ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΛΑΟΥΡΔΑΣ
«ΑΜΦΟΔΟΝ ΚΡΗΤΙΚΟΝ»
Σε παπύρους, πού ευρέθηκαν ή αναφέρονται στην πόλι Οξύρυγχο τής Αιγύπτου, πολλές φορές συναντάται η έκφρασις «άμφοδον Κρητικόν». Σε διαθήκη του ο «Λεκύσις Ερμού του Λεκύσιος μητρός Δίδυμης της Φιλήτου των απ’ Οξυρύγχων πόλεως εν αγυιά» ορίζει σέ ποιους από τούς συγγενείς του πρέπει να περιέλθη η ακίνητη και κινητή περιουσία πού έχει «επ’ αμφόδου Κρητικού». Σε έγγραφό του ο Μάρκος Αντώνιος Λείος επιβεβαιώνει αγοραπωλησία του «επ’ αμφόδου Κρητικού». Ο θείος ενός Ελληνοαιγυπτίου, του Σαραπίωνος, ζητεί από τις αρμόδιες αρχές της Οξυρύγχου την εγγραφή του ανεψιού του στον κατάλογο των κατοίκων της μητροπόλεως και βεβαιώνει ότι ο Σαραπίων «ετάγη επ’ αμφόδου Κρητικού». Η ίδια έκφρασις απαντάται επίσης και σε πωλητήριο έγγραφο, όπου ο «Αυρήλιος Διογένης Στεφάνου αρχιερατεύσας βουλευτής Οξυρυγχιτών» μιλάει για την πώλησι κτήματός του «επ’ αμφόδου Κρητικού». Σε άλλον πάπυρο με δημόσια έγγραφα, όπου αναφέρονται ονόματα φρουρών τοποθετημένων στις κυριώτερες οδούς και στα δημόσια κτίρια τής Οξυρύγχου, ο «Κλαύδιος Στεφάνου δ(ιά) Νικήτου» τοποθετείται «εν τω Κρητικώ». Επίσης σέ αίτησι πατρός για την πολιτογράφησι τού υιού του ανευρίσκεται η έκφρασις «επικεκρίσθαι επ’ αμφόδου Κρητικού». Σε πίνακα καταγραφής των ελευθέρων και απελευθέρων κατοίκων δύο συνοικιών τής Οξυρύγχου αναφέρεται «επ’ αμφόδου Κρητικού», σέ άδεια δε τής ιδιοκτησίας ανευρίσκεται και πάλιν η ίδια έκφρασις «επ’ αμφόδου Κρητικού».
Για το «Κρητικόν άμφοδον» δεν έχουμε άλλη μαρτυρία εκτός από τούς παπύρους. «Άμφοδον» πάντως, όπως ανέπτυξε πειστικά, νομίζω, οRink Η., σημαίνει συνοικία πόλεως και μάλιστα αρκετά μεγάλης εκτάσεως, όπως τουλάχιστον φαίνεται από την ειδική υπηρεσία τής «αμφοδαρχίας» με τον επικεφαλής «αμφοδάρχη». Τό «Κρητικόν άμφοδον» λοιπόν των παπύρων τής Οξυρύγχου είναι διοικητικό διαμέρισμα τής πόλεως Οξύρυγχος.
Οι πάπυροι, στους οποίους αναφέρεται το «Κρητικόν Άμφοδον», ανήκουν χρονολογικώς στον δεύτερο, τρίτο και τέταρτον αιώνα, μ.X., αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι το «άμφοδον» δεν υπήρχε παλαιότερα ή έπαψε να υφίσταται μετά από τον τέταρτον αιώνα. Οι πηγές είναι περιωρισμένες ώστε να μην επιτρέπεται να εξαχθεί ένα τέτοιο συμπέρασμα. Πάντως η ονομασία του «άμφοδου» επιτρέπει να συμπεράνουμε ότι τούς πρώτους Χριστιανικούς αιώνες υπήρχε αξιόλογος αριθμός εποίκων στην Οξύρυγχο από την Κρήτη, και ζούσαν όλοι μαζί στην ίδια συνοικία. Οι πηγές δεν βοηθούν να ερμηνεύσουμε τούς λόγους τής εκεί εγκαταστάσεώς των. Αποκλείεται, νομίζω, να είχαν εγκατασταθεί εκεί για να αποφύγουν τις ενδεχόμενες συνέπειες εμφυλίων ή άλλων πολέμων στο νησί τους. Τέτοιοι λόγοι ίσχυαν και παλαιότερα και στα νεώτερα χρόνια. Στους πρώτους όμως Χριστιανικούς αιώνες η Pax Romana απέκλειε και το ένα και το άλλο ενδεχόμενο.
Το πιθανώτερο είναι ότι η εγκατάστασις αυτή των Κρητών θα οφείλεται σέ λόγους εμπορικούς, εκτός αν είχε γίνει πριν από τη Ρωμαϊκή κατάκτησι, οπότε η ονομασία θα έμενε πιά ως απλή ανάμνησις τής πατρίδος των πρώτων οικιστών, μια και στο ενδιάμεσο διάστημα οι Κρήτες δεν μπορεί παρά να είχαν αφομοιωθεί με τον εγχώριο πληθυσμό, όπως φαίνεται ήδη από τον 2ον αιώνα με το παράδειγμα τού Ελληνοαιγυπτίου Σαραπίωνος.
Ανεξαρτήτως όμως της ερμηνείας, το «Κρητικόν άμφοδον» της Οξυρύγχου αποδεικνύει την ύπαρξι εκεί Κρητικού πληθυσμού, ομοιάζει δε κατά πολύ με τα σύγχρονα «Κρητικά» της Μήλου, της Σύρου και τού Πειραιώς.
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΚΡΗΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ -14\ΤΟΜΟΣ Β’ 1948-
ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ: Ι.Ν.ΑΓΙΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΙΣΤΙΑΙΑΣ
Ο Βασίλειος Λαούρδας γεννήθηκε στις 21 Μαρτίου 1912 στον Πειραιά. Είχε άλλα τρία αδέλφια (δύο αγόρια και ένα κορίτσι),ενώ ορφάνεψε σε μικρή ηλικία από πατέρα. Το 1936 αποφοίτησε από τη Φιλοσφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στο διάστημα 1937-1947 δίδαξε στη Μέση Εκπάίδευση (Λύκεια Αθηνών, Πειραιά, Ηρακλείου Κρήτης στο ιδιωτικό Λύκειο ο Κοραής). Το 1948 έλαβε υποτροφία από το Βρετανικό Συμβούλιο και πραγματοποίησε ανώτερες σπουδές στο Κολλέγιο Exeter της Οξφόρδης. Το 1949 πήγε στις ΗΠΑ και παρακολούθησε σεμινάριο του καθηγητή Βέρνερ Γιαίγκερ. Το 1950 με 1953 εργάστηκε στο Ινστιτούτο Βυζαντινών Σπουδών στο Dumbarton Oaks Δεν ακολούθησε ακαδημαϊκή σταδιοδρομία. Το 1953 ο Στίλπων Κυριακίδης απηύθυνε πρόσκληση στον Λαούρδα να αναλάβει τη διεύθυνση του Ιδρύματος Μελετών Χερσονήσου του Αίμου και δέχθηκε το 1954 μέχρι τον θανατό του. Το 1961-1962 ήταν επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Buffalo των ΗΠΑ. To 1966-1967 εργάστηκε στο Ινστιτούτο Ανθρωπιστικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Ουισκόνσιν ως επισκέπτης καθηγητης στην έδρα R. Johnson. Συνεργαστηκε με τα περιοδικά Αθηνά, Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών, Byzantinische Zeitschrift, Ορθοδοξία, Μακεδονικά, Balkan Studies, Κρητικά Χρονικά. Πέθανε στις 19 Μαρτίου 1971. Το 1965 το απονεμήθηκε το παράσημο του Φοίνικος για τη δράση του στο Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου. Ήταν νυμφευμένος με τη Λουΐζα Συνδίκα.
Το 1975, εκδόθηκε στη Θεσαλλονίκη ένας τόμος 645 σελίδων, με τίτλο «Essays in Memory of Basil Laourdas / Μελετήματα στη μνήμη του Βασιλείου Λαούρδα» που ήταν μια συλλογή από άρθρα 44 ιστορικών από όλο τον κόσμο.