Ο ΤΟΜΑΣ ΜΑΝ ΓΙΑ ΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
«ΓΕΡΜΑΝΟΙ ΑΚΡΟΑΤΕΣ!»
Ο σπουδαῖος καὶ παγκοσμίως γνωστὸς Γερμανὸς συγγραφέας Τόμας Μάν (1875-1955), βραβευμένος μὲ τὸ βραβεῖο Νόμπελ Λογοτεχνίας (1929), ἦταν ὁρκισμένος ἐχθρὸς τοῦ Ἐθνικοσοσιαλισμοῦ τοῦ Χίτλερ. Μὲ τὴν ἄνοδο τοῦ Χίτλερ στὴν ἐξουσία τὸ 1933, ὁ Τόμας Μὰν διέφυγε στὴν Ἑλβετία, καὶ ἀργότερα, τὸ 1939, ἐγκαταστάθηκε στὶς Ἡνωμένες Πολιτεῖες. Μεταξὺ ἄλλων, εἶναι ἕνας ἀπὸ τοὺς πιὸ γνωστοὺς ἐκπροσώπους τῆς «Exilliteratur» (Λογοτεχνίας τῆς Ἐξορίας), τῆς λογοτεχνικῆς δηλαδὴ παραγωγῆς Γερμανῶν συγγραφέων ἀντίθετων πρὸς τὸ ἐθνικοσοσιαλιστικὸ καθεστὼς στὰ χρόνια τῆς κυριαρχίας τοῦ Χίτλερ στὴ Γερμανία.
Ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον παρουσιάζουν οἱ ραδιοφωνικὲς ἐκπομπές, ἀπὸ τὴ συχνότητα τοῦ BBC, μὲ τὶς ὁποῖες ὁ Τόμας Μὰν ἀπευθυνόταν πρὸς τοὺς συμπατριῶτές του στή «σκλαβωμένη ἀπὸ τὸν Ἐθνικοσοσιαλισμὸ Γερμανία», μὲ τὴ στερεότυπη προσφώνηση «Γερμανοὶ ἀκροατές». Οἱ ἐκπομπὲς αὐτὲς ἦταν μηνιαῖες, ἄρχισαν τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 1940, καὶ ἡ τελευταία ἔγινε στὶς 10 Μαΐου 1945, λίγες ἡμέρες μετὰ τὴ λήξη τοῦ πολέμου.
Ἡ ἀπήχηση τῶν ἐκπομπῶν αὐτῶν ἦταν τεράστια. Καὶ δὲν ἐννοοῦμε μόνο στὸ γερμανόγλωσσο κοινὸ τῆς Εὐρώπης, ἀφοῦ οἱ ἐκπομπὲς αὐτὲς μεταφράζονταν καὶ σχολιάζονταν τὴν ἑπομένη ἀπὸ τὰ μέσα μαζικῆς ἐνημέρωσης τῶν χωρῶν ποὺ ἀντιμάχονταν τὸν ναζισμό. Ἐννοεῖται βεβαίως ὅτι στὴ Γερμανία ἦταν ἐξαιρετικὰ ἐπικίνδυνο νὰ ἀκούει κανεὶς κρυφὰ αὐτὲς τὶς ἐκπομπές.
Ξεχωριστὸ ἑλληνικὸ ἐνδιαφέρον ἔχει ἡ ἐκπομπὴ τοῦ Μαΐου τοῦ 1941, σὲ κείμενο ποὺ ὁ Τόμας Μὰν εἶχε γράψει τὸν Ἀπρίλιο, ἀναφερόμενος στὴ γερμανικὴ εἰσβολὴ στὴν Ἑλλάδα. Θυμίζουμε ὅτι στὶς 6 Ἀπριλίου 1941 οἱ γερμανικὲς δυνάμεις εἰσέβαλαν στὴν Ἑλλάδα, ὅπου προσέκρουσαν στὴ λυσσαλέα ἀντίσταση τῶν ὑπερασπιστῶν τῶν ὀχυρῶν τῆς Γραμμῆς Μεταξᾶ καὶ καθηλώθηκαν στὴν ἑλληνο-βουλγαρικὴ μεθόριο. Παρὰ τὸν ἀπαράμιλλο ἡρωισμὸ τῶν Ἑλλήνων, τὸν ὁποῖο οἱ ἴδιοι οἱ Γερμανοὶ ἀναγνώρισαν πρόθυμα, οἱ γερμανικὲς δυνάμεις ἐπέτυχαν τελικὰ νὰ ὑπερκεράσουν τὶς ἑλληνικὲς ἀμυντικὲς θέσεις, κινούμενες μέσῳ Γιουγκοσλαβίας, ὁπότε βρέθηκαν πίσω ἀπὸ τὰ ὀχυρά, μπῆκαν στὴ Θεσσαλονίκη καὶ κινήθηκαν ἀστραπιαῖα πρὸς νότον. Οἱ βρετανικὲς δυνάμεις ποὺ βρίσκονταν στὴν Ἑλλάδα ἄρχισαν νὰ ἐκκενώνουν τὴ χώρα, μὲ μιὰ τελευταία ἀντίσταση νὰ προβάλλεται στὸ στενὸ τῶν Θερμοπυλῶν. Μὲ ἀφορμὴ αὐτὰ ἀκριβῶς τὰ γεγονότα ἔχει γραφεῖ τὸ κείμενο τοῦ Τόμας Μάν, ἐλάχιστα γνωστὸ στὴν Ἑλλάδα, τὸ ὁποῖο ἀποτελεῖ ἐπιπλέον μιὰ πάντα ἐπίκαιρη καταγγελία τοῦ ὁλοκληρωτισμοῦ καὶ τῆς ὠμῆς βίας.1
«Γερμανοὶ ἀκροατές, Ἔχω βέβαια συνείδηση τοῦ γεγονότος ὅτι δὲν εἶναι σήμερα εὔκολο νὰ μιλήσει κανεὶς μαζί σας. Σὰν τὴ βροχὴ πέφτουν πάνω σας οἱ εἰδήσεις γιὰ νίκες, ὅπως πέφτουν οἱ ἐμπρηστικὲς βόμβες τῶν βασανιστῶν ποὺ σᾶς κυβερνοῦν πάνω στὸ Λονδῖνο, μεταβάλλοντας τὶς ψυχές σας –τοὐλάχιστον τῶν ἀδύνατων, τῶν κουτῶν καὶ τῶν βάναυσων– σὲ μιὰ φλόγα ἐνθουσιασμοῦ, ἀπρόσιτη γιὰ κάθε συμβουλή. Μὲ τὰ μεθυσμένα μάτια σας βλέπετε μπροστά σας εἰκόνες ποὺ γιὰ κάθε ἄνθρωπο ποὺ διαθέτει ἀκόμα τὸ συναίσθημα τῆς τιμῆς εἶναι εἰκόνες φρίκης καὶ ἀποστροφῆς: ἡ ἀνόητη καὶ ἀποκρουστικὴ εἰκόνα τοῦ ἀγκυλωτοῦ σταυροῦ, λόγου χάριν, ποὺ κυματίζει πάνω ἀπὸ τὸ βουνὸ τοῦ Ὀλύμπου. Σύντομα θὰ κυματίζει καὶ πάνω ἀπὸ τὴν Ἀκρόπολη – εἶναι ἀναπόφευκτο. Πάντως, σᾶς ἔδωσαν πονηρὰ νὰ καταλάβετε γιὰ κάθε ἐνδεχόμενο πὼς αὐτὴ τὴ φορὰ τὸ ἔδαφος δὲν εἶναι εὐνοϊκὸ γιὰ τὸ μεγάλο κόλπο τοῦ “κεραυνοβόλου πολέμου” – γρήγορες νίκες, ὅπως στὸ δυτικὸ μέτωπο, μᾶλλον δὲν πρέπει νὰ περιμένετε. Περιττὴ ἡ πρόνοια.
Τὰ πάντα γίνονται μὲ ρυθμὸ γρηγορότερο ἀπ’ ὅ,τι σᾶς ἄφηναν νὰ ἐλπίζετε κι ἀπ’ ὅ,τι μερικοὶ ἀπὸ σᾶς φοβόντουσαν ὅτι θὰ συμβοῦν. Ἡ γερμανικὴ πολεμικὴ μηχανή –ἕνα τέρας τῆς τεχνολογίας– λειτουργεῖ μὲ καταπληκτικὴ ἀκρίβεια καὶ ταχύτητα.
Μπροστά της χάνει τὸ νόημά του τὸ ἡρωικὸ θάρρος, ἡ μηχανὴ αὐτὴ δὲν γνωρίζει ἔλεος, ὁ τεχνικός σας θρίαμβος συντρίβει τὴν πίστη, τὴν ἐμπιστοσύνη στὸ δίκαιο, τὴν ἐλευθερία τόσων λαῶν ποὺ ἰσοπέδωσε ὣς τώρα.
Τὸ στῆθός σας θὰ φουσκώνει ἀπὸ περηφάνεια! Ποιὰ περηφάνεια; Ἀπέναντι σὲ ἕξι ἢ ἑπτὰ ἄνδρες ἀπὸ σᾶς στέκεται ὄρθιος ἕνας Ἕλληνας. Ὅτι αὐτὸς ὁ ἕνας τολμάει νὰ ὑπερασπίσει τὸ στενὸ τῆς ἐλευθερίας –ποὺ εἶναι οἱ Θερμοπύλες– προτάσσοντας τὸ σῶμά του, αὐτὸ εἶναι τὸ καταπληκτικό, καὶ ὄχι τὸ ὅτι ἐσεῖς νικᾶτε. Πεῖτέ μου, αἰσθάνεσθε ἄνετα στὸν ρόλο ποὺ τὸ παιχνίδι τῆς Ἱστορίας σᾶς ἐπιβάλλει τώρα νὰ παίξετε; Κι ἂν τύχει τὸ σύμβολο τῆς ἀνθρωπότητας, ποὺ εἶναι οἱ Θερμοπύλες, νὰ ξαναγίνει πράξη στὸν ἴδιο αὐτὸν τόπο; Καὶ πάλι οἱ Ἕλληνες εἶναι οἱ νικητές! Καὶ τότε, ἐσεῖς ποιοὶ εἶστε; Οἱ τύραννοί σας δὲν κουράστηκαν νὰ σᾶς λένε συνεχῶς πὼς ἡ ἐλευθερία εἶναι μιὰ ἀπαρχαιωμένη, ἄχρηστη ἔννοια.
Πιστέψτε με ὅτι ἡ ἐλευθερία ἐξακολουθεῖ νὰ εἶναι, καὶ θὰ εἶναι, ἀνέγγιχτη ἀπ’ ὅλες τὶς φλυαρίες τῶν ψευτοφιλοσόφων καὶ τὰ βίτσια τῆς πνευματικῆς ἱστορίας, αἰώνια ἴδια ὅπως καὶ πρὶν ἀπὸ 2.000 καὶ περισσότερα χρόνια: θὰ εἶναι τὸ φῶς καὶ ἡ ψυχὴ τοῦ δυτικοῦ κόσμου. Ἡ ἀγάπη καὶ ἡ δόξα τῆς Ἱστορίας θὰ ἀνήκουν σ’ ἐκείνους ποὺ πέθαναν γι’ αὐτήν, καὶ ὄχι σὲ ὅσους πέρασαν μὲ τὰνκς ἀπὸ πάνω της καὶ τὴν ἔσβησαν. Ἀρνιέστε τὴν ἀγάπη καὶ τὴ δόξα, ὅταν πιστεύετε πὼς μόνο ἡ ἐπιτυχία μπορεῖ νὰ ἀντικαθιστᾷ τὸ πᾶν.
Τοὐλάχιστον ἂς θυμηθοῦν οἱ καλύτεροι ἀπὸ σᾶς πὼς ὑπάρχει ἡ ψεύτικη καὶ ἡ ἄδεια ἐπιτυχία, ἡ τιποτένια καὶ ἡ ὀλέθρια, ἡ ἀντίθετη πρὸς τὴν πραγματικὴ καὶ τὴ γνήσια, ποὺ τὴν κερδίζει κανεὶς ὑπηρετώντας τὴν ἀνθρωπότητα καὶ ἀναγνωρίζοντας τὴν ἀνθρωπιά. Ἐσεῖς πιστεύετε πάρα πολὺ στὴ γυμνὴ καὶ ὑλικὴ ἐπιτυχία, στὴ βία καὶ στὸν πόλεμο. Ἂν ἕνας λαός, ὅπως ὁ γερμανικός, ἀρνεῖται ἐπὶ ἑπτὰ ὁλόκληρα χρόνια κάθε ἄλλη σκέψη ἐκτὸς ἀπὸ τὸν πόλεμο καὶ τὴν προπαρασκευή του, ὅταν παραμερίζει μὲ βία κάθε τι ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ βρεῖ στὸν δρόμο της ἡ σκέψη αὐτή –λευτεριά, ἀλήθεια, ἀνθρωπιά, τὴ χαρὰ τὴς ζωῆς– ὅταν ὁ λαὸς αὐτὸς ἐγκαθιδρύει ἕνα ὁλοκληρωτικὸ κράτος πολέμου, συγκεντρώνοντας ὅλες τὶς ἱκανότητές του σὲ αὐτὸ καὶ μόνο τὸ σημεῖο, νὰ ἑτοιμασθεῖ ὑλικὰ καὶ ἠθικὰ γιὰ τὸν πόλεμο, καὶ μάλιστα μέσα σ’ ἕναν κόσμο ποὺ δὲν εἶναι ἕτοιμος νὰ πολεμήσει, ποὺ ἀντίθετα μισεῖ τὸν πόλεμο, ποὺ δὲν πιστεύει πιὰ σὲ αὐτὸν καὶ ποὺ ἠθικὰ πιστεύει ἤδη στὸ ἰδεῶδες τῆς εἰρήνης, πῶς δὲν θά ’πρεπε ὁ λαὸς αὐτός, μιὰ καὶ τοῦ ἐπέβαλαν τὸν πόλεμο, νὰ ξεπεράσει λίγο τὸν ἑαυτό του, ὥστε νὰ δίνει τὴν ἐντύπωση ὅτι συμμετέχει στὴ μεγάλη ἱστορία τῶν ἀνθρωπίνων πραγμάτων καὶ στὸ ξεπέρασμα τῆς ροῆς τοῦ κόσμου; Τὶς ἐπιτυχίες δὲν τὶς κάνουν μάγοι, δὲν ὑπάρχει σὲ αὐτὲς τίποτε τὸ ἐκπληκτικό, τίποτε τὸ ἀξιοθαύμαστο. Τὸ ἀποτέλεσμα εἶναι ἀναπόφευκτο. Τὰ πάντα στὴν περίπτωση αὐτὴ εἶναι προσωρινά, χωρὶς ἰσχὺ διάρκειας, δὲν εἶναι τίποτε ἄλλο παρὰ μεγαλοψυχίες καμωμένες μὲ αἷμα.
Σᾶς λέω αὐτὴ τὴ στιγμὴ τῆς μεγαλύτερης –ἢ τῆς ὄχι ἀκόμα μεγαλύτερης– καυχησιᾶς σας πὼς ὁ κόσμος δὲν θὰ σᾶς παραδεχθεῖ γιὰ νικητές, πὼς ἡ νίκη σας δὲν θὰ γίνει δεκτή. Μὴν πιστεύετε πὼς εἶναι ἀρκετὸ νὰ δημιουργεῖ κανεὶς γεγονότα μὲ ἀτσάλινη βία, γεγονότα ποὺ θὰ ἀναγκάσουν τὴν ἀνθρωπότητα νὰ ὑποκύψει κιόλας σὲ αὐτά. Δὲν θὰ ὑποκύψει μπροστά τους, γιατὶ δὲν μπορεῖ νὰ ὑποκύψει.
Ὅσο καὶ ἂν χλευάζει κανεὶς τὸν ἄνθρωπο καὶ κάνει γιὰ τὴν ὕπαρξή του σκέψεις γεμάτες πικρὴ ἀμφισβήτηση, ὑπάρχει ὡστόσο μέσα σὲ αὐτόν, παρ’ ὅλη τὴ μιζέρια του, ἀναμφισβήτητος καὶ ἄσβεστος ἕνας θεϊκὸς σπινθήρας: ἡ ἐπίθεση τοῦ πνεύματος καὶ τοῦ ἀγαθοῦ. Τὸν τελικὸ θρίαμβο τοῦ κακοῦ, τοῦ ψεύδους καὶ τῆς βίας δὲν μπορεῖ ἡ ἀνθρωπότητα νὰ τὸν δεχθεῖ, γιατὶ ἁπλούστατα δὲν μπορεῖ νὰ ζήσει μαζί του.
Ὁ κόσμος ποὺ θὰ ἦταν τὸ ἀποτέλεσμα μιᾶς νίκης τοῦ Χίτλερ δὲν θὰ ἦταν μόνον ἕνας κόσμος τῆς παγκόσμιας σκλαβιᾶς, ἀλλὰ ταὐτόχρονα καὶ ἕνας κόσμος τοῦ ἀπόλυτου κυνισμοῦ, ἕνας κόσμος τελείως ἀνίκανος νὰ ἐξακολουθεῖ νὰ πιστεύει στὸ καλὸ καὶ στὸ ὑψηλὸ φρόνημα τῆς ἀνθρώπινης φύσης, ἕνας κόσμος ποὺ θὰ ἀνῆκε πέρα γιὰ πέρα στὸ κακό, ποὺ θὰ ἦταν ὑπήκοος τοῦ κράτους τοῦ Κακοῦ.
Αὐτὸ δὲν πρόκειται νὰ γίνει. Αὐτὸ δὲν θὰ τὸ ἀνεχθεῖ ἡ ἀνθρωπότητα. Τὸ ξεσήκωμα τῶν ἀνθρώπων ἐναντίον ἐνὸς χιτλερικοῦ κόσμου, ποὺ θὰ σήμαινε τὴν ἔσχατη ἀπόγνωση τοῦ πνεύματος καὶ τοῦ ἀγαθοῦ, ἡ ἐπανάσταση αὐτὴ εἶναι τὸ πιὸ βέβαιο γεγονός. Θὰ εἶναι μιὰ ἔκρηξη τῶν στοιχείων τῆς φύσης, ποὺ θὰ μεταβάλει τά «σιδηρὰ γεγονότα» τοῦ χιτλερισμοῦ σὲ λεπτὴ στάχτη.
Εἶναι λοιπὸν ἀνάγκη ἡ ἐπανάσταση τῆς ἀπόγνωσης τῆς ἀνθρωπότητας ἐναντίον ὅλων τῶν Γερμανῶν νὰ φθάσει ὣς αὐτὸ τὸ σημεῖο; Γερμανικὲ λαέ, διερωτῶμαι πόσο περισσότερο πρέπει νὰ φοβᾶσαι τὴ νίκη τῶν τυράννων σου ἀπὸ τὶς ἧττές τους…
Τόμας Μάν
1 Thomas Mann, Deutsche Hörer! Fünfundzwanzig Radiosendungen nach Deutschland. Ἡ πρώτη ἔκδοση δημοσιεύθηκε τὸ 1942 στὶς Ἡνωμένες Πολιτεῖες ἀπὸ τὸν H. Wolff, ἀλλὰ δὲν ἔφθασε ποτὲ στὴ Γερμανία. Ἡ δεύτερη, μὲ ὅλες τὶς ἐκπομπές, στὸν Αὔγουστο τοῦ 1945 στὴ Στοκχόλμη ἀπὸ τὶς ἐκδόσεις Μπέρμανφίσερ. Πιὸ πρόσφατη ἔκδοση, Thomas Mann, Deutsche Hörer! Radiosendungen nach Deutschland aus den Jahren 1940-1945), Fischer, Frankf urt am Mein 20044. Τὸ κείμενο τῆς συγκεκριμένης ἐκπομπῆς δημοσιεύθηκε στὸ περιοδικὸ Ἱστορία 328 (Ὀκτώβριος 1995), σελ. 110-115.
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΑΚΤΙΝΕΣ – ΕΤΟΣ 79ο | ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ – ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2016 ΤΕΥΧΟΣ 759
ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ- ΜΟΡΦΟΠΟΙΗΣΗ: Ι.Ν.ΑΓΙΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΙΣΤΙΑΙΑΣ