Η ΚΡΥΦΗ ΑΠΕΙΛΗ ΤΗΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ ΜΑΣ ΖΩΗΣ
Έχουμε συχνά αναφερθεί στις μεθοδεύσεις των «λατρειών» (cults) για την ενσωμάτωση οπαδών στις τάξεις τους. Η άσκηση σκληρής εργασίας, η στέρηση του ύπνου, η περιορισμένη η ειδική διατροφή, η απομόνωση από το παλαιό περιβάλλον και η μονοπώληση της πληροφόρησης είναι λίγα από τα εργαλεία που οι ομάδες αυτές χρησιμοποιούν, ώστε συχνά να παραλληλίζονται οι μέθοδοι αυτές με τις μεθόδους πλύσης εγκεφάλου που ασκούνται σε αιχμαλώτους πολέμου.
Στα πλαίσια αυτής της ενημέρωσης αξίζει να αναφερθούμε στο αξιόλογο βιβλίο «Λατρείες ανάμεσά μας» (Cults in Our Midst) των Μάργκαρετ Σίγκερ (Margaret Singer, 1921-2003) και Γιάνια Λάλικ (Janja Lalich, 1945-), εκ των οποίων η πρώτη κατείχε διδακτορικό στην Ψυχολογία, ενώ η δεύτερη στην Φιλοσοφία.
Στο συγκεκριμένο βιβλίο, οι συγγραφείς περιγράφουν έξι καταστάσεις, οι οποίες όπως υποστηρίζουν θα μπορούσαν να κάνουν εφικτή την χειραγώγηση της σκέψης. Όπως αναφέρουν, οι καταστάσεις αυτές δεν περιλαμβάνουν καμία ανάγκη για ψυχικό καταναγκασμό ή άσκηση βίας. Όσον αφορά στις μεθόδους των «λατρειών» (cults) και την δράση τους, οι συγγραφείς αναφέρουν τα εξής:
1) Το άτομο κρατείται ανύποπτο σχετικά με το τι συμβαίνει και ειδικά, με τις συνθήκες χειραγώγησής του βήμα προς βήμα.
Πιθανά καινούργια μέλη καθοδηγούνται, μέσω ενός προγράμματος αλλαγής συμπεριφοράς χωρίς να έχουν πλήρη γνώση του περιεχομένου του, βήμα προς βήμα.
2) Το κοινωνικό ή ψυχολογικό περιβάλλον του προσώπου ελέγχεται. Ειδικά, ελέγχεται ο προσωπικός του χρόνος.
Μέσω ποικίλων μεθόδων, τα νεώτερα μέλη των «λατρειών» απασχολούνται κατά τη διάρκεια της ημέρας συνεχώς και καθοδηγούνται στο να σκέπτονται όσο περισσότερο γίνεται την αμάδα και το περιεχόμενο των διδασκαλιών της.
3) Καλλιεργείται συστηματικά στο άτομο μία αίσθηση αδυναμίας και ανικανότητας.
Αυτό επιτυγχάνεται με την απομάκρυνση των μελών από το φυσιολογικό τους κοινωνικό υποστηρικτικό περιβάλλον για ένα χρονικό διάστημα και η εγκατάστασή του στο περιβάλλον της οργάνωσης όπου η πλειονότητα των ανθρώπων αποτελείται από παλαιότερα μέλη. Τα μέλη χρησιμεύουν σαν πρότυπα της συμπεριφοράς και του ενδογλωσσικού ιδιώματος της οργάνωσης.
Τα μέλη απομακρύνονται από την κύρια δραστηριότητά τους, παραιτούνται από την εργασία τους ή εγκαταλείπουν τις σπουδές τους, στερούνται το εισόδημά τους ή εξαναγκάζονται να το παραχωρήσουν -πλήρως ή στο μεγαλύτερο μέρος του- στην οργάνωση.
Από τη στιγμή που το θύμα έχει χάσει το συνηθισμένο υποστηρικτικό του περιβάλλον, διαβρώνεται η εμπιστοσύνη στις διανοητικές του ικανότητες. Καθώς αυξάνεται η αίσθηση αδυναμίας και ανικανότητας του θύματος, μειώνεται η ορθή ικανότητα κρίσης και κατανόησης του κόσμου, αποσταθεροποιείται η συνήθης οπτική της πραγματικότητας.
Καθώς η οργάνωση «επιτίθεται» στην πρότερη εγκόσμια οπτική του θύματος, θλίψη και εσωτερική σύγχυση προκαλείται στον οπαδό. Παρ’ όλα αυτά, απαγορεύεται σ’ αυτόν να μιλήσει γι’ αυτό ή να αντιταχθεί στην όλη κατάσταση καθώς η ηγεσία της οργάνωσης αποθαρρύνει τις ερωτήσεις και εξουδετερώνει κάθε απόπειρα αντίστασης. Η διαδικασία αυτή επιταχύνεται με το να διατηρούνται τα υποψήφια θύματα διαρκώς απασχολημένα μέχρι κοπώσεως μέσω επιλεγμένων, ειδικά για τον σκοπό αυτό, δραστηριοτήτων.
4) Μεθοδεύεται ένα σύστημα ανταμοιβών, τιμωριών και εμπειριών με τρόπο τέτοιο, ώστε να εξαλείφεται από τη συμπεριφορά του θύματος κάθε ίχνος της προηγούμενης ταυτότητάς του.
Η χειραγώγηση εμπειριών επιτυγχάνεται μέσω ποικίλων μεθόδων ύπνωσης/ έκστασης (trance), οι οποίες περιλαμβάνουν τη χρήση τεχνικών όπως: αργών ρυθμικών δομών ομιλίας, καθοδηγούμενων λεκτικών και οπτικών συμβόλων, ψαλμωδίας, μακροσκελών περιόδων προσευχής ή διαλέξεων και πολύωρων ασκήσεων διαλογισμού, όλα καθοδηγούμενα από την ηγεσία της ομάδας. Παλαιότερες πεποιθήσεις και μοντέλα συμπεριφοράς του θύματος προσδιορίζονται ως άσχετα ή διαβολικά.
Η ηγεσία στοχεύει στην απάλειψη παλαιών συνηθειών, γι’ αυτό το θύμα είναι υποχρεωμένο να τις καταπνίξει. Τα μέλη ενθαρρύνονται στην εναρμόνιση με τις πεποιθήσεις της ομάδας και αποθαρρύνονται από παλινδρομήσεις σε παλαιές πεποιθήσεις και συμπεριφορές.
5) Η οργάνωση μεθοδεύει το σύστημα ανταμοιβών, τιμωριών και εμπειριών ώστε να προωθήσει την εκμάθηση της ιδεολογίας ή του συστήματος αξιών και αποδεκτών από αυτή μοντέλων συμπεριφοράς.
Η επίδειξη καλής συμπεριφοράς, κατανόησης και αποδοχής των πεποιθήσεων της ομάδας και η συμμόρφωση με αυτές ανταμείβονται, ενώ οι ερωτήσεις, η εκδήλωση αμφιβολιών και η άσκηση κριτικής αντιμετωπίζονται με αποδοκιμασία, αποκατάσταση του «λάθους» και τέλος ενδεχόμενη εκδίωξη. Κάνουν οποιονδήποτε θέσει ένα ερώτημα να αισθάνεται πως πάσχει από κάποια έμφυτη διαταραχή.
Η μόνη τροφοδότηση των μελών προέρχεται από την ομάδα. Οι οπαδοί μετατρέπονται σε θύματα εξαρτημένα από τις ανταμοιβές, που προσφέρονται από εκείνους, που ελέγχουν τα πράγματα. Τα μέλη οφείλουν να προσλαμβάνουν ποικιλία νέων πληροφοριών σχετικά με τις πεποιθήσεις της οργάνωσης και την αναμενόμενη από αυτή συμπεριφορά.
Όσο πιο πολύπλοκο, αντιφατικό και δύσκολο στην κατανόηση είναι το νέο σύστημα αξιών, τόσο πιο αποτελεσματική είναι η προσηλυτιστική διαδικασία.
Η εκτίμηση και η στοργή από τους ομότιμούς τους είναι πολύ σημαντική για τους προσήλυτους. Η αποδοχή εξαρτάται από την εναρμόνιση των νέων μελών σε μοντέλα σκέψης και συμπεριφοράς των παλαιοτέρων, πρότυπων μελών. Η σχέση τους με τα παλαιότερα μέλη απειλείται οποτεδήποτε εκείνοι επιδεικνύουν αδυναμία στην εκμάθηση ή διαφοροποίηση της συμπεριφοράς. Κατά συνέπεια, οι νέοι προσήλυτοι απλά συναινούν, επιδοκιμάζουν και ενεργούν σα να κατανοούν και αποδέχονται τη νέα ιδεολογία.
6) Προβάλλεται ένα κλειστό σύστημα λογικής και απολυταρχικής δομής, το οποίο δεν επιτρέπει καμία ανατροφοδότηση και αρνείται να διαμορφωθεί από οιονδήποτε άλλο παράγοντα χωρίς την έγκριση της ηγεσίας ή άνευ διαταγής κάποιου εντεταλμένου αξιωματούχου.
Η οργάνωση έχει πυραμιδοειδή δομή. Η ηγεσία πρέπει να διαθέτει ειδική φραστική διατύπωση ώστε να μην εκτίθεται ποτέ. Στα μέλη δεν επιτρέπονται οι ερωτήσεις, ή άσκηση κριτικής ή οι διαμαρτυρίες. Εάν κάτι απ’ αυτά συμβεί, η ηγεσία ισχυρίζεται πως το μέλος αυτό είναι προβληματικό κι όχι η οργάνωση ή τα δόγματά της. Το στοχοποιημένο μέλος αντιμετωπίζεται ως μόνιμα διανοητικά ανορθόδοξο ή άδικο, εάν αυτό αμφισβητήσει την όλη δομή της οργάνωσης, την ηγεσία και τις δοξασίες της, τα οποία σε κάθε περίπτωση θεωρούνται ως απόλυτα ορθά και δίκαια.
Ο προσηλυτισμός ή η αναδιαμόρφωση του θύματος/μέλους πραγματοποιείται μέσα σε ένα κλειστό σύστημα. Καθώς τα μέλη μαθαίνουν να εναρμονίζουν τη συμπεριφορά τους ώστε να γίνονται αποδεκτά έναντι αυτού του κλειστού συστήματος, αλλάζουν – αρχίζοντας να μιλούν τη «γλώσσα της ομάδας»-, πράγμα που συμβάλλει στην περαιτέρω απομόνωση και απομάκρυνσή τους από προγενέστερες πεποιθήσεις και συμπεριφορές.
ΑΠΟ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «ΔΙΑΛΟΓΟΣ» ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013, ΤΕΥΧΟΣ 74