Α.Θ.Παναγιότητα τον Οικουμενικόν Πατριάρχην, δεν έλλειψαν δε και απειλαί ακόμη εναντίον μου. Εννοείτε ότι εγώ δεν επίστευσα πότε ότι είνε ικανοί να μοι προξενήσουσι βλάβην, αλλά όπως δήποτε δεν μοι ήτο ευχάριστον να πληροφορηθώ ότι είνε ανάγκη να προφυλάττομαι.
………- ΜΗΤΡ.: Επιτρέψατέ μου, κ. Σεραφείμωφ, να Σας είπω παρρησία ότι, καθώς αντιλαμβάνομαι, μεταξύ των Ρώσων κελλιωτών υπάρχει πάρα πολύ μεγάλη δόσις κακοηθείας. Αφού διά των εντέχνων και επιμόνων διαδόσεων των, ότε ήλθατε διά να εγκατασταθήτε εδώ οριστικώς ως αντιπρόσωπος της Ρωσικής Κυβερνήσεως, εξηρέθησαν τα πνεύματα των Ελλήνων συναδέλφων των, έρχονται τώρα να Σας βεβαιώσουν ότι η ζωή Σας διατρέχει κίνδυνον. Διότι γνωρίζω ήδη από τον αστυνομικόν διοικητήν κ. Πριντούχην και από τον Πατέρα Αρκάδιον τον Βατοπαιδινόν, εις ους εξεθέσατε τα κατά την απειλήν, ότι την πληροφορίαν του κινδύνου έχετε εξ επιστολής Ρώσων Μοναχών. Η διαγωγή αύτη των Ρώσων κελλιωτών -διότι οι Μοναστηριακοί και Σκηνιώται υπήρξαν πάντοτε νομιμόφρονες, καθ’ όλα σύμφωνοι προς τους χαρακτηρισμούς, τους οποίους αποδίδουν εις αύτούς αι περί αυτών εγκύκλιοι της Αγιωτάτης Διοικούσης Συνόδου της Ρωσίας- παρέχει εις υμάς, κ. Σεραφείμωφ, την αφετηρίαν μελέτης εμβριθούς επί του Αγιορειτικού ζητήματος, δυναμένης να καθοδηγήση τας σκέψεις της Ρωσικής Κυβερνήσεως και τας ενεργείας προς άνεύρεσιν της βάσεως, εφ΄ης είνε πρέπον να τεθή το ζήτημα προς λύσιν αισίαν. Ο ερεθισμός των Ελλήνων αγιορειτών αρχίζει κυρίως από της ημέρας καθ΄ην εγένετο γνωστόν εις αυτούς το περιεχόμενον του υπομνήματος των Ρώσων κελλιωτών, δι΄ ου κατά τρόπον εντελώς ωμόν και αναιδή ζητείται η ριζική του καθεστώτος ανατροπή, με πνεύμα αντιστρατευόμενον και προς αυτάς τας θεμελιώδεις κανονικάς βάσεις του μοναστηριακού βίου. Είνε τοιαύτη η εκκεντρικότης του εγγράφου εκείνου, ώστε εις το αναιρετικόν αυτού υπόμνημα της Κοινότητος προθύμως έθηκε την υπογραφήν αυτής και η εν η φιλοξενούμεθα Ρωσική Μονή. Δεν είχε ταχυδρομηθή ακόμη προς την εν Λονδίνω Συνδιάσκεψιν το αναιρετικόν υπόμνημα της Κοινότητος, ότε η ευτυχής έλευσίς Σας λαμβάνεται υπ΄αυτών (σ. επιμ.: δηλ. των Ρώσων κελλιωτών) ως μέσον προς νέον εξερεθισμόν των πνευμάτων. Νομίζω ότι δεν έχετε ανάγκην άλλης εξηγήσεως της στάσεως της Κοινότητος, ήτις με την διακρίνουσαν τους Μοναχούς απροσποιητότητα ενήργησεν εν τω ζητήματι της διαμονής Σας εν τη Σκήτη του Αγ. Ανδρέου κατά τρόπον τοιούτον, ώστε ευθύς εξ αρχής να εννοήσητε ότι κατά της συγκυριαρχίας θα αντιτάξωσιν απεγνωσμένην άμυναν. Αλλά, ανεξαρτήτως της περί ης ομιλούμεν καταστάσεως καθ΄όλου ευνοήτου, δεν είνε αρά γε δυνατόν να εξετάσωμεν ομού όλας τας απόψεις, η τουλάχιστον τας κυριωτέρας, του ζητήματος;
………- ΣΕΡ.: Τούτο ακριβώς επιθυμώ και εγώ. (Από το σημείο τούτο αρχίζει το κείμενο του Κήρυκα) Ως Σας είπον και προχθές, διεβίβασα ήδη την γνώμην της Υμετέρας Σεβασμιότητος εις την Κυβέρνησίν μου, έχω δε λόγους να νομίζω ότι η ρωσική Κυβέρνησις προτιμά την δι απ΄ευθείας μετά της Ελλάδος συνεννοήσεως λύσιν. Μοι φαίνεται όμως περίεργον το ότι ο κ. Βενιζέλος εμμένει ακόμη και τώρα εις την ιδέαν της διά της Συνδιασκέψεως λύσεως.
………- ΜΗΤΡ.: Το γνωρίζετε ή το ύποθέτετε;
………- ΣΕΡ: Το γνωρίζω. Μέχρι προ τριών ήμερων τουλάχιστον ο κ. Βενιζέλος ήτο άκόμη της αρχικής ιδέας, αφού εβεβαίωσε τον κ. Ρούσεφ ότι εις την αγιορειτικήν Επιτροπήν, την κομίζουσαν εις Αθήνας το ψήφισμα, θα επανελάμβανεν ότι το ζήτημα θα λυθή διά αποφάσεως της πρεσβευτικής Συνδιασκέψεως.
………- ΜΗΤΡ.: Συνάγετε εκ τούτου ότι ο κ. Βενιζέλος προτιμά την διά της Συνδιασκέψεως λύσιν της διά της απ’ εύθείας μεταξύ των δύο Κρατών συνεννοήσεως;
………- ΣΕΡ.: Κλίνω να παραδεχθώ τούτο και δή μετά της παρατηρήσεως ότι, ως μοι φαίνεται, πρόκειται περί νέας κατευθύνσεως του ζητήματος εκ μέρους του κ. Βενιζέλου, διότι άρχικώς ο κ. Βενιζέλος έδωκε την συγκατάθεσίν του εις την ουδετεροποίησιν του Αγίου Όρους, ανεξαρτήτως οίας δήτινος αποφάσεως της πρεσβευτικής Συνδιασκέψεως (στον Κήρυκα: «…χωρίς να γίνη λόγος περί Πρεσβευτικής Συνδιασκέψεως»).
………- ΜΗΤΡ.: Εν τούτοις, όσον εγώ γνωρίζω, το ζήτημα ετράπη την οδόν της Συνδιασκέψεως, αφ’ ης στιγμής υπεγράφετο η Λονδίνειος συνθήκη της ειρήνης, βεβαίως δε η επακολουθήσασα η και προηγηθείσα ίσως εν τη Συνδιασκέψει επ’ αυτού συζήτησις ήτο αναγκαία συνέπεια της ρωσικής προτάσεως. Ώστε δύναται να λεχθή ότι το ζήτημα του Αγίου Όρους έφερε προ της Συνδιασκέψεως των Πρεσβευτών μάλλον η Ρωσία ή η Ελλάς και ότι άρα, εάν και σήμερον, κατά τας υμετέρας πληροφορίας, ο Πρόεδρος της Ελληνικής Κυβερνήσεως ομιλεί περί λύσεως διά της Συνδιασκέψεως, ουδέν άλλο πράττει ή να μένη επί της αρχήθεν υπό της ρωσικής προτάσεως χαραχθείσης οδού. Φρονείτε όμως ότι ο κ. Βενιζέλος θα απέστεργε την αλλην οδόν, εάν η Ρωσική Κυβέρνησις, αποσύρουσα την αρχικήν αυτής πρότασιν και αναγνωρίζουσα εις την Ελλάδα το δικαίωμα της προσαρτήσεως του Αγίου Όρους, εζήτει απλώς την εξασφάλισιν των κεκτημένων ρωσικών δικαιωμάτων; (στον Κήρυκα: «…Φρονείτε, όμως, ότι ο κ. Βενιζέλος θα απέστεργε την αλλην οδόν περί ης εγώ σας ωμίλησα και την οποίαν υπεδείξατε εις την Κυβέρνησίν σας, εάν ο κ. Σαζόνωφ, αποσύρων την αρχικήν αυτού πρότασιν και αναγνωρίζων εις την Ελλάδα έλευθερίαν προσαρτήσεως του Αγίου Όρους…»).
………- ΣΕΡ.: Δεν γνωρίζω, αλλά μοι φαίνεται ότι τοιαύτη πρότασις ήρμοζε να προέλθη μάλλον παρά της ελληνικής Κυβερνήσεως ή της ρωσικής.
………- ΜΗΤΡ.: Αν και δεν βλέπω καμμίαν σπουδαιότητα εις το παρά τίνος δέον να προέλθη τοιαύτη πρότασις, νομίζω εν τούτοις, είνε ετελώς ιδική μου η εξήγησις, ότι ο κ. Βενιζέλος είνε εν τάξει προς εαυτόν και προς την υπόθεσιν, αφίνων το ζήτημα να ακολουθήση την οδόν της εξελίξεως της ρωσικής προτάσεως. Εφ’ όσον δεν είνε βέβαιος ότι η ρωσική Κυβέρνησις διά των επανειλημμένων αυτής επί τόπου μελετών, αλλά και εκ της επισκοπήσεως της διεθνούς περί του ζητήματος αντιλήψεως, εμόρφωσε πεποίθησιν ότι η περί ουδετεροποιήσεως πρότασίς της άγει εις αδιέξοδον, δεν θα έπραττε καλώς διακινδυνεύων την πίστην εις την ειλικρίνειαν της αρχικής του στάσεως απέναντι της αξιώσεως της Ρωσίας. Κατά την κρίσιν μου, εάν ο κ. Βενιζέλος εγνώριζεν εξ άρχής το χάος, εις το οποίον θα ωδήγει η ρωσική πρότασις, θα έσπευδε να υποδείξη τούτο εις τον κ. Σαζόνωφ. Αλλ εις τον κ. Βενιζέλον, μη σχόντα πρότερον την ευκαιρίαν να ενδιατρίψη περί το ζήτημα είτε των σχέσεων Ελλήνων και Ρώσων εν Αγίω Όρει είτε της εσωτερικής του Άθω διοικήσεως, ήτο αδύνατον να προΐδη την εξέλιξιν. Εν τη ρωσική προτάσει ενείδε πάντως μίαν ευχήν δικαίαν φίλης και προστάτιδός του ελληνικού έθνους Δυνάμεως, προς την οποίαν προσεχώρησε τόσον μάλλον προθύμως, όσον ανταπεκρίνετο πλήρως προς τον διακαή πόθον του να ίδη προαγομένας τας σχέσεις όλων των Βαλκανικών Κρατών εις τέλειον σύνδεσμον ομοσπονδίας, ούτινος φυσικός φίλος και σύμμαχος ενεδείκνυτο η μεγάλη ορθόδοξος Αυτοκρατορία. Αλλ’ η προσχώρησις αυτή αναμφιβόλως περιείχεν εν εαυτή και την προϋπόθεσιν ότι η ρωσική ευχή είνε πραγματοποιήσιμος άνευ γενικωτέρων συγκλονισμών και, το σπουδαιότερον, άνευ διαταράξεως των αγαθών μεταξύ των δύο αδελφών εν πίστει λαών σχέσεων, όπως άλλως τε την αυτήν προϋπόθεσιν πρέπει να παραδεχθώμεν και διά την εις πρότασιν διατύπωσιν αυτής εκ μέρους της ρωσικής Κυβερνήσεως. Ήδη ο μεν κ. Βενιζέλος γνωρίζει -είμαι βέβαιος- ότι η πρότασις είνε ανεφάρμοστος, περιμένει δε, ως εικάζω, και παρά του κ. Σαζόνωφ ότι και εκείνου αι ιδιαίτεραι μελέται ήγαγον εις το αυτό συμπέρασμα. Φρονώ λοιπόν ότι φυσική πορεία του ζητήματος θα ήτο, ως αποτέλεσμα της δευτέρας εις Άγιον Όρος Ρωσικής αποστολής, να ανακληθή υπό της Ρωσίας η πρότασις αυτής ως αποδειχθεϊσα ανεφάρμοστος, να ζητηθή δε η δι’ αμέσου συνεννοήσεως εξασφάλισις των κεκτημένων ρωσικών δικαιωμάτων εν τω πνεύματι της διατάξεως της Βερολινείου συνθήκης.
………- ΣΕΡ.: Πιστεύω ότι το ζήτημα θα λάβη την κατεύθυνσιν ταύτην, θα διαβιβάσω δε και πάλιν την γνώμην Σας με τας νέας επεξηγήσεις. Άλλως τε εξ αρχής η Ρωσική Κυβέρνησις ουδένα άλλον σκοπόν ειχεν υπ’ όψει ει μη την εξασφάλισιν της ησυχίας των Ρώσων Μοναχών εν Αγίω Όρει, εν μέρει δε και την ενίσχυσιν του Οικουμενικού Πατριαρχείου, το οποίον η νέα κατάστασις περιάγει εις παντελή αδυναμίαν ένεκα της αποσπάσεως του μεγαλυτέρου μέρους των επαρχιών αυτού. Θα ομολογήσητε δε ότι δεν ηδύνατο η Ρωσία να δείξη αδιαφορίαν διά το Άγιον Όρος, εις το οποίον ζη τόσον πλήθος Ρώσων Μοναχών, το οποίον χιλιάδες Ρώσων προσκυνητών κατ’ έτος επισκέπτονται και επί του οποίου ευρίσκονται κατεσπαρμένα 50.000.000 ρωσικού χρήματος. Μας αποδίδεται η πρόθεσις κατακτητικών σκοπών. Σας βεβαιώ ότι είνε εντελώς εσφαλμένη αντίληψις. Το ημέτερον πολιτικόν ενδιαφέρον εν τη Εγγύς Ανατολή είνε ενδιαφέρον εν σχέσει μεν προς ημάς αύτούς καθαρώς θρησκευτικής ανάγκης του λαού μας, εν σχέσει δε προς άλλους αντιδράσεως κατά των κατακτητικών βλέψεων Δυνάμεων τινών (Η άναφορά για τις βλέψεις άλλων Δυνάμεων απουσιάζει από το δημοσίευμα του Κήρυκα), Μετά της Ελλάδος ειδικώς δεν έχομεν συμφέροντα συγ¬κρουόμενα, τουναντίον αναγνωρίζομεν τα δίκαια αυτής επί των παραλίων της Μικράς Ασίας. (Η πρόταση στον Κήρυκα αρχίζει: Ούδ’ έχομεν ανάγκην να κατακτήσωμεν την Ανατολήν και δι’ αυτήν…»). Και δι’ αυτήν ακόμη την Κωνσταντινούπολη όλαι αι βλέψεις μας περιορίζονται εις τον ελεύθερον διάπλουν των Στενών χάριν του εμπορίου μας. Διά τούτο και δεν έπρεπεν ο ελληνικός Τύπος να διασπείρη εις τον ελληνικόν λαόν αισθήματα έχθρας εναντίον της Ρωσίας, αφού ιεροί δεσμοί και κοινόν συμφέρον συνδέουσι τα δύο έθνη.
………Θα ομολογήσητε ακόμη ότι η θέσις των Ρώσων εν Αγίω Όρει, εννοώ τους των Σκητών και Κελλίων, έχει καταντήσει αφόρητος ένεκα των καταπιέσεων των κυριάρχων Μονών, των οποίων οι προϊστάμενοι και μετ’ αυτοίς οι εν τη Κοινότητι αντιπρόσωποι, όχι μόνον τους εκμεταλλεύονται χρηματικώς εις βαθμόν ανυπόφορον, αφού έχει υπολογισθή ότι εκάστης οικοδομικής δαπάνης τα 35/100 απορροφά η δωροδοκία των παρ’ ων έξαρτάται η άδεια, αλλά και ουδεμίαν παραλείπουσι δυσκολίαν εκ λόγων εθνικής αντιλήψεως.
………- ΜΗΤΡ.: Εκ λόγων αυτοσυντηρήσεως θα έλεγον εγώ. Όσον δε αναγνωρίζω τας στενοχώριας και τας υπερβολικάς θυσίας των Ρώσων κελλιωτών, άλλο τόσον ανομολογώ και αναγνωρίζω ότι το δίκαιον ουσιαστικώς τε και τυπικώς κείται εις το μέρος των κυριάρχων Μονών. Εάν οι Ρώσοι κελλιώται εξοδεύωσι πολλά εις δωροδοκίας, σημαίνει ότι επιδιώκουσι να αποκτήσωσι διά των χρημάτων ό,τι υπό του εν ισχύει δικαίου δεν αναγνωρίζεται δικαίωμα αυτών, ουδείς δε θα πιστεύση ότι εστερήθησαν πότε νομίμου δικαιώματος προστατευόμενοι της κραταιάς Ρωσίας, εκτός εάν υποτεθή -το οποίον είμαι βέβαιος ότι και υμείς δεν παραδέχεσθε- ότι εις την νομικώς και ηθικώς κατάκριτον σχέσιν της δωροδοκίας δεν επιτρέπεται εις τον δωροδοκηθέντα να απατήση τον δωροδοκήσαντα, εάν δυνηθή. Και ότι μεν δωροδοκούμενος και δωροδοκών ευρίσκονται επί του αυτού ηθικού επιπέδου ούδείς ο αντιλέξων, ολίγοι όμως εκ των αγνοούντων την ψυχολογίαν του Έλληνος γνωρίζουσιν ότι είνε δυνατόν οι μάλλον φιλοδωρηθέντες διά χρήματος ρωσικού Έλληνες Μοναχοί να αποδειχθώσιν απλούστατα εν τη πράξει, δοθείσης ευκαιρίας, οι σφοδρότεροι πολέμιοι των ρωσικών αξιώσεων, και αυτοί ως και οι άλλοι εκ λόγων κινούμενοι πατριωτικών. (Στον Κήρυκα μπαίνει τελεία μετά το «ρωσικών αξιώσεων» και ακολουθεί η φράση: «Το πατριωτικόν αίσθημα, εν δεδομένη στιγμή, θα υπερισχύση της διαφθοράς»). Επί του αντικειμένου τούτου πολλάκις επέστησα την προσοχήν των Ρώσων πρακτόρων εν Ιεροσολύμοις, συνιστών να παύσωσιν οικοδομούντες συμπαθειών επί παρανόμων ωφελημάτων.
………Ως προς τας αλλας στενοχώριας των Ρώσων κελλιωτών, αύται προδήλως δημιουργούνται υπό της παρά τον κείμενον νόμον υπερβολικής αυξήσεως αυτών. Ηκούσατε παράπονα κατά των Ελλήνων εκ μέρους της Μονής Αγ. Παντελεήμονος; Τις πότε παρεπονήθη κατ’ αυτής αν αυξάνη τον αριθμόν των Μοναχών της ή αν πληθύνη τα οικοδομήματά της και τον πλούτον της; Είνε δικαίωμά της απεριόριστον, του οποίου ποιείται χρήσιν εν τελεία ελευθερία. Πώς όμως θέλετε να συμβαίνη το αυτό και διά τους Μοναχούς εκείνους, οίτινες πληρώσαντες ποσότητα τινά χρημάτων εις μίαν Κυρίαρχον Μονήν έλαβον παρ’ αυτής προς κατοικίαν ωρισμένον οίκημα της Μονής με ωρισμένην περιφέρειαν γης (προστίθεται στον Κήρυκα: «με προίκα εξ επίπλων και ιερών αντικειμένων, οίον εικόνων, λειτουργικών σκηνών και λοιπά») υπό όρους ρητούς και γραπτούς εν συμβολαίω; Εδώ τα πράγματα κανονίζονται υπό γραπτού συμβολαίου. Παρέβη τινά των όρων η Κυρίαρχος Μονή; Απλούστατα να υποχρεωθή (προστίθεται στον Κήρυκα: «διά της Κοινότητος, κατ’ έφεσιν, διά του Πατριαρχείου») εις σεβασμόν της υποχρεώσεώς της. Όταν όμως αποδεικνύεται ότι η μεν Μονή ευρίσκεται εν τάξει προς το συμβόλαιον, ο δε επικαρπωτής του Κελλίου, αντί να ζη εν συνοδεία 3-6 προσώπων κατά τον κελλιωτικόν τύπον του μοναχικού βίου, καταρτίζει Αδελφότητα πολυαριθμοτέραν της Μονής εξ 80 και 100 πολλάκις προσώπων, μεταβάλλει το τυπικόν κελλίον εις πολυδαίδαλον και υπερύψηλον μέγαρον άξιον της οδού Νιέβσκιι Προσπέκτ της Πετρουπόλεως, αξιοί διεύρυνσιν των ορίων του εδάφους του Κελλίου, προμήθειαν ύδατος και καυσίμου ύλης ανάλογον εκ της περιοχής της Μονής, επί πλέον δε και τίτλους τελείας επί του Κελλίον κυριότητος, έπειτα δε και τελείαν ανεξαρτησίαν, δηλαδή προβιβασμόν εις Μονήν, νομίζει η Υμετέρα Ευγένεια ότι το δίκαιον ημπορεί να ευρίσκηται εις το μέρος των κελλιωτών;
………- ΣΕΡ: Και εν τούτοις άλλοτε το επικρατούν εν Αγίω Όρει σύστημα ήτο το κελλιωτικόν υπό την εξουσίαν του Πρώτου.
………- ΜΗΤΡ.: Άλλοτε, δηλαδή προ πολλών αιώνων, ότε δεν υπήρχον ακόμη αι Μοναί η όταν δεν είχον επικρατήσει αι Μοναί διά μακράς εξελίξεως και δεν είχον ακόμη δεσπόσει του όλου εδάφους ως εν σύνολον ομοσπόνδου Συμπολιτείας.
………- ΣΕΡ.: Αφού τότε εγένετο εκείνο, δύναται ωσαύτως και σήμερον να γείνη το αντίθετον ή το ανάλογον, χωρίς να προβάλλεται ως κώλυμα το καθεστώς (στον Κήρυκα η φράση ολοκληρώνεται: «…το καθεστώς, το οποίον ποτέ δεν υπήρξε μόνιμον και σταθερόν»).
………- ΜΗΤΡ: Εάν συμβή ως βαθμιαία εξέλιξις του εσωτερικού οργανισμού άνευ εξωτερικών επεμβάσεων, ουδείς δύναται να αντείπη, επί του παρόντος όμως υπάρχει εν νόμιμον καθεστώς διατηρούν όλα τα γνωρίσματα ζώντος οργανισμού, όστις δεν δύναται να υποστή αλλοιώσεις διά χειρουργικής έξωθεν επεμβάσεως χωρίς να ακουσθώσι κραυγαί οδύνης, μέλλουσαι να απηχήσωσιν εις πολύ μεγάλην περί τον Άθω ακτίνα (στον Κήρυκα:«…υπάρχει εν νόμιμον καθεστώς από διακοσίων πεντήκοντα και πλέον ετών εν τη ενεστώση αυτού μορφή, πλην της εθνολογικής αυτού συστάσεως, εντελώς νεω¬τέρας, διατηρούμενον…»).
………Ακριβώς δε αυτός είνε ο λόγος, όστις μοι ενέπνευσεν εξ αρχής την πεποίθησιν ότι η ρωσική πρότασις είνε καταδεδικασμένη εις αποτυχίαν, πεποίθησιν την οποίαν δεν είπον μόνον εις τον κ. Μανσούρωφ εν Αθήναις, αλλά και έγραψα εις δημοσίευμα. Ενόησα δηλαδή ότι η πρότασις δεν σκοπεί απλώς την ουδετεροποίησιν του εδάφους του Άθω, αλλά και την εξασφάλισιν των όρων της τροποποιήσεως του νυν ισχύοντος εσωτερικώς νομίμου καθεστώτος. Το πρώτον άνευ του δευτέρου θα ηδύνατο να αποβή προς βλάβην μάλλον ή προς όφελος των ρωσικών δικαιωμάτων. Επειδή δε αποδέχομαι και νυν έτι ως άδύνατον την εσωτερικήν μεταβολήν άνευ αναστατώσεως των συνειδήσεων εν Ανατολή και εν Ρωσία, είπον και επαναλέγω: Αφήσατε την προς το χάος άγουσαν οδόν και ακολουθήσατε την μόνην ασφαλή και προς λύσιν αισίαν άγουσαν, την διά συνθήκης προς την ανακτήσασαν Ελλάδα εξασφάλισιν των κεκτημένων.
………Το ενδιαφέρον της Ρωσίας διά το Άγιον Όρος εθεώρησα και εξακολουθώ να θεωρώ πλήρως δεδικαιολογημένον, αλλά το ενδιαφέρον αυτό δεν έπρεπε να υπερβή τα όρια της ασφαλείας των κεκτημένων δικαιωμάτων, προς τούτο δε δεν υπήρχεν ουδεμία ανάγκη να τεθή ως βάσις ότι το Άγιον Όρος θα μείνη έξω της κυριότητος του Ελληνικού Κράτους. Όπως διετυπώθη η πρότασις και όπως εξηλίχθη ήτο αδύνατον να μη σχηματισθή η ιδέα ότι η πρότασις περιέχει και πολιτικόν σκοπόν. Χωρίς το παράπαν να θελήσω να αντείπω εις την διαβεβαίωσιν υμών ότι η αντίληψις αύτη είνε εντελώς εσφαλμένη, οφείλω να μη παρασιωπήσω ότι πολλά σημεία της κατά την τελευταίαν πεντηκονταετίαν πολιτικής της Ρωσίας προς την Εγγύς Ανατολών την φυσικήν αυτών έρμηνείαν ευρίσκουσιν μόνον εν τη προϋποθέσει εφαρμογής πολιτικού προγράμματος.
………Εγώ όμως πείθω εμαυτόν ότι αι διακυμάνσεις αύται της ρωσικής πολιτικής εις το παρελθόν οφείλονται εις την έλλειψιν πεποιθήσεως περί του ότι το έλληνικόν έθνος ζή εν τη πραγματικότητι με αξιώσεις προόδου, κατ’ ούδέν ολιγώτερον βασίμοις οιουδήτινος άλλου συγχρόνου έθνους. Τώρα ότε εκ των πραγμάτων η Ρωσία έχει τας αποδείξεις περί της ζωτικότητος της ελληνικής φυλής, φρονώ ότι θα διέπραττε μέγιστον πολιτικόν σφάλμα να αφήση την Ελλάδα να έλκηται εκούσα ή άκουσα προς τας δυτικάς Δυνάμεις, αντί να ελκύη αυτήν προς εαυτήν, οίκοθεν προς τούτο παρεσκευασμένην, αφού ο ελληνικός λαός ακατασχέτως έλκεται υπό εσωτερικής δυνάμεως προς την ορθόδοξον Μεγάλην Δύναμιν. Μόνον εχθροί των δύο λαών δύνανται να επιθυμώσι την γένεσιν και την παράτασιν ζητημάτων οίον το αγιορειτικόν, το οποίον θίγει τα ιερώτερα αισθήματα του ελληνικού λαού, κατ’ ανάγκην θα προκαλέση εν περιπτώσει δυσμενούς δι’ αυτούς τροπής θύελλαν οργής και αγανακτήσεως εις τα στήθη όλων των Ελλήνων κατά της Ρωσίας, βεβαίως δε δεν θα αφήσωσιν την οργήν ταύτην ανεκμετάλλευτον ως εν τω παρόντι και εν τω μέλλοντι οι έχοντες συμφέρον να υπάρχη χάσμα μεταξύ των δύο αδελφών λαών. (Στο σημείο αυτό τελειώνει το κείμενο του Κήρυκα).
………Ταύτα περίπου, Κύριε Πρόεδρε, σντηλλάγησαν μεταξύ εμού και του κ. Σερεφείμωφ, όστις ως κατακλείδα, με ύφος αποκλίνον προς το αστείον, προσέθηκε ότι πολύ συντόμως το ζήτημα θα έφθανεν εις αίσιον πέρας, εάν αι δύο Κυβερνήσεις ανέθετον εις ημάς, εκείνον δηλαδή και εμέ, την διαπραγμάτευση της συμφωνίας, Η συζήτησις δεν εθεωρήθη λήξασα υπό του κ. Σεραφείμωφ, εδήλωσε δε ότι θα έλθη εις συνάντησίν μου εις Καρυάς προς εξακολούθησιν της συζητήσεως μετά την προσεχή Τρίτην, ημέραν διελεύσεως του ρωσικού ατμοπλοίου. Ο όλος του τρόπος εμπνέει πολλήν την ειλικρίνειαν.
………Επί τούτοις απεκδεχόμενος τας οδηγίας της υμετέρας λίαν έριτίμου μοι Εξοχότητος διατελώ
Διάπυρος προς Θεόν εύχέτης
Κ. Μ.»
………Αντί άλλου σχολίου, θα κλείσω την παρουσίαση της επιστολής με μία άλλη επιστολή μέσα από τις σελίδες του «Εκκλησιαστικού Κήρυκα» (31.12.1913), την οποία συνέταξε τη 17η Νοεμβρίου 1913 η Ιερά Κοινότητα του Αγίου Όρους και απέστειλε «Τω Σεβασμιωτάτω Μητροπολίτη Αγίω Κιτίου Κυρίω Μελετίω τω τρισσεβάστω ημίν Πατρί και Δεσπότη»:
………«Πανιερώτατε Δέσποτα, Φόρος αϊδίου ευγνωμοσύνης οφείλεται τη υμετέρα πεπνυμένη Πανιερότητι υφ’ ολοκλήρου του Ιερού ημών τόπου επί ταις μεγάλαις υπηρεσίαις, ας λίαν προφρόνως και όλως αφιλοκερδώς αυτή Αύτη κατά το δίμηνον σχεδόν διάστημα της ενταύθα παρεπιδημίας Αυτής παρέσχε διά των φώτων, των υποθηκών και παραινέσεων Αυτής, δι’ ων τα μέγιστα συνετέλεσε παρά πάση τη γνήσια Αγιορείτικη αδελφότητι ου μόνον εις την σύσφιγξιν και συσσωμάτωσιν αυτής εν τω υπέρ των βωμών και των εστιών ημών Ιερώ αγώνι, αλλά και εις την εύστοχον διεξαγωγήν του Ιερού αγώνος ημών. Η εντεύθεν αναχώρησις της υμετέρας Σεβασμιότητος εν στιγμαίς κρισίμοις ενέβαλεν ημάς εις σκέψεις περί αναζητήσεως του στρατηγού ημών, ου άνευ ο αγών κριθήσεται ίσως, ο μη γένοιτο, υπέρ των εχθρών ημών, και δεν αμφιβάλλομεν, ότι η παράκλησις ημών αύτη εισακουσθήσεται και ο έξοχος στρατηγός επανακάμψει εις το στρατόπεδον αυτού εγκαίρως. Η Αγιορειτική Ιστορία χρυσοίς γράμμασι θέλει αναγράψει το όνομα της υμετέρας Σεβασμιότητος εν ταις σελίσιν αυτής, καθόσον ουδέποτε ειδεν’ Ιεράρχην κατορθώσαντα, ίνα συγκινήση τας καρδίας πάντων των γνησίων Αγιορειτών πατέρων τοσούτον, όσον η ύμετέρα περινουστάτη Πανιερότης και να εργάσθη τοσούτον εκθύμως και δραστηρίως και μετ’ αυταπαρνησίας και πειστικότητος υπέρ των συμφερόντων αυτού, υπέρ της απαλλαγής αυτού από άλλου βαρυτέρου ζυγού, εν ημέραις, καθ’ ας διά του ιερού και πολυτίμου αίματος των τέκνων του Ελληνισμού απετίναξε της Τουρκικής δουλείας τον ειδεχθέστατον ζυγόν. Το Άγιον Όρος, Σεβασμιώτατε, απ’ άκρου εις άκρον εκφράζον την αΐδιον αυτού ευγνωμοσύνην τη υμετέρα τρισσεβάστω υμίν Πανιερότητι επί ταις υπηρεσίαις, ας Αύτη παρέσχεν αυτώ κατά τας κρισίμους ταύτας στιγμάς, ας διέρχεται, απεκδέχεται τας θεοπειθεις Αυτής ευχάς και ευλογίας. Ημείς δε οι αντιπρόσωποι των είκοσι Ιερών ημών Μονών νοερόν ασπασμόν επί της χαριτοβρύτου υμών δεξιάς επιτιθέμενοι διατελούμεν μετ’ απείρου σεβασμού και αϊδίου ευγνωμοσύνης. Της υμετέρας Σεβασμιότητος ταπεινοί θεράποντες, Άπαντες οι εν τη κοινή Συνάξει αντιπρόσωποι και προϊστάμενοι των είκοσι Ιερών και ευαγών Μονών του Αγίου Όρους Άθω».
………Σημείωση:
………Όπως πάντοτε εκφράζω τις ευχαριστίες μου στον Σεβ. Αρχιεπίσκοπο Κένυας κ. κ. Μακάριο Τηλλυρίδη. Στον γέροντα Νικόδημο, στον πατέρα Θεοδόσιο και τους αδελφούς της Ι.Μ. Μακαριωτίσσης στη Δομβραίνα Βοιωτίας. Στον Ανδρέα Σαββάκη, τον Στέφανο Γρατσέα και την Στεφανία Τερζάκη του Αρχείου της Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης.
………πηγή: Περιοδικό «Άγκυρα Ελπίδος» της Ιεράς Μητρόπολεως Ιεραπύτνης και Σητείας, § Δεύτερη επιστολή – αναφορά του Μελετίου Μεταξάκη προς τον Ελευθέριο Βενιζέλο γύρω από το αγιορειτικό ζήτημα.
ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΡΩΣΟΥ ΠΑΝΣΛΑΒΙΣΤΗ ΣΤΟ ΒΑΤΟΠΕΔΙ
………Ανταπόκριση του συντάκτη της «Νέας Ημέρας», από τις Καρυές του Αγίου Όρους, την 16η Οκτωβρίου 1913.
………Ο Ρώσος απεσταλμένος Σεραφείμωφ επεσκέφθη χθές την Μονήν Βατοπεδίου ακολουθούμενος υπό Τούρκου καβάση και δύο Ρώσων καλογήρων. Υπεδέχθη αυτόν ο προϊστάμενος της Μονής, εις ομιλίαν δε μετά του πατρός Αρκαδίου είπεν ότι οι Ρώσοι μοναχοί και κελλιώται, οίτινες αρχήθεν αναπτύσσουν δραστηριότητα εις το ζήτημα, τον έκαμαν να εννοήση ότι η ζωή του κινδυνεύει εις το Άγιον Όρος.
………Οι Ρώσοι κελλιώται, ακριβώς είναι εκείνοι οίτινες ανέκαθεν υπέβαλλον ψευδείς και ανακριβείς εισηγήσεις εις την Κυβέρνησιν προσπαθούντες να πείσουν αυτήν ότι ο εκρωσισμός του Αγίου Όρους είναι εύκολος, διότι δήθεν υπάρχουν διαφωνίαι εις τας βλέψεις μεταξύ των Ελλήνων μοναχών. Ούτως η Ρωσική Κυβέρνησις πλανηθείσα επέτεινε τας προσπαθείας και ενεργείας αυτής μέχρι της γνωστής προτάσεως εις την Συνδιάσκεψιν του Λονδίνου.
………Ο Αρκάδιος απήντησεν εις τον Σεραφείμωφ ότι τούτο αποτελεί κακοηθεστάτην ύβριν κατά των Ελλήνων μοναχών, οίτινες από χιλιετηρίδος πάντα ξένον επισκέπτην θεωρούσι πρόσωπον ιερόν δικαιούμενον να τύχη εις άπαντα τα Μοναστήρια, σκήτας και κελλία πάσης δυνατής φιλοξενίας, αφού δε ο Σεραφείμωφ ήλθεν, όπως ο ίδιος εβεβαίωσεν, απλώς χάριν επισκέψεως και μελέτης και ουχί ίνα επιβουλευθή το καθεστώς του Αγίου Όρους, πως είναι δυνατόν οι Έλληνες Μοναχοί να διανοηθούν κακόν; Ο Αρκάδιος συνεχίζων εκάκισε την διαγωγήν των Ρώσων κελλιωτών οίτινες μη παύοντες ανέκαθεν θέτοντες εις κυκλοφορίαν διαφόρους κακοβούλους φήμας προυκάλεσαν την εξέγερσιν των πνευμάτων.
………Μετά μίαν ώραν περί την μεσημβρίαν αφίχθη από την μονήν Ιβήρων ο Μητροπολίτης Κιτίου Μελέτιος, όστις αμέσως συνηντήθη μετά του Σεραφείμωφ συνομιλήσας επ΄ αρκετόν.
………Ο Σεραφείμωφ εδήλωσεν εις τον Μητροπολίτην, ότι την ομιλίαν την προ δεκαημέρου εις Καρυάς ετηλεγράφησεν εις την Κυβέρνησίν του. Εις την ομιλίαν δε ταύτην ο Μητροπολίτης είπεν εις τον Σεραφείμωφ, ότι ο εκλεγείς τρόπος ενεργειών υπό της Ρωσικής κυβερνήσεως θα αγάγη εις αδιέξοδον, διότι ο Ελληνικός λαός είναι αδύνατον να παρίδη την καταπάτησιν των ιερών δικαιωμάτων επί του Αγίου Όρους, ότι δε η μόνη ενδεικνυομένη οδός προς αγαθήν λύσιν του ζητήματος είναι η εγκατάλειψις της προτάσεως της διεθνοποιήσεως υποβληθείσης εις την Συνδιάσκεψιν και η απ΄ ευθείας συνεννόησις μετά της Ελλάδος επί σκοπώ εξομαλύνσεως τω Ρωσικών δικαιωμάτων.
………Ο Σεραφείμωφ επειγόμενος να αναχωρήση εδήλωσεν εις τον Μητροπολίτην ότι θα σπεύση εις συνάντησίν του αύριον εις την Μονήν Ζωγράφου.
………Την μεσημβρίαν παρετέθη γεύμα εις την μονήν υπό των φιλοξένων προϊσταμένων. Παρεκάθησαν ο Κιτίου, ο Σεραφείμωφ, ο βουλευτής Κύπρου κ. Χατζηιωάννου και ο απεσταλμένος της «Νέας Ημέρας». Κατά την διάρκειαν του γεύματος ο Σεραφείμωφ, ήκουσε μετά απροκαλύπτου περιεργείας την άφιξιν των δύο πρώην υπουργών κ.κ. Δημητρακοπούλου και Ευταξίου, σκοπούντων να μελετήσουν το ζήτημα και να ανεύρουν τα στοιχεία επιθέσεως κατά της Ελληνικής Κυβερνήσεως εάν τυχόν αύτη ήθελε προβή εις παραχωρήσεις απέναντι των Ρωσικών αξιώσεων. Επίσης έκαμεν εντύπωσιν εις τον Σεραφείμωφ η παρουσία του Κυπρίου βουλευτού μετά γνωσθείσαν μάλιστα των Κυπρίων Αγιορειτών δηλωσάντων επιθυμίαν όπως η εκκλησία της Κύπρου και οι βουλευταί ζητήσουν την Αγγλικήν προστασίαν εις περίπτωσιν καθ΄ ην το ζήτημα ελάμβανε την οδόν της διεθνοποιήσεως. Ο Σεραφείμωφ μου είπεν ότι αναχωρεί επιστρέφων εις Κωνσταντινούπολιν μετά δεκαήμερον.
ΤΗΛΕΓΡΑΦΗΜΑ
ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ κ.κ. ΥΠΟΥΡΓΟΥΣ ΤΩΝ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ
ΑΓΓΛΙΑΣ, ΓΑΛΛΙΑΣ, ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ, ΑΥΣΤΡΙΑΣ ΚΑΙ ΙΤΑΛΙΑΣ
ΚΑΙ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΕΝ ΛΟΝΔΙΝΩ ΠΡΕΣΒΕΥΤΑΣ ΓΑΛΛΙΑΣ, ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ, ΑΥΣΤΡΙΑΣ, ΙΤΑΛΙΑΣ ΚΑΙ ΡΩΣΙΑΣ
Στάλθηκε την 11η Φεβρουαρίου 1913
Προς την Α. Εξοχότητα τον Υπουργόν (ή Πρεσβευτήν) κτλ
………Εξοχώτατε,
………Αυθεντικώς πληροφορούμεθα, ότι μελετάται υπό των Ορθοδόξων Κρατών μεταβολή ουσιώδης, λαϊκή και διεθνούς φύσεως δια το Άγιον Όρος Άθω και ότι συνετάχθη ήδη νέος οργανικός χάρτης της χώρας ταύτης.
………Τοιαύτη είδησις κατετρόμαξε και έφερεν εις απόγνωσιν άπαντας τους μοναχούς των εν τω Αγίω Όρει Άθω δεκαεπτά Μονών, αίτινες αποτελούσι τα δεκαεπτά εικοστά της Αθωϊκής χερσονήσου.
Διότι:
………Πρώτον, τούτο αντίκειται εις τους Ιερούς Κανόνας της Ορθοδοξίας, την εκκλησιαστικήν τάξιν και τους αρχαιοτάτους μοναχικούς θεσμούς του Αγίου Όρους Άθω, τους οποίους εσεβάσθησαν οι δορυκτήτορες, μηδέ των Τούρκων εξαιρουμένων.
………Δεύτερον, τούτο αναιρεί την θεμελιώδη έννοιαν του μοναχικού βίου και τας αεί ισχυούσας διαθήκας των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων, οίτινες απηγόρευσαν και εις τον Οικουμενικόν Πατριάρχην της Κωνσταντινουπόλεως πάσαν επέμβασιν.
………Τρίτον, τούτο σφαγιάζει τα δίκαια του Ελληνισμού κυριαρχούντος απολύτως επί τρισχίλια έτη εν τω Αγίω Όρει του Άθω, άνευ φυλετισμού, ως αποδεικνύεται εξ οικειοθελούς παραχωρήσεως τριών ιερών Μονών εις Σέρβους, Βουλγάρους και Ρώσσους και άλλων μικρών εξαρτημάτων εις διαφόρους Ορθοδόξους.
………Τέταρτον, τούτο εξολοθρεύει τα εκκλησιαστικά και εθνικά δικαιώματα των δεκαεπτά Ελληνικών Ι. Μονών και πάντων των Ελλήνων Μοναχών του Αγίου Όρους, οίτινες διαφλέγονται, ως οι πατέρες αυτών, από μίαν ελπίδα, πίστιν και άσβεστον πόθον και αήττητον φρόνημα, όπως το Άγιον Όρος Άθω ενωθή τελειωτικώς μετά της Μητρός Ελλάδος, κοιτίδος του πολιτισμού και διδασκάλου του Χριστιανισμού, ήτις, ένεκα ισχυρών λόγων, σεβασθήσεται άπαντα τα προνόμια του Αγίου Όρους.
………Πιστεύομεν, Εξοχώτατε, ότι θεοσεβώς και φιλοδικαίως θα λάβητε υπό σπουδαίαν έποψιν την πανσθενή ταύτην διαμαρτυρίαν ημών και θα αποσοβήσητε πράξιν, ήτις έσεται εις βάρος ημών των Μοναχών, του Ελληνισμού και της γηραιάς Ευρώπης, ήτις πρωτίστως αυτή θα πληρώση τοιούτον σοβαρόν πολιτικόν λάθος, εφ΄ ω βαθύτατα ευγνωμονούντες, εξαιτούμεθα Θεόθεν τα έτη της Υμετέρας Εξοχότητος πλείστα και ευτυχή.
Άπαντες οι Καθηγούμενοι και Επίτροποι των δεκαεπτά Ελληνικών Ι. Μονών του Αγίου Όρους Άθω.
Επίτροποι Μεγίστης Λαύρας: Προηγούμενος Διονύσιος και Γέρ. Ιερώνυμος.
Επίτροποι Μονής Βατοπεδίου: Προηγ. Τιμόθεος και Ιωσήφ.
Επίτροποι Μονής Ιβήρων: Προηγ. Γρηγόριος και Αθανάσιος.
Καθηγούμενος Μονής Διονυσίου: Αρχ. Δοσίθεος.
Καθηγούμενος Μονής Κουτλουμουσίου: Αρχιμ. Δαμασκηνός.
Επίτροποι Μονής Παντοκράτορος: Αρχ. Στέφανος και Αθανάσιος.
Επίτροποι Μονής Ξηροποτάμου: Προηγ. Κύριλλος και Άνθιμος.
Επίτροποι Μονής Δοχειαρίου: Γέρ. Εφραίμ και Μάξιμος.
Καθηγούμενος Μονής Καρακάλλου: Αρχ. Αθανάσιος.
Επίτροποι Μονής Φιλοθέου: Γέρ. Ιωάσαφ και Ιάκωβος.
Καθηγούμενος Μονής Σίμωνος Πέτρας: Αρχ. Ιωαννίκιος.
Καθηγούμενος Μονής Αγίου Παύλου: Αρχ. Σωφρόνιος.
Επίτροποι Μονής Σταυρονικήτα: Γέρ. Ιερεμίας και Συνέσιος.
Καθηγούμενος Μονής Ξενοφώντος: Αρχ. Γεδεών.
Καθηγούμενος Μονής Γρηγορίου: Αρχιμ. Κοσμάς.
Καθηγούμενος Μονής Εσφιγμένου: Αρχ. Σωφρόνιος.
Καθηγούμενος Μονής Κωνσταμονίτου: Αρχιμ. Στέφανος.
Ταχυδρομικώς πέμπομεν τη Υμετέρα Εξοχότητα αναλυτικήν έκθεσιν.
………Σημ. το τηλεγράφημα αυτό δημοσιεύτηκε στους ΚΑΙΡΟΥΣ του Λονδίνου στις 12/2/1913 και στην ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ της Βιέννης στις 18/2/1913, ενώ πολλές Ευρωπαϊκές εφημερίδες δημοσίευσαν περίληψη αυτού.
ΤΗΛΕΓΡΑΦΗΜΑ
ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΥΠOΥΡΓΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΤΗΣ ΡΩΣΣΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ
Στάλθηκε την 11η Φεβρουαρίου 1913
Προς την Α. Εξοχότητα επί των Εξωτερικών Υπουργόν της Ρωσσίας
Εις Πετρούπολιν
………Εξοχώτατε,
………Πληριφορούμεθα ότι μελετάται υπό της εν Λονδίνω Συνδιασκέψεως μεταβολή ουσιώδης, λαϊκή και διεθνούς φύσεως δια το Άγιον Όρος Άθω.
………Η είδησις αύτη κατατρόμαξε και έφερεν εις απόγνωσιν άπαντας τους μοναχούς των δεκαεπτά Ελληνικών Ι. Μονών, αίτινες αποτελούσι δεκαεπτά τμήματα της Αθωϊκής χερσονήσου.
Διότι:
………Πρώτον, τούτο αντιβαίνει εις τους Ιερούς Κανόνας της Ορθοδοξίας, την εκκλησιαστικήν τάξιν, τα τυπικά και τους αρχαιοτάτους μοναχικούς θεσμούς του Αγίου Όρους Άθω, τας οποίας εσεβάσθησαν αείποτε οι δορυκτήτορες Λατίνοι, Σλαύοι και ο αγιώτατος Πάπας και αυτοί οι Τούρκοι.
………Δεύτερον, τούτο αναιρεί την θεμελιώδη έννοιαν του μοναχικού βίου, τα Τυπικά, διαθήκας και χρυσόβουλα των ευσεβών Αυτοκρατόρων, τα οποία έχουσιν αιώνιον το κύρος εις τους Ορθοδόξους.
………Τρίτον, τούτο αναιρεί τα εκκλησιαστικά δίκαια, διότι ψιλή πνευματική κυριαρχία του Οικουμενικού Πατριάρχου εγένετο οικονομικώς μέχρι τούδε, εκλειψάντων των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων, οίτινες διετήρησαν το Άγιον Όρος του Άθω αυτοδέσποτον και αυτοδιοίκητον εσωτερικώς και ουδεμίαν επέμβασιν επέτρεψαν εις τον Πατριάρχην και τους Μητροπολίτας.
………Τέταρτον, η τοιαύτη διεθνοποίησις του Αγίου Όρους σφαγιάζει τα πανάρχαια δίκαια των δεκαεπτά Ελληνικών Ι. Μονών, αίτινες εδέχθησαν πάντοτε ως αδελφούς πάντας τους Ορθοδόξους, άνευ φυλετισμού, ως αποδεικνύεται εκ της διαμονής ενταύθα Ρώσσων, Βουλγάρων και άλλων Ορθοδόξων. Η διεθνοποίησις θα καταστήση το Άγιον Όρος παλαίστραν λαϊκών συμφερόντων και θέατρον εκκλησιαστικών και φυλετικών ερίδων και θα σκάψη χάσμα μεταξύ των Ορθοδόξων Εκκλησιών και θα επιφέρη τραύμα εις Ορθοδοξίαν, Ης προστάτις είναι Ρωσσική Αυτοκρατορία.
………Πέμπτον, η τοιαύτη διεθνοποίησις θα εξολοθρεύση τα εκκλησιαστικά και εθνικά δικαιώματα πάντων των Ελλήνων μοναχών του Αγίου Όρους Άθω, οίτινες διαφλέγονται, ως οι πατέρες αυτών, από μιαν ελπίδα, πίστιν και άσβεστον πόθον, όπως το Άγιον Όρος Άθω ενωθή τελειωτικώς μετά της Μητρός Ελλάδος, διδασκάλου της Ορθοδοξίας, ήτις θα τηρήση ακέραια, ως ισχυρώς πιστεύομεν, άπαντα τα προνόμια και την τάξιν του Αγίου Όρους δι΄ άπαντας τους Ορθοδόξους μοναχούς.
………Πιστεύομεν, κύριε Υπουργέ, ότι εν τω καλώς εννοουμένω συμφέροντι της Ορθοδοξίας, θεοσεβώς και φιλοδικαίως θα εμποδίσητε την πανορθόδοξον διεθνοποίησιν και την επέμβασιν των Ορθοδόξων λαϊκών, ήτις έεται καταστρεπτικωτάτη, εφ΄ ω εξαιτούμεθα Θεόθεν τα έτη της Υμετέρας Εξοχότητος πλείστα και ευτυχή.
Άπαντες οι Καθηγούμενοι και Επίτροποι των δεκαεπτά Ελληνικών Ι. Μονών του Αγίου Όρους Άθω.
Επίτροποι Μεγίστης Λαύρας: Προηγούμενος Διονύσιος και Γέρ. Ιερώνυμος.
Επίτροποι Μονής Βατοπεδίου: Προηγ. Τιμόθεος και Ιωσήφ.
Επίτροποι Μονής Ιβήρων: Προηγ. Γρηγόριος και Αθανάσιος.
Καθηγούμενος Μονής Διονυσίου: Αρχ. Δοσίθεος.
Καθηγούμενος Μονής Κουτλουμουσίου: Αρχιμ. Δαμασκηνός.
Επίτροποι Μονής Παντοκράτορος: Αρχ. Στέφανος και Αθανάσιος.
Επίτροποι Μονής Ξηροποτάμου: Προηγ. Κύριλλος και Άνθιμος.
Επίτροποι Μονής Δοχειαρίου: Γέρ. Εφραίμ και Μάξιμος.
Καθηγούμενος Μονής Καρακάλλου: Αρχ. Αθανάσιος.
Επίτροποι Μονής Φιλοθέου: Γέρ. Ιωάσαφ και Ιάκωβος.
Καθηγούμενος Μονής Σίμωνος Πέτρας: Αρχ. Ιωαννίκιος.
Καθηγούμενος Μονής Αγίου Παύλου: Αρχ. Σωφρόνιος.
Επίτροποι Μονής Σταυρονικήτα: Γέρ. Ιερεμίας και Συνέσιος.
Καθηγούμενος Μονής Ξενοφώντος: Αρχ. Γεδεών.
Καθηγούμενος Μονής Γρηγορίου: Αρχιμ. Κοσμάς.
Καθηγούμενος Μονής Εσφιγμένου: Αρχ. Σωφρόνιος.
Καθηγούμενος Μονής Κωνσταμονίτου: Αρχιμ. Στέφανος.
Ταχυδρομικώς πέμπομεν τη Υμετέρα Εξοχότητα αναλυτικήν έκθεσιν.
ΠΗΓΗ:
Η στάση του Αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης στα προβλήματα του Πανσλαβισμού
Πανσλαβισμός: Η άνοδος του Βουλγαρικού μεγαλοϊδεατισμού και ο ρόλος της Ρωσίας