π. Ιωάννη Ρωμανίδη
Το μυστήριο τής Πεντηκοστής
Τι άλλαξε στην Εκκλησία τής Κ.Δ.
με την Πεντηκοστή;
Ο Χριστός, μετά την Ανάληψή Του στους ουρανούς, σύμφωνα με την βεβαίωσή Του, έστειλε, την πεντηκοστή ημέρα από την Ανάστασή Του και την δεκάτη από την Ανάληψή Του, το Άγιον Πνεύμα, το οποίο εκπορεύεται από τον Πατέρα.
Ο Ίδιος ο Χριστός είχε προαναγγείλει στους Μαθητές την Αποστολή του Αγίου Πνεύματος: «Και εγώ ερωτήσω τον πατέρα και άλλον παράκλητον δώσει υμίν, ίνα μένη μεθ’ υμών εις τον αιώνα, το Πνεύμα της αληθείας, o ο κόσμος ου δύναται λαβείν, ότι ου θεωρεί αυτό ουδέ γινώσκει αυτό· υμείς δε γινώσκετε αυτό, ότι παρ’ υμίν μένει και εν υμίν έσται» (Ιω. ιδ’, 16-17). Και αμέσως μετά είπε: «ο δε παράκλητος, το Πνεύμα το Άγιον o πέμψει ο πατήρ εν τω ονόματί μου, εκείνος υμάς διδάξει πάντα και υπομνήσει υμάς πάντα α είπαν υμίν» (Ιωάννης ιδ’, 26). Και μετά είπε: «συμφέρει υμίν ίνα εγώ απέλθω. Εάν γαρ εγώ μη απέλθω, ο παράκλητος ουκ ελεύσεται προς υμάς· αν δε πορευθώ, πέμψω αυτόν προς υμάς» (Ιωάννης ις’, 7).
Η έλευση του Αγίου Πνεύματος στους Μαθητές έγινε την ημέρα της Πεντηκοστής (Πράξεις β΄, 1-13). Σημαντική θέση στην ζωή των Αποστόλων είχε η Πεντηκοστή. Αφού είχαν προηγουμένως περάσει από την κάθαρση της καρδιάς και τον φωτισμό -πράγμα που υπήρχε και στην Παλαιά Διαθήκη, στους Προφήτες και δικαίους- έπειτα είδαν τον Αναστάντα Χριστό και την ημέρα της Πεντηκοστής έγιναν μέλη του αναστημένου Σώματος του Χριστού. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία, γιατί έπρεπε κάθε Απόστολος να έχει μέσα του τον αναστάντα Χριστό.
Κατά την Πεντηκοστή, το Άγιον Πνεύμα κατέστησε τους Μαθητές μέλη του θεανθρωπίνου Σώματος του Χριστού· έτσι, ενώ στην Μεταμόρφωση το Φως ενεργούσε στους τρεις Μαθητές έσωθεν, δια της Θεώσεως, αλλά το Σώμα του Χριστού ήταν έξω από αυτούς, στην Πεντηκοστή οι Μαθητές ενώνονται με τον Χριστό, γίνονται μέλη του θεανθρωπίνου Σώματος και ως μέλη του Σώματος του Χριστού μετέχουν του ακτίστου Φωτός. Αυτή η διαφορά υπάρχει και μεταξύ Παλαιάς Διαθήκης και Πεντηκοστής.
«Όσοι προ της αναλήψεως είδαν την δόξα του Χριστού, την είδαν διπλώς. Από το ένα μέρος σκεπάσθηκαν από την νεφέλη, διότι “εν τω φωτί σου οψόμεθα φως” (Ψαλμοί λε΄ 10), σκεπάσθηκαν από την φωτεινή νεφέλη και, ευρεθέντες μέσα στο Φως το άκτιστο, βλέπουν άκτιστο Φως, αλλ’ επίσης και η ανθρώπινη φύση του Χριστού είναι πηγή του Φωτός, όπως είναι η Μεταμόρφωση.
Η ανθρώπινη φύση του Χριστού είναι πηγή του Φωτός, το οποίο όμως Φως είδαν οι Απόστολοι, εφ’ όσον ευρίσκονται μέσα στο Φως, ως Θεούμενοι. Δηλαδή, “εν τω φωτί σου οψόμεθα φως”. Αφού βρίσκονται μέσα στο Φως, (αυτό) μαρτυρεί ότι σκεπάσθηκαν από την φωτεινή νεφέλη και είδαν και την ανθρώπινη φύση του Χριστού, ως πηγή Φωτός. Έσωθεν έλαμπε το Φως, αλλ’ εκ του σώματος, όμως, έξωθεν. Έσωθεν έλαμπε το Φως, αλλά το Σώμα του Χριστού ήταν έξωθεν, που εξέπεμπε Φως, το ίδιο Φως. Με την Πεντηκοστή, όμως, το Φως εκπέμπει η ανθρώπινη φύση του Χριστού “έσωθεν πλέον”. Οπότε, δεν υπάρχει εμπειρία του Φωτός έξωθεν, χωρίς να υπάρχει και εμπειρία του Χριστού έσωθεν. Το ένα είναι αλληλένδετο πλέον με το άλλο. Δηλαδή είναι πλέον το ίδιο με το άλλο».
«Γιατί ήταν ανάγκη να γίνει η Ανάληψη και να κατέβη το Πνεύμα το Άγιον δηλαδή, για ποιο σκοπό; Γιατί λέμε ότι η Εκκλησία ιδρύθηκε την ημέρα της Πεντηκοστής; Η Εκκλησία δεν ιδρύθηκε την ημέρα της Πεντηκοστής. Η Εκκλησία ιδρύθηκε από τον καιρό που ο Θεός κάλεσε τον Αβραάμ και τους Πατριάρχες και τους Προφήτες*. Από τότε ιδρύθηκε η Εκκλησία. Η Εκκλησία υπάρχει στην Παλαιά Διαθήκη. Η Εκκλησία υπήρχε στον Άδη. Αλλά, γίνεται μία διαμόρφωση της Εκκλησίας εδώ, δηλαδή ιδρύεται Εκκλησία, υπό την έννοια ότι ιδρύεται Εκκλησία ως Σώμα Χριστού πλέον».
Αυτό το σημείο είναι σημαντικό, γιατί δείχνει ότι η Πεντηκοστή είναι η γενέθλια ημέρα της Εκκλησίας ως Σώματος του Χριστού και ακόμη, όσοι ενώνονται με το Σώμα του Χριστού, υπερβαίνουν τον θάνατο.
«Στην Παλαιά Διαθήκη υπάρχει και καταλλαγή, και φίλος του Θεού και θέωση. Τα πάντα υπάρχουν στην Παλαιά Διαθήκη, με την διαφορά ότι δεν υπάρχει Πεντηκοστή. Διότι υπάρχει Εκκλησία στην Παλαιά Διαθήκη, αλλά υπό το κράτος του θανάτου.
Πεντηκοστή τι είναι; Η αποκάλυψη πάσης της αληθείας. Τότε η Εκκλησία γίνεται το Σώμα του Χριστού, γι’ αυτό και γιορτάζουμε το γενέθλιο της Εκκλησίας, της αναστημένης εν Χριστώ, την ημέρα της Πεντηκοστής».
«Την ημέρα της Πεντηκοστής έρχεται ο Χριστός εν Αγίω Πνεύματι. Όπως οι ενέργειες του Θεού είναι παρούσες στον κόσμο, και εκείνος που έχει κοινωνία της ενέργειας του Θεού καταλαβαίνει ότι ο Θεός μέσα στις ενέργειές Του μερίζεται αμερίστως και πολλαπλασιάζεται απολλαπλασιάστως, δηλαδή, έτσι ο καθένας που έχει κοινωνία με τον Θεό, δεν έχει ένα κομμάτι του Θεού. Ο Θεός όλος είναι παρών σε κάθε άνθρωπο και είναι πανταχού παρών σ’ όλον τον κόσμο.
Και με την Πεντηκοστή η ανθρώπινη φύση του Χριστού, πλέον, επανέρχεται στην Εκκλησία και είναι ημέρα της ιδρύσεως της Εκκλησίας, διότι η ανθρώπινη φύση του Χριστού τώρα μερίζεται αμερίστως και ολόκληρος ο Χριστός, με την ανθρώπινή Του φύση, βρίσκεται σε κάθε πιστό.
Και αυτή είναι η Εκκλησία, που ο κάθε πιστός είναι ναός, όχι μόνο ναός του Αγίου Πνεύματος, αλλά και Σώμα Χριστού, έχοντας μέσα του ολόκληρο τον Χριστό δηλαδή. Και είναι ο καινούριος τρόπος παρουσίας της ανθρώπινης φύσεως του Χριστού μέσα στον κόσμο. Γι’ αυτό και θεωρείται και η ημέρα ιδρύσεως της Εκκλησίας η Πεντηκοστή. Σε αυτή την εμπειρία της Πεντηκοστής μετέχουν όλοι όσοι φθάνουν στην θέωση. Και έχουμε παραδείγματα στην ίδια την Αγία Γραφή, όλοι όσοι είδαν τον Χριστό μετά την Ανάσταση και αυτοί που είδαν τον Χριστό μετά την Πεντηκοστή, μέχρι σήμερα».
Η Πεντηκοστή λέγεται «τελευταία εορτή», γιατί είναι η τελευταία φάση της ενανθρωπήσεως του Χριστού. Τώρα γίνεται μεγάλη αλλαγή, γιατί ο θεούμενος ενώνεται εν Αγίω Πνεύματι με τον Θεάνθρωπο Χριστό.
«Η τελευταία φάση, η αποτελεσματική, ήταν η Πεντηκοστή. Εκεί έγινε η μεγάλη αλλαγή. Διότι, ενώ κατοικούσε το Πνεύμα στους Προφήτες, διότι είχαν Πνεύμα Θεού οι Προφήτες και νοερά ευχή και θέωση κλπ., από την Πεντηκοστή και εντεύθεν αυτή η κατοίκηση του Αγίου Πνεύματος μέσα στον θεόπνευστο γίνεται και με την ανθρώπινη φύση του Χριστού. Γι’ αυτό είναι Σώμα Χριστού τώρα η Εκκλησία. Δηλαδή έγινε η Εκκλησία την ημέρα της Πεντηκοστής Σώμα Χριστού. Και ο Χριστός, ως άνθρωπος, κατοικεί μέσα στον άνθρωπο πλέον.
Αυτή είναι η μόνιμη μέθεξη, πλέον, στην δόξα του Θεού. Διότι έχουμε τώρα μόνιμη θέωση και όχι μια προσωρινή θέωση, όπως είχαν οι Προφήτες που έφθασαν στην θέωση και μετά είναι η δόξα η καταργουμένη, δηλαδή, και πεθαίνανε. Τώρα όσοι φθάνουν στην θέωση δεν πεθαίνουν.
Αυτή είναι η διαφορά. Είναι η διαφορά και “Πεντηκοστιανής” εμπειρίας που η Εκκλησία γίνεται Σώμα Χριστού την ημέρα της Πεντηκοστής· άλλα είναι και η μονιμοποίηση -όχι των δημοσίων υπαλλήλων- αλλά των θεουμένων».
«Η εμπειρία της Πεντηκοστής είναι η ανωτάτη εμπειρία της Θεώσεως, προ της Δευτέρας Παρουσίας. Δεν υπάρχει τίποτα ανώτερο, από την Πεντηκοστή».
«Και γιατί στην Ορθόδοξη θεολογία μετά την Πεντηκοστή δεν μπορεί να υπάρχει περαιτέρω αποκάλυψη, αλλά έχει τελειώσει η αποκάλυψη με την Πεντηκοστή και δεν υπάρχουν πλέον άλλες αποκαλύψεις; Κάθε φορά, που ένας φθάνει στην εμπειρία της Θεώσεως, επαναλαμβάνεται πάλι η ίδια εμπειρία της Πεντηκοστής. Στην εμπειρία της Πεντηκοστής μπορεί να φθάσει κανείς. Δεν μπορεί να φθάσει σε καμία άλλη εμπειρία, γιατί τελειώνει η αποκάλυψη, η πάσα αλήθεια αποκαλύπτεται την Πεντηκοστή».
Ένα άλλο σημαντικό σημείο που συνδέεται με το μυστήριο της Πεντηκοστής είναι ότι η εμπειρία της Πεντηκοστής, ενώ είναι άπαξ γεγονός στην ιστορία της Εκκλησίας, εν τούτοις οι άνθρωποι με κατάλληλες προϋποθέσεις ανέρχονται στο ίδιο ύψος της εμπειρίας της Πεντηκοστής, οπότε το μυστήριο της Πεντηκοστής επαναλαμβάνεται δια μέσου των αιώνων.
«Και μετά την Πεντηκοστή όλες οι εμπειρίες της Θεώσεως είναι ένα κλιμάκιο, πάνω-κάτω δηλαδή μέσα στα πλαίσια της εμπειρίας της Πεντηκοστής, διότι πάντοτε επαναλαμβάνεται η ίδια εμπειρία στους θεουμένους σε όλη την διάρκεια της Εκκλησίας. Και από αυτήν την εμπειρία βγαίνουν τα άγια λείψανα, όλη η λατρεία και ευσέβεια της Ορθοδόξου Εκκλησίας, που, φοβάμαι πολύ, την καταλαβαίνουν οι απλοί πιστοί καλύτερα από μερικούς θεολόγους τουλάχιστον. Αυτοί που έχουν την ευλάβεια για τα λείψανα κάτι καταλαβαίνουν ή κάτι αισθάνονται από αυτό το φαινόμενο των αγίων λειψάνων. Λοιπόν, η επανάληψη αυτή της εμπειρίας της Πεντηκοστής μέσα στην ιστορία της Εκκλησίας, αυτή είναι η σπονδυλική στήλη και της εκκλησιαστικής ιστορίας και της ιστορίας των δογμάτων στην Ορθόδοξη Εκκλησία».
«Κατά την πατερική παράδοση, αυτή η εμπειρία της Πεντηκοστής, επαναλαμβάνεται και μετά την Πεντηκοστή. Και το πρώτο παράδειγμα που έχουμε, είναι μέσα από την ίδια την Αγία Γραφή, στην περίπτωση του Κορνηλίου, ο οποίος και στην γλωσσολαλιά έφθασε και στην θέωση έφθασε της Πεντηκοστής και γι’ αυτόν τον λόγο ο Πέτρος τον εβάπτισε.
Και όταν εκλήθη να δώση λόγο στους συντηρητικούς Εβραίους, περιέγραψε την εμπειρία του Κορνηλίου, πριν βαπτισθεί ο Κορνήλιος, ότι είχεν “ίσην δωρεάν” (Πράξεις ια’, 17) που είχαν οι Απόστολοι. Και μας λέει ο ίδιος ο Απόστολος Πέτρος, ότι ο Κορνήλιος πριν βαπτισθεί είχε την ιδίαν Χάρη που είχαν οι Απόστολοι την ημέρα της Πεντηκοστής. Γι’ αυτό, παρακαλώ, να πάρετε τις Πράξεις των Αποστόλων και να διαβάσετε πολύ προσεκτικά τα της Πεντηκοστής και τα δύο κεφάλαια, που αναφέρονται στον Κορνήλιο, για να δείτε πως είναι ίδια (βλέπε Πράξεις ι΄, ια’).
Η Αγία Γραφή μαρτυρεί ότι μετά την Πεντηκοστή υπάρχει Πεντηκοστή και είναι στην ζωή αυτών των ανθρώπων, που φθάνουν στην θέωση. Καθ’ όλη την διαδρομή της ιστορίας της Εκκλησίας έχουμε αναρίθμητα παραδείγματα ανθρώπων που φθάνουν στην ίδια εμπειρία της Πεντηκοστής, όπως έφθασαν οι Απόστολοι, ο Κορνήλιος κ ο κ.
Εξ επόψεως γεωγραφίας αυτά συμβαίνουν όχι μόνο στην Ανατολή, αλλά και στην Δύση, διότι η εμπειρία της Πεντηκοστής υπάρχει και στην Δύση, τουλάχιστον μέχρι τον Μεσαίωνα. Εάν θέλετε να δείτε παραδείγματα τέτοια, θα πάρετε τους βίους των Αγίων, κυρίως, όπως σώζονται στην εποχή των Μεροβιγγείων Φράγκων στα παπικά κράτη της Δύσεως, που έχουμε όχι μόνο την μαρτυρία του Ιωάννου Κασσιανού, αλλά, κυρίως, του Γρηγορίου Τουρώνης, ο οποίος έχει γράψει πολλούς βίους των Αγίων, μέσα στους οποίους βίους φαίνεται σαφώς αυτή η εμπειρία της Θεώσεως. Επίσης έχουμε και παραδείγματα ανθρώπων στην Δύση, που έφθασαν σε τέτοια αγιότητα, που διατηρήθηκαν και τα σκηνώματα αυτών των ανθρώπων. Οπότε έχουμε ιερά λείψανα και όλα τα επακόλουθα, που συνοδεύουν, δηλαδή, μια εμπειρία Θεώσεως.
Έχουμε το παράξενο φαινόμενο, ότι ενώ έχουμε ιερά λείψανα στην Δύση, έχουμε αντιθέτως μια σχολαστική θεολογία των Φράγκων του Μεσαίωνος, που δεν συμβαδίζει ολότελα με αυτήν την εμπειρία της Θεώσεως».
«Εφ’ όσον κάθε εμπειρία της Θεώσεως είναι μια επανάληψη της Πεντηκοστής, και σε αυτή την εμπειρία, σε κάθε αιώνα έχουν φθάσει οι άνθρωποι δηλαδή, από αυτής της απόψεως, τι είναι όλοι αυτοί οι Άγιοι της Εκκλησίας κλπ., και τι είναι η ανώτερη κατανόηση της Ορθοδοξίας; Εάν δεν είναι η Πεντηκοστή τότε τι είναι; Ο Πάπας της Ρώμης; Είναι ένας Προτεστάντης που δεν έχει ιδέα τι λέει δηλαδή, και κάνει ερμηνεία της Αγίας Γραφής;».
Βέβαια, η εμπειρία της Πεντηκοστής είναι μυστήριο και δεν συνδέεται με την λογική.
«Η Ορθόδοξη θεολογία έχει κυκλικό χαρακτήρα. Είναι σαν ένας κύκλος. Όπου και αν ακουμπήσεις πάνω στον κύκλο, ξέρεις όλο τον κύκλο, γιατί όλος ο κύκλος ο ίδιος είναι. Όλα ανάγονται στην Πεντηκοστή. Τα μυστήρια της Εκκλησίας, όπως η Ιερωσύνη, ο γάμος, το βάπτισμα, η εξομολόγηση κλπ., οι αποφάσεις των Συνόδων κλπ. Εκείνο είναι το κλειδί της Ορθοδόξου θεολογίας, η Πεντηκοστή. Γι’ αυτό, και εκείνος που φθάνει στην θέωση μετά την Πεντηκοστή, οδηγείται “εις πάσαν την αλήθειαν”.
Και ποια είναι αυτή η “πάσα αλήθεια”; Είναι κάτι, που υπερβαίνει την λογική του ανθρώπου. Συμπεριλαμβάνει την ανθρώπινη φύση του Χριστού και κατοικεί μέσα στον άνθρωπο που έχει φθάσει στον φωτισμό και στην θέωση. Όλο το μυστήριο της ενσαρκώσεως, της Αγίας Τριάδος, περί θείας Χάριτος, περί θεραπείας της ανθρώπινης προσωπικότητος, περί του παρελθόντος της σωτηρίας στην Παλαιά Διαθήκη, περί του μέλλοντος και της Δευτέρας Παρουσίας, όλα είναι μέσα στο μυστήριο της Πεντηκοστής.
Γι’ αυτό η Ορθόδοξη θεολογία έχει καταπληκτική απλότητα. Άλλο, αν οι ανάγκες το επιβάλλουν όταν αντιμετωπίζει αιρέσεις, να μιλάει ένας εκ μέρους της Ορθοδοξίας, που να ξέρει καλά τους αιρετικούς, να ξέρει την φιλοσοφία καλά κλπ. Αυτό, όμως, δεν είναι η ουσία της Ορθοδόξου θεολογίας. Η ουσία της Ορθοδόξου θεολογίας είναι κάθαρση, φωτισμός, θέωση».
«Πέραν της Πεντηκοστής δεν υπάρχει καμία άλλη κατανόηση. Βέβαια, στην εμπειρία μετέχει η λογική -μετέχει το σώμα στην εμπειρία αυτή- αλλά ο Θεός και η ενσάρκωση και η ανθρώπινη φύση του Χριστού που είναι πηγή Φωτός εξ αιτίας της ενσαρκώσεως του Λόγου στην ανθρώπινη φύση κλπ., αυτά παραμένουν μυστήρια και δεν ημπορούν να κατανοηθούν με τρόπο φιλοσοφικό, στοχαστικό κλπ.».
Επειδή η εμπειρία της ΘεώσεωςΠεντηκοστής συνεχίζεται δια μέσου των αιώνων, γι’ αυτό και η Πεντηκοστή είναι η βάση της πραγματικής εκκλησιαστικής ιστορίας. Όταν σε κάθε εποχή υπάρχουν Άγιοι που φθάνουν στην θέωση, στην εμπειρία της Πεντηκοστής, τότε αυτή η εποχή χαρακτηρίζεται «χρυσούς αιών» της Εκκλησίας.
«Κάθε φορά που ένας Ορθόδοξος Χριστιανός φθάνει στον φωτισμό ήδη μετέχει στα αποτελέσματα της εμπειρίας της Θεώσεως, που προγεύεται με τον φωτισμό και ολοκληρώνεται πλέον, όταν φθάνει στην θέωση. Οπότε, ο “χρυσούς αιών” μπορεί να περιγραφεί ως εξής νομίζω: Όταν, η πλειοψηφία των Χριστιανών φθάνουν στον φωτισμό, στην κάθαρση της καρδιάς και πολλοί εξ αυτών φθάνουν και στην θέωση, έχουμε “χρυσούν αιώνα”. Επομένως, αυτό είναι το κριτήριο για το πού βρισκόμαστε. Λοιπόν, είχαν αυτό το πράγμα οι Χριστιανοί στους πρώτους αιώνες; Βέβαια το είχαν. Το μαρτυρούν τόσα πολλά λείψανα, που έχουμε από εκείνη την εποχή από τους Μάρτυρες».
Επομένως, κέντρο της αποκαλύψεως-Πεντηκοστής είναι ο Χριστός, που βίωσαν οι Προφήτες ασάρκως και οι Απόστολοι και Πατέρες σεσαρκωμένο, και αυτή είναι η ουσία της Ορθοδόξου παραδόσεως.
* Σημείωση: Λόγω τού ότι αυτά τα κείμενα έχουν καταγραφεί από προφορικές παραδόσεις μαθημάτων τού π. Ι. Ρωμανίδη, είναι προφανές ότι εδώ έχουμε μία κακή διατύπωση που δεν την εννοεί επί λέξει. Σε άλλες του ομιλίες ο π. Ιωάννης, σαφώς αναλύει σωστά την αρχή τής Εκκλησίας ως “άκτιστη” και προανθρώπινη. Εδώ λοιπόν προφανώς εννοεί ότι ήδη στην εποχή τού Αβραάμ είχαμε Εκκλησία, και όχι ότι τότε ιδρύθηκε η Εκκλησία, όπως ακούστηκε στην παράδοση.
Πηγή: “Εμπειρική Δογματική τής Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας κατά τις προφορικές παραδόσεις τού π. Ι. Ρωμανίδη” Τόμος Β΄. Τού σεβ. Μητρ. Ναυπάκτου και αγ. Βλασίου Ιεροθέου. Το μυστήριο τής Πεντηκοστής. Τι άλλαξε στην Εκκλησία τής Κ.Δ. με την Πεντηκοστή; (oodegr.com)