Νίκος Σαραντάκος
Υπάρχει τάχα μια αρχαία επίκληση
κρυμμένη μέσα στο ελληνικό αλφάβητο;
Ομολογώ ότι κι άλλες φορές είχα σκεφτεί να ασχοληθώ με το σημερινό θέμα, και δεν το αποφάσιζα επειδή το έβρισκα ανάξιο λόγου, αλλά είναι η τρίτη ή τέταρτη φορά που κάποιος αλληλογράφος με καλεί να το σχολιάσω, οπότε ίσως δεν είναι εντελώς περιττό.
Εννοώ ένα ανόητο κείμενο που κυκλοφορεί τα τελευταία χρόνια, σε διάφορες παραλλαγές, για μια «αρχαία επίκληση» ή, αλλού, μια «μυστική προσευχή» που είναι τάχα κρυμμένη μέσα στο ελληνικό αλφάβητο. Ως τώρα το κείμενο αυτό δημοσιευόταν σε αναξιόπιστους ιστοτόπους, αλλά τώρα βλέπω ότι ο μύθος δημοσιεύτηκε σε ιστότοπο που διά γυμνού οφθαλμού φαίνεται σχετικά σοβαρός και μάλιστα συνδέεται με κάποιο τρόπο με τη Μηχανή του Χρόνου (που βέβαια τον τελευταίο καιρό έχει δημοσιεύσει κι άλλα αναξιόπιστα άρθρα).
Πρόκειται για αυτό εδώ το άρθρο, που διατυπώνει από τον τίτλο κιόλας την ερώτηση: Γνωριζετε ποια είναι η αρχαία επίκληση που κρύβει η αλφαβήτα;
Το άρθρο δεν ασχολείται μόνο με την «αρχαία επίκληση» αλλά διατυπώνει και άλλους εξωφρενικούς ισχυρισμούς, για τη δήθεν μαθηματική δομή της ελληνικής, για την αρχαία ελληνική την οποία χρησιμοποιούν (μόνο αυτήν) οι σύγχρονοι υπολογιστές για να επικοινωνήσουν και για τα έξι εκατομμύρια λέξεις που δήθεν έχει η ελληνική γλώσσα. Παίρνετε, δηλαδή, μια ιδέα για τη σοβαρότητα του άρθρου -και του ιστοτόπου που το φιλοξενεί.
Ωστόσο, με τα θέματα αυτά έχουμε ασχοληθεί παλιότερα. Για τη δήθεν μαθηματική δομή της γλώσσας έχουμε γράψει στο ιστολόγιο, για τον αριθμό των λέξεων της ελληνικής γλώσσας υπάρχει ένα παλιό μου άρθρο, που πάντως θέλει επικαιροποίηση, ενώ για τους σύγχρονους υπολογιστές που μόνο στα αρχαία ελληνικά μπορούν να επικοινωνούν (Τι τηνικάδε αφίξαι, ω Χιούλετ;) αρκεί να ζητήσουμε απ’ αυτούς που προβάλλουν τον ισχυρισμό να μας υποδείξουν τα στοιχεία της έρευνας που επικαλούνται. Ποιοι είναι τέλος πάντων αυτοί οι υπολογιστές; Πού βρίσκονται; Μήπως στην υπόγεια ραβινική βιβλιοθήκη της Ζυρίχης;
Οπότε, αυτά τα προσπερνάμε και εστιαζόμαστε στην «αρχαία επίκληση».
Ζητώ προκαταβολικά συγγνώμη, και μεταφέρω αυτούσιο το σχετικό απόσπασμα του άρθρου:
Ωστόσο αυτό που αποδεικνύεται πράγματι ασύλληπτο είναι το γεγονός ότι το Ελληνικό αλφάβητο κρύβει μια μυστική επίκληση! Εάν πάρουμε τα γράμματά του και τα θέσουμε στη σειρά, ως δια μαγείας εμφανίζεται μια αρχαία προσευχή που εξυμνεί το Φως και την Ψυχή!
Έχουμε, λοιπόν:
“Αλ φα, βη τα Γα! Αμα δε Ελ, τα εψ ιλών. Στη ίγμα, (ίνα) ζη τα, η τα, θη τα Ιώτα κατά παλλάν Δα. (Ινα) μη νυξ η, ο μικρόν (εστί) πυρός δε ίγμα ταφή εψ ιλών, φυ (οι) Ψυχή, ο μέγα (εστί)!”
Η μετάφραση έχει ως εξής:
“Νοητέ ήλιε, εσύ που είσαι το φως, έλα στη Γη! Κι εσύ, ήλιε ορατέ, ρίξε τις ακτίνες σου στον πηλό που ψήνεται. Ας γίνει ένα καταστάλαγμα για να μπορέσουν τα Εγώ να ζήσουν, να υπάρξουν και να σταθούν πάνω στην παλλόμενη Γη. Ας μην επικρατήσει η νύχτα, που είναι το μικρόν, και κινδυνεύσει να χαθεί το καταστάλαγμα της φωτιάς μέσα στην αναβράζουσα λάσπη, κι ας αναπτυχθεί η Ψυχή, που είναι το μέγιστο, το σημαντικότερο όλων!”
Τη μυστική αυτή επίκληση μαθαίνουμε να κάνουμε όλοι ασυνείδητα από την ώρα που μαθαίνουμε το Ελληνικό αλφάβητο!
Ο εμπνευστής του μύθου βάζει τα γράμματα του αλφαβήτου στη σειρά, και μετά τα χωρίζει και τα ενώνει με αρκετή φαντασία ώστε να σχηματίσει λέξεις ή πιο σωστά σπαράγματα λέξεων της αρχαίας ελληνικής.
Όπως είπα, το κείμενο αυτό κυκλοφορεί σε αρκετές παραλλαγές. Τούτη εδώ είναι κάπως συντομευμένη, παραλείπει κάποια ενδιάμεσα στάδια κι έτσι ίσως να μη μπορέσετε να κατανοήσετε το βάθος της μεθόδου. Σε άλλο άρθρο, που διέπεται από την ίδια ακριβώς λογική, τα στάδια της διαδικασίας παρατίθενται πιο αναλυτικά, κι έτσι μπορείτε να δειτε ότι π.χ. για τα πέντε πρώτα γράμματα ο ταχυδακτυλουργός μυθοπλάστης αναλύει κοπτοραπτικώς το άλφα-βήτα-γάμμα-δέλτα -έψιλον σε:
ΑΛ ΦΑ, ΒΗ ΤΑ ΓΑ! ΑΜΑ ΔΕ ΕΛ ΤΑ ΕΨ ΙΛΩΝ
όπου Αλ σημαίνει τάχα τον νοητό ήλιο (αν τη βρείτε σε αρχαίο κείμενο πείτε μου κι εμένα), ενώ το έψιλον αναλύεται τάχα σε εψ – ιλών, όπου το εψ είναι το ρήμα έψομαι και το ιλών είναι η λάσπη, ο πηλός (ιλύων είναι, αλλά δεν βόλευε). Με παρόμοιο τρόπο, προκρούστειο, πετσοκόβοντας ό,τι περισσεύει και τσοντάροντας ό,τι λείπει φτάνει ως το τέλος, όπου το ταυ-ύψιλον-φι-χι-ψι-ωμέγα μεταμορφώνεται σε:
ΤΑΦΗ ΕΨ ΙΛΩΝ, ΦΥ(ΟΙ) ΨΥΧΗ, Ο ΜΕΓΑ (ΕΣΤΙ), όπου
το χι αλλάζει θέση με το ψι διότι έτσι μας βόλευε (δικό μας είναι, και στο δέντρο το κρεμάμε).
Ίσως είναι περιττό να ανασκευάσουμε με λογικά επιχειρήματα αυτο το παραλήρημα, αλλά ας είναι.
Καταρχάς, ο επινοητής του μύθου αγνοεί ή θέλει να αγνοούμε ότι το ελληνικό αλφάβητο δεν είχε ενιαία μορφή σε όλον τον ελληνικό χώρο. Σε κάποιες περιοχές, ας πούμε, δεν υπήρχαν ξεχωριστά σύμβολα για τα δασέα σύμφωνα φ, χ αλλά τα δήλωναν με δύο γράμματα: ΠΗ, ΚΗ (Η το δασύ πνεύμα) ή με τα αντιστοιχα ψιλά: Π, Κ, ενώ για το ψ χρησιμοποιούσαν το ΠΣ. Σε άλλες περιοχές είχαν Φ, Χ και Ψ αλλά όχι Ξ. Άλλοι, τέλος, ειχαν Φ και Χ αλλά τα ξ και ψ μπορεί να τα δήλωναν ως ΧΣ και ΦΣ. Επίσης, σε κάποιες περιοχές το ίδιο γράμμα το ονομαζαν διαφορετικά, σαν ή σίγμα (Ηρόδοτος 1.139: Δωριέες μεν σαν καλέουσι, Ίωνες δε σίγμα). Το Ω σαν σύμβολο εμφανίστηκε αργότερα από τα αλλα, στο αλφάβητο των ιωνικών μόνο πόλεων και μόνο στη συνέχεια γενικεύτηκε στα άλλα αλφάβητα. Επομένως, αν ήταν «πανάρχαιη» η προσευχή που δήθεν κρύβεται μέσα στο αλφάβητο, δεν θα μπορούσε να πάρει υπόψη της αυτά τα γράμματα.
Χαρακτηριστικό είναι, το έχουμε ξαναγράψει, ότι η τυποποιημένη φράση με την οποία άρχιζαν τα ψηφίσματα στην εκκλησία του δήμου της αρχαίας Αθήνας στην κλασική εποχή, αυτό που εμείς νομίζουμε ότι ήταν «Έδοξεν τη βουλή και τω δήμω» ούτε έτσι προφερόταν (αλλ’ αυτό ας το αφήσουμε για άλλη φορά) ούτε, που δεν είναι ευρέως γνωστό, γραφόταν έτσι. Αν προσέξετε στην μαρμάρινη πλάκα, τέσσερις αράδες από το κάτω μέρος, θα δείτε ότι γράφει:
ΕΔΟΧΣΕΝ ΤΕΙ ΒΟLΕΙ ΚΑΙ ΤΟΙ ΔΕΜΟΙ
Δεν υπάρχει Ξ (το αποδίδουν με ΧΣ), δεν υπάρχει Ω (χρησιμοποιούν το Ο, αδιακρίτως για μακρό και βραχύ «ο», όπως και για το «ου») ενώ ούτε Η έχουν. (Δεν βρήκα φράση που να μην έχει και το Ψ).
Παρεμπιπτόντως, βλέπετε ότι τα μεγαλύτερα αριστουργήματα της ανθρώπινης γραμματείας γράφτηκαν με ένα ατελές σύστημα γραφής, που δεν ήξερε να ξεχωρίσει φθόγγους! Μόνο με τη μεταρρύθμιση του 403 η ηττημένη πια Αθήνα υιοθέτησε αλφάβητο που έχει τη σημερινή μορφή.
Όμως, το κυριότερο επιχείρημα που κατεδαφίζει οριστικά την προσπάθεια να βγει νόημα (και καλά, κρυμμένο) από τα ονόματα των γραμμάτων του αλφαβήτου, είναι ότι αρκετά από τα γράμματα δεν είχαν αυτή την ονομασία στην αρχαιότητα!
Καταρχάς, το Ε οι αρχαίοι δεν το έλεγαν έψιλον αλλά «ει». Ο Πλούταρχος, θα θυμάστε, έχει γράψει βιβλίο «περί του ΕΙ εν Δελφοίς», για ένα μεγάλο Ε που υπήρχε στο ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς. Η ονομασία έψιλον προέρχεται από το ε ψιλόν της ελληνιστικής εποχής και δόθηκε σε αντιδιαστολή με τη δίφθογγο αι, με την οποία ήδη από τότε συνέπιπτε το ε στην προφορά. Δηλαδή, δεν ονομάστηκε έτσι επειδή έπαιρνε ψιλή, αλλά επειδή είναι πιο λιτό, πιο ελαφρύ οπτικά από τη δίφθογγο –άλλωστε και το υ ονομάστηκε ψιλόν, πάλι στην ελληνιστική εποχή, σε αντιδιαστολή με το οι. Πάει λοιπόν περίπατο η ανάλυση του «έψιλον» σε «εψ ιλών» και σε… ψημένο πηλό.
Ελληνιστικές επίσης, όπως εχουμε γράψει, είναι οι ονομασίες ο μικρόν και ω μέγα. Στην αρχή οι ονομασίες κλίνονταν («διά του ο μικρού», «δια του ω μεγάλου γράφονται», διαβάζουμε στους αλεξανδρινούς γραμματικούς) αλλά αργότερα εμφανίζονται οι άκλιτες σημερινές ονομασίες, όμικρον και ωμέγα -στα βυζαντινά πια χρόνια.
Κι επειδή οι αρχαίοι ημών πρόγονοι είχαν πολλά προσόντα αλλά δεν ήταν προφήτες να προβλέψουν ότι μερικούς αιώνες αργότερα θα επινοηθεί γράμμα Ω το οποίο δέκα αιώνες αργότερα θα ονομαστεί «ωμέγα» (και αντίστοιχα το όμικρον) συμπεραίνουμε ότι η εξήγηση της… μυστικής προσευχής που κρύβεται μέσα στις ονομασίες των γραμμάτων του αλφαβήτου είναι μια εξωπραγματική φαντασίωση.
Τέλος, αν και ίσως σκοτώνω το πτώμα, είναι φανερό πως το αρχαίο κείμενο της προσευχής ανακατεύει λέξεις και τύπους από διάφορες περιοχές και εποχές -αλλά βέβαια η «αρχαία επίκληση» δεν μπορεί να συντάχθηκε σε πολλά μέρη και σε πολλές εποχές.
Γιατί όμως επινοήθηκε ο μύθος της κρυμμένης προσευχής; Μόνο και μόνο για να συναρπάσει ο μυθοπλάστης όσους αφελείς αναγνώστες βρει, αποκαλύπτοντάς τους ένα δήθεν πανάρχαιο μυστικό; Νομίζω ότι ο επινοητής του μύθου είχε κι ένα δεύτερο τρυγόνι στο στόχαστρό του -και ίσως αυτό να σημάδευε κυρίως.
Βλέπετε, το αγκάθι στο μάτι των ελληνοκεντρικών μας, που αρνουνται την ολοφάνερη, και αναγνωρισμένη από τους αρχαιους, φοινικική προέλευση του ελληνικού αλφαβήτου, είναι οι ονομασίες των γραμμάτων. Το άλφα δεν θα πει τίποτα στα ελληνικά, ούτε το βήτα, ούτε το γάμμα, ούτε το δέλτα -ενώ άλεφ σημαίνει βόδι, μπετ σημαίνει σπίτι, γκίμελ σημαίνει καμήλα και ντάλετ σημαίνει πόρτα -και, επιπλέον, η μορφή των γραμμάτων θυμίζει, λίγο ή πολύ, τα αντίστοιχα αντικείμενα, όπως βλέπετε εδώ. Όλο το αλφάβητο μέχρι το ταυ είναι γεμάτο φοινικικά ονόματα, εκτός από τα έψιλον και όμικρον, που είναι ονόματα μεταγενέστερα όπως ειπαμε.
Παρά το ότι ορισμένοι ελληνοβαρεμένοι δηλώνουν με ύφος ότι «στο εξωτερικό, η θεωρία για τη φοινικική προέλευση του αλφαβήτου έχει καταρριφθεί», δεν υπάρχει σοβαρός επιστήμονας που να αμφισβητεί ότι το αλφάβητο προέρχεται από τις βορειοσημιτικές γραφές που αποκαλούμε συμβατικά «φοινικική γραφή». Αυτό το μαρτυράνε όχι μόνο τα ονόματα των γραμμάτων αλλά και το γεγονός ότι οι πρώτες ελληνικές αλφαβητικές επιγραφές ήταν αριστερόστροφες -και μετά βουστροφηδόν, δηλαδή μία γραμμή από τ’ αριστερά προς τα δεξιά και η επόμενη από τα δεξιά προς τ’ αριστερά, όπως το βόδι όταν οργώνει το χωράφι.
Επίσης, οι αρχαίοι είχαν συνείδηση του δανείου -όχι μόνο ο Ηρόδοτος αλλά και πολλοί άλλοι μιλάνε για «φοινικήια» γράμματα ή κάτι ανάλογο. Ο Κριτίας είχε γράψει «Φοίνικες δ’ ηύρον γράμματ’ αλεξίλογα» -αλεξίλογα, που προφυλάσσουν τον λόγο, τον διασώζουν αφού τον αποτυπώνουν σε σταθερό μέσο (τώρα με το υπολογιστικό νέφος πρέπει να παίρνετε μπακάπ). Ακόμα, έχει σωθεί επιγραφή από ψήφισμα κρητικής πόλης, γύρω στα 500 π.Χ., που λέει ότι κάποιος Σπενσίθιος οριστηκε «ποινικαστας» -παναπεί φοινικαστής, δεν είχαν γράμμα Φ, δηλαδή κάτι σαν δημόσιος καταγραφέας.
Οπότε, μη μπορώντας να αμφισβητήσουν τα συντριπτικά στοιχεία, οι ελληνοβαρεμένοι θέλησαν να δώσουν νόημα στα άλφα, βήτα, γάμμα κτλ. κι έτσι κατασκεύασαν τη… μυστική προσευχή, που βέβαια είναι μια ιστορία τόσο τραβηγμένη από τα μαλλιά που πρέπει να θέλει κανείς πολύ για να τα καταφέρει να πεισθεί απο αυτήν.
Δεν καταλαβαίνουν ότι έτσι όχι μόνο γελοιοποιούνται αλλά μαγαρίζουν και το μεγαλείο των αρχαίων Ελληνων, που η δική τους συνεισφορά στη δημιουργία του αλφαβήτου καθόλου μικρή δεν ήταν. Όπως ξέρουμε, οι βορειοσημιτικές γραφές δεν χρησιμοποιουσαν σύμβολα για τα φωνήεντα -κάτι που και σημερα το έχουν οι σημιτικές γλώσσες, όπου τα σημάδια για τα φωνήεντα είναι περίπου προαιρετικά (διορθώστε με αν κάνω λάθος). Στις σημιτικές γλώσσες το πρωτεύον είναι να ξέρεις την τριγράμματη ρίζα -αλλά μια ινδοευρωπαϊκή γλώσσα όπως τα ελληνικά θα ήταν αδύνατο να παρασταθεί ικανοποιητικά χωρίς σύμβολα για τα φωνήεντα.
Και ξαναλέω πως οι αρχαίοι, μην έχοντας συμπλέγματα, δεν δίσταζαν ν’ αναγνωρίσουν τα δάνεια που είχαν πάρει. Ο Διογένης Λαέρτιος, γράφοντας για τον Ζήνωνα τον Κιτιέα, μας παραδίδει επίγραμμα που έγραψε ο Ζηνόδοτος ο στωικός, μαθητής του Διογένη:
ει δε πάτρα Φοίνισσα, τις ο φθόνος; ου και ο Κάδμος,
κείνος, αφ’ ου γραπτάν Ελλάς έχει σελίδα;
Καταλαβαίνετε τι λέει, βέβαια, αφού η γλώσσα είναι μία και ενιαία, επειδή όμως μας διαβάζει και ένας αλλοδαπός μεταφράζω:
Κι αν πατρίδα σου είναι η Φοινίκη, τι πειράζει; Μήπως δεν ήταν από κει κι ο Κάδμος, που έδωσε στην Ελλάδα τη γραφή;