Παναγιώτη I. Σκαλτσή
Καθηγητή Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ.
Η εορτή της Σκηνοπηγίας
ως τύπος της χριστιανικής εορτής
α) Στην Παλαιά Διαθήκη η Σκηνοπηγία ήταν επταήμερη, γεωργική και χαρμόσυνη εορτή, συνδεδεμένη με την ιστορία της σωτηρίας των Εβραίων ως λαού του Θεού και σπουδαία εσχατολογικά μηνύματα.
«Τη πεντεκαιδεκάτη του μηνός του εβδόμου τούτου εορτή σκηνών επτά ημέρας τω Κυρίω. Και η ημέρα η ογδόη κλητή αγία εσται ημίν … Και εν τη πεντεκαιδεκάτη ημέρα του μηνός του εβδόμου τούτου, όταν συντελέσηται τα γενήματα της γης, εορτάσετε τω Κυρίω επτά ημέρας· τη ημέρα τη πρώτη ανάπαυσις και τη ημέρα τη ογδόη ανάπαυσις … Εν σκηναίς κατοικήσετε επτά ημέρας πας ο αυτόχθων εν Ισραήλ κατοικήσει εν σκηναίς, όπως ίδωσιν αι γενεαί υμών, ότι εν σκηναίς κατώκισα τους υιούς Ισραήλ, εν τω εξαγαγείν με αυτούς εκ γης Αιγύπτου· εγώ Κύριος o Θεός υμών(1).
Η εν λόγω επταήμερη εορτή ήταν αφιερωμένη στην ανάμνηση «της εν τη ερήμω διαγωγής» των Εβραίων(2) και στη συγκομιδή «των κατά το έαρ βλαστησάντων καρπών»(3). Την περίοδο αυτή οι Εβραίοι διέμεναν σε σκηνές(4), ενθυμούμενοι, «μεσούντος του ενιαυτού»(5), αυτό που έκαναν κατά την πορεία τους στην έρημο, αλλά και κάθε χρόνο μαζεύοντες της γης τα γενήματα. Το παλαιό γεωργικό έτος έκλεινε με λαμπρό εορτασμό που περιελάμβανε καθημερινές θυσίες, ψαλμωδία των αναβαθμών (Ψαλμ. 120-134), φωτοχυσία στο Ναό, άντληση από τον αρχιερέα υδάτων την έβδομη ημέρα, από την κολυμβήθρα του Σιλωάμ, και σπονδή στο θυσιαστήριο όπου επορεύοντο όλοι εν πομπή (λιτανευτικώς) κρατώντας στα χέρια καρπούς και κλαδιά(6).
β) Η με όλους αυτούς τους τρόπους ανάμνηση της ιστορίας, στο επίκεντρο της οποίας ήταν πάντοτε ο Θεός, είχε το χαρακτήρα της ευχαριστίας για τη σωτηρία των Εβραίων, της επίκλησης για την καρποφορία της γης, της εγκαθίδρυσης της βασιλείας και γενικότερα το στοιχείο της εσχατολογικής προσδοκίας. «Έτσι η λειτουργική ζωή, εμφανίζεται σαν προτύπωση της εσχατολογικής εποχής»(7). Οι σκηνές π.χ. παραπέμπουν στη δόξα και το κάλλος των ουρανίων σκηνών όπου θα αναπαύονται (σαββατίζουν) ειρηνικά όσοι έζησαν με δικαιοσύνη σ’ αυτή τη γη. Η πραγματική γη της επαγγελίας είναι ο ουρανός και η αληθινή Σκηνοπηγία κατά το Μεθόδιο (Ολύμπου), 4ος αι., είναι η ανάσταση, όπου ο άνθρωπος συνεορτάζει «τω Χριστώ την χιλιονταετηρίδα της αναπαύσεως, τας επτά καλουμένας ημέρας, τα σάββατα τα αληθινά»(8).
Η σκηνή συμβολίζει επίσης την Εκκλησία(9), αλλά και το ανθρώπινο σώμα, την επίγειο «ημών οικία του σκήνους» κατά τον απόστολο Παύλο(10). Σ’ αυτή τη ζωή «δια πίστεως γαρ περιπατούμεν… θαρρούμεν δε και ευδοκούμεν μάλλον εκδημήσαι εκ του σώματος και ενδημήσαι προς τον Κύριον»(11), ελπίζοντες στη «μεταμόρφωση και δοξασμό του ενθάδικου, επίγειου σώματος»(12). Αυτό ακριβώς εννοούν και τα όσα λέγει πάλι ο Μεθόδιος (Ολύμπου) όσον αφορά τη σχέση σκηνών, σωμάτων και ανάστασης· «Τότε γαρ αι σκηναί πήγνυνται πάντων ημών, οπότε, των οστών συγκολλωμένων και συμπηγνυμένων ταις σαρξίν, ανίσταται σώμα. Τότε την ημέραν της χαράς εορτάζομεν Κυρίω ειλικρινώς, οπότε τας σκηνάς αιωνίους αποληψόμεθα, ουκέτι θνηξομένας η λυθησομένας εις γην χώματος»(13).
Εκτός από τις σκηνές, και αυτή καθ’ εαυτή η συγκομιδή των καρπών παραπέμπει στην εσχατολογική πραγματικότητα της καινής κτίσης και την παλιγγενεσία των έργων της προσωπικής του καθενός γεωργίας. Με την ωρίμανση των καρπών το Φθινόπωρο και δη τον έβδομο μήνα, που θεωρείται πρώτος, έχουμε την αρχή του τρυγητού· «Τούτο νοούντων ημών, ως και έβδομος ούτος αιών τέλος μεν έστι, και κατάστασις γενέσεως και φθοράς· αρχή δε του νοητού τρυγητού. Διαδέχεται δε ημάς η μέλλουσα εκείνη ληνός· και ώσπερ ενταύθα, ει μεν ευγενής, και ωραίος ο βότρυς εντέθη ταις ληνοίς, ηδύς και ανθοσμίας των βοτρύων ο οίνος απορρυήσεται … ούτως εν τη παλιγγενεσία των έργων ημών δίκην βοτρύων τω δοκιμαστικώ πυρί τεθέντων, ως εν ληνώ, κατάδηλος η γεωργία εκάστου γίνεται»(14).
Οι συμβολισμοί του εβδόμου μήνα και της Σκηνοπηγίας αφορούν και ολόκληρη τη δημιουργία του κόσμου, τον οποίον ο Θεός κατασκεύασε σε έξι ημέρες· «και κατέπαυσεν τη ημέρα τη εβδόμη από πάντων των έργων αυτού, ων εποίησεν, και ηυλόγησεν ο Θεός την ημέραν την εβδόμην και ηγίασεν αυτήν»(15).Όπως δε η κατ’ εντολήν του Θεού ετήσια εορτή για την ολοκλήρωση της καρποφορίας της γης συνδέεται με την ανάσταση, την αληθινή σκηνοπηγία, «ότε, ως αληθώς ο Θεός συντελέσας την οικουμένην, εφ’ ημίν ευφρανθήσεται»(16), κατ’ αναλογίαν η βιβλική αυτή εορτή του εβδόμου μήνα αναφέρεται στο έργο της δημιουργίας, στη συντέλεια των καιρών και στην ανάπαυση του Θεού κατά την έβδομη ημέρα, δηλαδή την ανάσταση(17) (18).
Από τελετουργικής πλευράς η κατά την εποχή του Κυρίου άντληση ύδατος από την κολυμβήθρα του Σιλωάμ την τελευταία ημέρα της Σκηνοπηγίας, αποτελεί σύμβολο του λυτρωτικού ύδατος που προσφέρει ο Χριστός, αλλά και της εσχατολογικής έκχυσης του αγίου Πνεύματος. Κατά τη διαδικασία αυτή διαβαζόταν η προφητεία «αντλήσατε ύδωρ μετ’ ευφροσύνης εκ των πηγών του σωτηρίου …» 18. Σ’ αυτήν δε την τελετή αναφέρεται και ο ευαγγελιστής Ιωάννης όταν γράφει· «εν δε τη εσχάτη ημέρα τη μεγάλη της εορτής ειστήκει ο Ιησούς και έκραξεν λέγων· εάν τις διψά, ερχέσθω προς με και πινέτω. Ο πιστεύων εις εμέ, καθώς είπεν η γραφή, ποταμοί εκ της κοιλίας αυτού ρεύσουσιν ύδατος»(19).
Η ως άνω πράξη, η οποία ολοκληρωνόταν με λιτανεία γύρω από το θυσιαστήριο και σπονδή – έκχυση ύδατος σ’ αυτό, ψαλλομένου του ψαλμικού στίχου «Θεός Κύριος και επέφανεν ημίν· συστήσασθε εορτήν εν τοις πυκάζουσιν έως των κεράτων του θυσιαστηρίου»(20), συνιστά ευχή για να στείλει ο Θεός βροχή για καρποφορία(21) και «ήτο σύμβολον υπενθυμίζοντας μεγάλας ευεργεσίας του Θεού προς τον Ισραήλ κατά την εν τη ερήμω διατριβήν του και ειδικώτερον την εκ του βράχου θαυμασίαν αναπήδησιν του ύδατος»(22).
Ο J. Danielou αναδεικνύει και μίαν άλλη διάσταση στη λιτανεία, την οποίαν ερμηνεύει ως την αποκατάσταση της ενότητας του πνευματικού κόσμου στα έσχατα και την κοινή εορτή αγγέλων και ανθρώπων στον ουρανό. Η αποκαλυπτική λιτανεία των πιστών «ενώπιον του θρόνου και ενώπιον του αρνίου»(23), όπως και οι «πηγές των υδάτων»(24) είναι εικόνες από το τελετουργικό της Σκηνοπηγίας(25). Ο φωτισμός επίσης ο οποίος δημιουργείτο στο Ναό, από την πρώτη μόλις ημέρα της εορτής, με το άναμμα των τεσσάρων χρυσών λυχνιών που βρίσκονταν στην αυλή των γυναικών έδωσε κατά πάσαν πιθανότητα στο Χριστό την αφορμή να χαρακτηρίσει τον εαυτό του ως «το φως του κόσμου»26, το αληθινό φως που φωτίζει τον προσωπικό δρόμο του καθενός, αλλά και «φως εις αποκάλυψιν εθνών»2.
γ) Είναι βέβαιο λοιπόν ότι η Σκηνοπηγία στο πνεύμα της σκιάς των τύπων της Παλαιάς Διαθήκης προδιαζωγραφεί την αλήθεια ότι «ο του παντός Θεός, ο των όντων Κύριος επέφανεν ημίν επί τω συστήσασθαι την εορτήν εν τοις πυκάζουσι»(26) (27) (28). Φανερώθηκε δηλαδή ο Θεός στον κόσμο για να κάνει μία νέα εν Χριστώ δημιουργία(29) και να ανασυσταθεί στην ανθρώπινη φύση «η του διαλυθέντος ημών οικητηρίου σκηνοπηγία, πάλιν δια της συνόδου των στοιχείων σωματικώς πυκαζομένη. Την γαρ περιβολήν και τον εκ ταύτης κόσμον η του πυκασμού λέξις κατά την ιδίαν έμφασιν διασημαίνει»(30). Ως εορτή μάλιστα της ισραηλίτικης πρωτοχρονιάς, άρα κατά τις αντιλήψεις της εποχής εκείνης και ημέρα τόσο της δημιουργίας του κόσμου όσο και της κρίσης του κόσμου(31), η Σκηνοπηγία συνδέει τη δημιουργία με τα έσχατα. Τυπολογικά δε διαγράφει τα «της ημετέρας ευσεβείας μυστήρια, πάλαι μεν παραδηλούμενα, καιρώ δε τω καθήκοντι λαμβάνοντα την έκβασιν, ότε του Σωτήρος ημών ετελέσθη τα εν σαρκί θεοφάνεια»(32).
Το μυστήριο της Ενσαρκώσεως ως το κατ’ εξοχήν γεγονός που ανακεφαλαιώνει το θεολογικό νόημα και το ανθρωπολογικό περιεχόμενο της χριστιανικής εορτής(33), αποτελεί και τη βασική προϋπόθεση κατανόησης της τυπολογικής σχέσης της Σκηνοπηγίας με τις εορτές της Εκκλησίας. Κατά τον Danielou «η γιορτή της Σκηνοπηγίας θεωρείται σαν τύπος του συνολικού λειτουργικού έτους»(34), δεδομένου μάλιστα ότι «το μυστήριο του Χριστού»(35) είναι ενα και οι διάφορες εορτές αποτελούν επιμέρους εκφάνσεις του. Στην ουσία το εορτολογικά γεγονός είναι ένα, καθόσον «εορτή έστιν η του όντως ύντος ομολογία τε και επίγνωσις»(36).
Ολόκληρη η δημιουργία μετά την εν Χριστώ καταλλαγή μας με το Θεό(37) ενώνεται γι’ αυτή την ομολογία. Η ανθρώπινη κτίση έχει πλέον τη δυνατότητα να συνεορτάζει «τη υπερκοσμίω φύσει »(38). Αυτό προαναφωνείται στην Παλαιά Διαθήκη με τις κατά το Νόμο κεράτινες σάλπιγγες της Σκηνοπηγίας. Αναγγέλλεται δε ως λόγος αληθείας με τη δύναμη του Πνεύματος στην Καινή Διαθήκη «ίνα της ακοής των υπό της αμαρτίας εμπεφραγμένων διανοιχθείσης, μία γένηται σύμφωνος εορτή, δια του πυκασμού της σκηνοπηγίας της κάτω κτίσεως προς τας εξεχούσας και προβεβλημένας περί το ανω θυσιαστήριον δυνάμεις συνυπηχούσα. Τα γαρ κέρατα του νοητού θυσιαστηρίου αι προβεβλημέναι τε και εξέχουσαι της νοεράς φύσεως Δυνάμεις εισίν, Αρχαί τε και Εξουσίαι, και Θρόνοι, και Κυριότητες· προς ας τη κοινωνία της εορτής συνάπτεται δια της κατά την ανάστασιν σκηνοπηγίας η ανθρωπίνη φύσις, τη ανακαινίσει των σωμάτων πυκαζομένη»(39).
Τα όσα αναφέραμε προδίδουν με σαφήνεια την τυπολογική σχέση της Σκηνοπηγίας με την ανάσταση και την εορτή του Πάσχα(40) κατά την οποίαν τα πάντα γεμίζουν φως, ο ουρανός, η γη και τα καταχθόνια(41). Στη λογική μάλιστα του ενιαίου της χριστιανικής εορτής, η Σκηνοπηγία προτυπώνει και την υπόθεση της εορτής της Γεννήσεως του Χριστού, η οποία «το της αληθινής σκηνοπηγίας εστί μυστήριον. Εν ταύτη γαρ σκηνοπηγείται το ανθρώπινον σκήνωμα τω δι’ ημάς ενδυσαμένω τον άνθρωπον εν ταύτη τα διαπεπτωκότα ημών υπό του θανάτου σκηνώματα πάλιν συμπήγνυται ύπό του εξαρχής το οικητήριον ημών οικοδομήσαντος» (42).
Η εορτή επίσης της Μεσοπεντηκοστής, του Χριστού δηλαδή ως Σοφίας του Θεού και πηγής του ζώντος ύδατος(43), σχετίζεται με τη Σκηνοπηγία. Κατά την έσχατη μεγάλη ημέρα (Σκηνοπηγία) στην Παλαιά Διαθήκη οι Ιουδαίοι εόρταζαν το γεγονός ότι ο Θεός τους ξεδιψούσε θαυματουργικά από την πέτρα στην έρημο(44) (45). Αντλούσαν, επίσης, όπως είδαμε, νερό από τη Βηθεσδά για την έκχυσή του στο θυσιαστήριο. Όλα αυτά παραπέμπουν στο Χριστό, την πέτρα από την οποία πηγάζει «πόμα πνευματικόν» 45, την πηγή από την οποία ρέουν ποτάμια ζωντανού νερού. Αυτός ο πλούτος του ύδατος κυριαρχεί και στη Μεσοπεντηκοστή με αναφορά βεβαίως στην έκχυση των δωρεών του αγίου Πνεύματος· «Τούτο δε είπε περί του Πνεύματος ου έμελλον λαμβάνειν οι πιστεύοντες εις αυτόν· ούπω γαρ ην Πνεύμα άγιον, ότι Ιησούς ουδέπω εδοξάσθη»(46).
Ο ιλαστικός χαρακτήρας της Σκηνοπηγίας, οι σάλπιγγες και η αναφορά της στην αθανασία, εξηγούν και την τυπολογική της σχέση με την Πεντηκοστή· «Μυστήριόν έστι Πεντηκοστής, η προς την πρόνοιαν άμεσος των προνοουμένων ένωσις· ήγουν η προς τον λόγον κατά την της προνοίας επίνοιαν της φύσεως ένωσις, καθ’ ην ουδεμία τοπαράπαν έστι χρόνου και γενέσεως έμφασις. Σάλπιγξ δε πάλιν ημών έστιν ο λόγος, ως τας θείας και αρρήτους ημίν ενηχούμενος γνώσεις· ιλασμός δε, ως εν εαυτώ τα ημέτερα, καθ’ ημάς γενόμενος διαλύων εγκλήματα· και τη δωρεά της χάριτος εν πνεύματι, την αμαρτήσασαν φύσιν θεοποιών· σκηνοπηγία δε, ως της ημών κατά την θεομίμητον εξιν περί το καλόν ατρεψίας πράξις, και ο της προς αθανασίαν μεταποιήσεως συνεκτικός δεσμός»(47).
Άλλη εορτή που σχετίζεται με τη Σκηνοπηγία είναι η Μεταμόρφωση. Η κατ’ αυτήν π.χ. ευλογία των καρπών (σταφυλιών)(48) και οι τρεις σκηνές(49) απηχούν τα δεδομένα της Σκηνοπηγίας(50). Επιβεβαίωση αυτού αποτελεί η και το γεγονός ότι σε συριακο-ιακωβιτικές εορτολογικές πηγές η 6η Αυγούστου ονομάζεται «Εορτή της Σκηνοπηγίας»(51) η «Εορτή της Σκηνοπηγίας του όρους Θαβώρ»(52).
Με τη Σκηνοπηγία, τέλος συνδέεται και η εορτή της Ινδίκτου, ως αρχή του νέου εκκλησιαστικού έτους. Ο ιλαστήριος χαρακτήρας της, η λιτανεία και ο αγιασμός που κατά τον άγιο Συμεών Θεσσαλονίκης τελούνται κατ αυτήν(53), παραπέμπουν στα τελετουργικά στοιχεία της Σκηνοπηγίας. Η συγκομιδή επίσης των καρπών κατά το μήνα Σεπτέμβριο, η προετοιμασία για τη νέα καρποφορία της γης, η έντονη αναφορά της εορτής στη δημιουργία και στο Χριστό ως κυρίαρχο του χρόνου, διασώζουν αρχαϊκούς συμβολισμούς και προσδιορίζουν και το νέο περιεχόμενο της Ινδίκτου. Σ’ αυτή τη σχέση αναφέρεται και ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης· «Κατά τον μήνα γαρ τούτον γίνεται η φθινοπωρινή ισημερία, ότε είναι ο αέρας και η ατμόσφαιρα μετριόθερμος. Κατά τον μήνα τούτο αροτριάται και γεωργείται η γη, και τα σπέρματα δέχεται εις τα αυλάκια της, ωσάν μέσα εις κοιλίαν και μήτραν. Και κατά τον μήνα τούτον αρχίζουν να γίνωνται η βροχαίς. Ίνα δι’ αυτών απαλύνθη η υπό του προλαβόντος θέρους σκληρυνθείσα γη. Και ακολούθως γένη επιτηδεία εις το να γεωργηθά καλώς, και να συλλάβη και να θρέψη τα εγκαταβληθέντα εις αυτήν σπέρματα. Διο τούτο και ο Θεός προστάζει τους Ιουδαίους, ότι, όταν κατά τον Σεπτέμβριον τούτον εσύναγον τους καρπούς των, να εορτάζουν επτά ημέρας, και να κατασκευάζουν σκηνάς, ήτοι καλύβας, ευφραινόμενοι και ευχαριστούντες τω Θεώ δια την σύναξιν των καρπών. Ούτω γαρ λέγει προς τον Μωύσην: ‘Και εν τη πέντε και δεκάτη ημέρα του μηνός του εβδόμου τούτου, όταν συντελέσητε τα γεννήματα της γης, εορτάσετε τω Κυρίω, επτά ημέρας (Λευίτ. 23, 39) »(54).
Ολοκληρώνοντας την παρούσα Εισήγηση καταλήγουμε στα εξής συμπεράσματα:
Η επταήμερος εορτή της Σκηνοπηγίας είχε το χαρακτήρα της ευχαριστίας του Θεού για τη σωτηρία του λαού Του στην έρημο. Η διαμονή σε σκηνές, η συγκομιδή των καρπών κατά τον έβδομο μήνα (Σεπτέμβριο), και τα διάφορα τελετουργικά δρώμενα (άντληση ύδατος, λιτανεία γύρω από το θυσιαστήριο, σάλπιγγες, φωτισμός του Ναού κ.α.) ερμηνεύτηκαν τυπολογικά με αναφορά στο Χριστολογικό, Θεολογικό και ανθρωπολογικό περιεχόμενο της Χριστιανικής εορτής.
«Η γιορτή της Σκηνοπηγίας, κατά τον J. Danielou, θεωρείται σαν τύπος του συνολικού λειτουργικού έτους». Προδιαγράφει π.χ. την εορτή της του Χριστού Γεννήσεως κατά την οποία «σκηνοπηγείται το ανθρώπινο σκήνωμα το δι’ ημάς ενδυσαμένω τον άνθρωπον». Προτυπώνεται η εορτή του Πάσχα κατά την οποία το ανθρώπινο σκήνωμα ανίσταται και τα σύμπαντα γεμίζουν από το αναστάσιμο φως. Η αληθινή Σκηνοπηγία είναι η ανάσταση διότι ο άνθρωπος συνεορτάζει με το Χριστό «τα Σάββατα τα αληθινά».
Η Μεσοπεντηκοστή σχετίζεται με τη Σκηνοπηγία ως εορτή του Χριστού που είναι η Σοφία του Θεού και η πηγή του ζώντος ύδατος. Ο ιλαστικός χαρακτήρας της Σκηνοπηγίας, οι σάλπιγγες και η αναφορά της στην ανάσταση, εξηγούν την τυπολογική σχέση της με την Πεντηκοστή. Η ευλογία των σταφυλιών-καρπών και οι τρεις σκηνές απηχούν τα δεδομένα της Σκηνοπηγίας. Το ίδιο και η εορτή της Ινδίκτου ως εορτή ευχαριστίας του Θεού για τη δημιουργία και την ευλογία των καρπών της γης, παραπέμπει στη Σκηνοπηγία.
Όλο το Μυστήριο της εν Χριστώ σωτηρίας του ανθρώπου λειτουργείται στα γεγονότα του Χριστιανικού Εορτολογίου, του οποίου οι ρίζες βρίσκονται σε ιστορικά και εορτολογικά γεγονότα που καταγράφονται στην Αγία Γραφή, Παλαιά τε και Καινή Διαθήκη.
(1) Λευϊτ. 23, 33-43. Άριθ. 29, 12-40. Κριταί 21, 19-21. Νεεμίας 8, 13- 18, Ίεζ. 45, 25.
(2) Θεοδωρήτου Επισκόπου Κύρου, Είς τό Λευϊτικόν, ΛΒ’, PG 80, 341 C. Βλ. καί PG 80, 276 C.
(3) Θεοφάνους του Έπίκλην Κεραμέως, Αρχιεπισκόπου Ταυρομενίου της Σικελίας, Όμιλία Α’. Είς τήν άρχήν της Ίνδίκτου, ήτοι του νέου ετους, PG 132,152 Α.
(4) Δευτ. 16, 13: «Εορτήν σκηνών ποιήσεις σευτώ έπτά ήμέρας έν τώ συναγαγείν σε έκ τής άλωνός σου καί άπό τής ληνου σου».
(5) ”Εξοδ. 34, 22· «Καί έορτήν συντελείας έπ’ έξόδου του ένιαυτου έν τή συναγωγή τών έργων σου τών έκ του άγρου σου». Λεπτομέρειες γιά τό τελετουργικό της Σκηνοπηγίας ύπάρχουν στό Ταλμούδ. Βλ. Der Talmud, Ausgewahlt, ύbersetzt und erklart von Reinhold Meyer, Crold- mann Verlag, Mύnchen 1980, σ. 485. Μέ κλαδιά δένδρων στόλιζαν καί τά σπίτια των καθώς έπίσης καί μέ «τόν αγνόν, ώς σωφροσύνης δηλωτικόν, καί ήδονής στεατικόν» (Θεοδωρήτου Επισκόπου Κύρου, ο.π., PG 80, 341C).
(6) Β. Μ. Βέλλα, Εβραϊκή Αρχαιολογία, έκδ. Άποστολικης Διακονίας, Άθηναι 21984, σσ. 198-203. Ή. Β. Οίκονόμου, Παραδόσεις Αρχαιολογίας τής Παλαιστίνης καί Βιβλικής Θεολογίας, Άθήνα 1985, σσ. 397- 401. Δ. Β. Καϊμάκη, Οί θεσμοί τής Παλαιάς Διαθήκης. Πανεπιστημιακές Παραδόσεις, Θεσσαλονίκη 1995, σσ. 129-130. Του ίδίου, «Οι γιορτές του Ισραήλ», έν Τό Χριστιανικόν Εορτολόγιον. Πρακτικά Η’ Πανελληνίου Λειτουργικού Συμποσίου Στελεχών Ιερών Μητροπόλεων, Βόλος, 18-20 Σεπτεμβρίου 2006 (Σειρά Ποιμαντική Βιβλιοθήκη -15), Άθήνα 2007, σσ. 72-75. Ί. Τασσια (Άρχιμ., νυν Μητρ. Λαγκαδά, Λητης καί Ρεντίνης), «Νόημα καί περιεχόμενο τών έορτών στήν Παλαιά Διαθήκη», έν Παντελεήμονι Β’ τώ Παναγιωτάτω Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης, τευχος άφιερωτήριον έπί τή είκοσιπενταετηρίδι τής Άρχιερατείας αύτου, Θεσσαλονίκη 1991, σσ. 514-517. Μ. Γκουτζιούδη, ’Ιωβηλαίο έτος, Μελχισεδέκ καί ή πρός Εβραίους έπιστολή. Συμβολή στή διαμόρφωση τής χριστιανικής σωτηριολογίας, έκδ. Π. Πουρναρα, Θεσσαλονίκη 2006, σσ. 174-176.
(7) J. Danielou, Αγία Γραφή καί Λειτουργία. Ή βιβλική θεολογία των Μυστηρίων καί των Εορτών κατά τούς Πατέρες της Εκκλησίας, Αθήνα 1981, σ. 350. Δ. Γ. Τσάμη, Εισαγωγή στήν Πατερική σκέψη, έκδ. Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1990, σσ. 141-142.
(8) Μεθοδίου Επισκόπου καί Μάρτυρος, Συμπόσιον τών δέκα Παρθένων ή περί άγνείας, Λόγος Θ’, PG 18, 189 Α. Πρβλ. PG 18, 181 Β: «Νόει γάρ μοι τήν άνάστασιν είναι τήν σκηνοπηγίαν». Θεοφάνους του Έπίκλην Κεραμέως, Αρχιεπισκόπου Ταυρομενίου της Σικελίας, ό.π., PG 132, 149 Α· «Ή δέ τών Σκηνοπηγιών τόν τριπόθητον ήμϊν της άναστάσεως σημαίνει καιρόν, καλώς κατά τόν έβδομο μήνα έκτελούμενον. Μετά γάρ τήν έβδομαδικήν του χρόνου περίοδον έλπίζεται ή άνάστασις, έν ή σκηνοποιηθήσεται διά της άφθαρσίας ό άνθρωπος, της άθανάτου ψυχης ένωθείσης τω διαρρεύσαντι σώματι, ώς τά φυλλορροουντα τών φυτών μετά τών άειθαλών, οί δέ έορτάζοντες άνεμίγνυον».
(9) Άστερίου Επισκόπου Άμασείας, Όμιλία ΙΔ’, Λόγος εις τήν άρχήν τών νηστειών, PG 40, 388 C: «Της μέν σκηνής ή δημιουργία έμπρακτός έστι προφητεία της Εκκλησίας ταύτης, ήν ό Λόγος ήμών συνεστήσατο. Διά τουτο, καί φύλλοις κοσμουσι τήν σκηνήν, καί όπώραις καλλωπίζουσι τά προσκήνια, εις τύπον του τήν νέαν Εκκλησίαν τήν ευκαρπον ύποβλαστάνειν τω νόμω».
(10) Β’ Κορ. 5, 1.
(11) Β’ Κορ. 5, 7-8.
(12)Γιά τή σημασία του παύλειου όρου «σκηνος» καί πλήρη ερμηνευτική απόδοση τών θέσεων του αποστόλου Παύλου γιά τήν έν Χριστώ μεταμόρφωση καί τήν έσχατολογική αφθαρτοποίηση του ανθρώπινου σώματος βλ. π. Ί. Σκιαδαρέση, Ή δυναμική του σώματος. Ερμηνευτική προσέγγιση του Β’ Κορ. 5, 1-10, έκδ. Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2012.
(13) Μεθοδίου Επισκόπου καί Μάρτυρος, ο.π., PG 18, 181 Α. Πρβλ. Εύτυχίου Κωνσταντινουπόλεως, Περί Πάσχα καί Εύχαριστίας, PG 862, 23 9 70: «Ούκέτι σαλπίγγων καί σκηνών έορτή, τύπον της άναστάσεως έχουσα, της άληθινης άναστάσεως του Κυρίου ήμών φανερωθείσης. Ούκέτι τρεις καιρούς έορτάζουσι του ένιαυτου τυπικώς· άπας γάρ ο βίος σήμερον έορτή μία καθέστηκεν».
(14) Θεοφάνους του Έπίκλην Κεραμέως, Αρχιεπίσκοπου Ταυρομενίου της Σικελίας, ο.π., PG 132, 152 BC-153 Α.
(15) Γέν. 2, 2-3. Βλ. καί Μεθοδίου Επισκόπου καί Μάρτυρος, ο.π., PG 18, 177 Β.
(16) Μεθοδίου Επισκόπου καί Μάρτυρος, ο.π., PG 18, 177 Β.
(17) Μεθοδίου Επισκόπου καί Μάρτυρος, ο.π., PG 18, 177 D· 180 Α: «Νυν γάρ άκμήν ετι τά πάντα δημιουργείται τη διαρκεΐ βουλήσει αύτου καί άνεννοήτω δυνάμει, άναδιδούσης ετι της γης τούς καρπούς, καί των ύδάτων συναγομένων είς τάς συναγωγάς- καί του φωτός ετι δια- χωριζομένου, καί του άριθμου των άνθρώπων ετι δημιουργουμένου· καί του ήλίου είς άρχάς άνατέλλοντος της ήμέρας, καί της σελήνης είς άρχάς ετι της νυκτός· καί των τετραπόδων καί θηρίων καί έρπετων έκ της γης άναδιδομένων, καί πτηνων καί νηκτων έκ της ύγρας ούσίας. Τότε δή όπόταν συντελεσθωσιν οί καιροί, καί παύσεται ό Θεός έργαζόμενος ταύτην τήν κτίσιν, τω έβδόμω μηνί, τη μεγάλη της άναστάσεως ήμέρα, έορτή συγκροτείται τω Κυρίω της Σκηνοπηγίας ήμων, ής είσιν έν τω Λευϊτικω τά λεγόμενα σύμβολα καί τύποι».
(18) Ήσ. 12, 3 έξ.
(19) Ίω. 7, 37-38. Βλ. καί Β. Μ. Βέλλα, ο.π., σ. 202. J. Danielou, ο.π., σ. 356. Σ. Άγουρίδη, Τό κατά Ίωάννην Εύαγγέλιο, Α’ Κεφ. 1-12, έκδ. Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2005, σ. 422: «Κατά τήν πρωϊνή λατρεία της 8ης ήμέρας, της τελευταίας της έορτης, γίνονταν σπονδή νερου – μία παράσταση τής εύλογίας του ύδατος κατά τήν είσοδο στή γή τής έπαγγελίας μετά τή δύσκολη ζωή τής έρήμου. Επίσης, δήλωνε τό τέλος αύτου του αίώνα, έγινε δηλ. μία πρόγνωση του αίώνα του αγίου Πνεύματος κατά τά έσχατα. Καί τά δύο αύτά, τό έσχατολογικό ύδωρ καί τό Πνευμα ύποστηρίζει ό Ιησούς πώς είναι αύτός ό ίδιος, έδω καί τώρα». Ί. Καραβιδοπούλου, «Σκηνοπηγία», έν Θρησκευτική καί Ηθική Εγκυκλοπαίδεια 11, στ. 224-225.
(20) Ψαλμ. 117, 27.
(21) Γ. Γ. Ψαλτάκη, Ή Παλαιά Διαθήκη μετά συντόμου έρμηνείας, τόμ. Β’, ’Έξοδος – Λευϊτικόν, Αδελφότης Θεολόγων «Ό Σωτήρ», Άθηναι 1985, σ. 22. Τό εθος αύτό, της έπίκλησης δηλαδή τών θεών γιά νά στείλουν στή γη βροχή, είναι παμπάλαιο καί τηρούμενο άπό πολλούς λαούς. Βλ. J.J. Castelot, «Religious Institutions of Israel», έν The New Jerome Biblical Commentary, Engelwood Cliffs-Hall, 1990, σσ. 1280-1281. Σ. Σ. Δεσπότη, Ή έπουράνιος Λατρεία στά κεφάλαια 4-5 τής Άποκαλύψεως του Ιωάννη, Ενορία Αγίου Γεωργίου Wiebaden 2000, σ. 164.
(22) Π. Ν. Τρεμπέλα, Υπόμνημα είς τό κατά Ίωάννην Εύαγγέλιον, Αδελφότης Θεολόγων «Ό Σωτήρ», Άθηναι 1969, σ. 273. Βλ. καί Έξοδ. 15, 23-25- Άριθ. 20, 8 έξ. Ψαλμ. 77, 15-16- Σοφ. Σολ. 11, 2-4. Ήσ. 42, 21.
(23) Άποκ. 7, 9. Βλ. καί π. Ί. Σκιαδαρέση, Άποκαλύψεως Εξηγητικόν. Ερμηνευτικά καί Θεολογικά Μελετήματα στήν Αποκάλυψη του Ίωάννη, Θεσσαλονίκη 2011, σ. 66.
(24) Άποκ. 7, 17.
(25) J. Danielou, ο.π., σσ. 355, 360. Γενικότερα γιά τή σχέση της Σκηνοπηγίας, άλλά καί τών άλλων ίσραηλιτικών έορτών μέ τήν Άποκάλυψη καί τήν έπουράνεια Λατρεία βλ. π. Ί. Σκιαδαρέση, ο.π., σ. 257. Σ. Σ. Δεσπότη, ο.π., σσ. 161-170.
(26) Ίω. 8, 12. Βλ. καί Β. Μ. Βέλλα , ο.π., σσ. 201-202, Ή. Β. Οίκονόμου, ο.π., σσ. 400-401.
(27) Λουκ. 2, 32. Βλ. καί Π. Ν. Τρεμπέλα, ο.π., σσ. 290-292.
(28) Γρηγορίου Νύσσης, Περί ψυχης καί Άναστάσεως ό λόγος, ό λεγόμενος τά Μακρίνια, PG 46, 132 Α.
(29) Β’ Κορ. 5, 17.
(30) Γρηγορίου Νύσσης, ο.π., PG 46, 132 Β.
(31) Der Talmud, ο.π., σ. 585. Βλ. καί Σ. Σ. Δεσπότη, ο.π., σ. 163.
(32) Άστερίου Επισκόπου Άμασείας, ο.π., PG 46,132 Β.
(33) Κατά τό Μέγα Αθανάσιο «Ο Λόγος σάρξ έγένετο, ΐνα τόν άνθρωπον δεκτικόν θεότητας ποιήση» (Κατά Άρειανων 2, 59, PG 26, 273 Α). Κάθε φορά λοιπόν πού ή Εκκλησία έορτάζει, πανηγυρίζει γιά τό γεγονός «της του Λόγου σαρκώσεως καί της ήμων θεώσεως» (Ίωάννου Δαμασκηνού, Λόγος εις τό Γενέσιον της Υπεραξίας Θεοτόκου, PG 96, 676 Β). Βλ. καί Π. Ί. Σκαλτση, «Θεολογική προσέγγιση της χριστιανικής γιορτής», έν Λειτουργικές Μελέτες I, έκδ. Π. Πουρναρα, Θεσσαλονίκη 1999, σσ. 193-194.
(34) J. Danielou, ο.π., σ. 357.
(35) Κολ. 4, 3.
(36) Γρηγορίου Νύσσης, ο.π., PG 46, 136 Α. Κατά τόν άγιο Θεόδωρο τό Στουδίτη άκόμη καί οί τρεις καιροί των νηστειών της Παλαιας Διαθήκης, δηλαδή των άζύμων, των έβδομάδων καί της σκηνοπηγίας, προτυπώνουν καί τίς «παρ’ ήμίν» τρεις νηστείες, δηλαδή της Μεγάλης Τεσσαρακοστης, τών αγίων Αποστόλων καί τών Χριστουγέννων (Διδασκαλία Χρονική της Μονης του Στουδίου, PG 99, 1693 BC· 1696 ABC).
(37) Β’ Κορ. 5, 18-19.
(38) Γρηγορίου Νύσσης, Λόγος εις τήν Γέννησιν του Χριστου καί εις τά νήπια τά έν Βηθλεέμ άναιρεθέντα ύπό Ήρώδου, (άμφιβ.), PG 46, 1129 Α.
(39) Γρηγορίου Νύσσης, ο.π., PG 46, ΑΒ.
(40) Γρηγορίου Νύσσης, Περί ψυχης καί Άναστάσεως ό λόγος, ό λεγόμενος τά Μακρίνια, PG 46, 133 CD· 136 Α. «Άλλ’ έπειδή μέλλει ποτέ τά μετά ταυτα παραφράγματα λύεσθαι, δι’ ών ήμας ή κακία πρός τά έντός του καταπετάσματος άπετείχισεν, όταν σκηνοπηχθη πάλιν διά της άναστάσεως ήμων ή φύσις, καί πασα ή κατά κακίαν έγγινομένη διαφορά έξαφανισθη των οντων, τότε κοινή συστήσεσθαι ή περί τόν Θεόν έορτή τοΐς διά της άναστάσεως πυκασθεΐσιν, ώς μίαν τε καί τήν αύτήν προκεΐσθαι πασι τήν εύφροσύνην μηκέτι διαφορας τινος της των ίσων μετουσίας, τήν λογικήν φύσιν διατεμνούσης, άλλά των νυν έξω διά τήν κακίαν οντων έντός των άδύτων της θείας μακαριότητός ποτε γενησομένων, καί τοΐς κέρασι του θυσιαστηρίου, τουτέστι, ταΐς έξεχούσαις των ύπερκοσμίων δυνάμεσιν έαυτούς συναπτόντων. “Οπερ δή γυμνότερόν φησιν ό Απόστολος, τήν του παντός πρός τό άγαθόν συμφωνίαν διερμηνεύων, ότι αύτω παν γόνυ κάμψει έπουρανίων καί έπιγείων καί καταχθονίων, καί πασα γλωσσα έξομολογήσεται, ότι Κύριος Ίησους Χριστός είς δόξαν Θεου Πατρός- άντί μέν των κεράτων λέ- γων τό άγγελικόν τε καί έπουράνιον, διά δέ των λοιπων σημαίνων τήν μετ’ έκείνους νοουμέ- νην κτίσιν ήμας, οός πάντας μία καί σύμφωνος έορτή κατακρατήσει».
(41) Τροπάριο γ’ ώδης του Κανόνα του Πάσχα: «Νυν πάντα πεπλήρωται φωτός, ούρανός τε καί γη καί τά καταχθόνια». Βλ. καί M.Merras, The origins of the celebration of the Christian Feast of Epiphany. An ideological, cultural and istorical study, Joensu Finland 1995, σσ. 55-75.
(42) Γρηγορίου Νύσσης, Λόγος είς τήν Γέννησιν του Χριστου …, PG 46, 1127 Β. Βλ. καί J. Danie- lou, ο.π., σσ. 357-358.
(43) Ιω. 7, 38.
(44) Έξοδ. 17, 1-7.
(45) Α’ Κορ. 10, 4.
(46) Ίω. 7, 39. Γιά τή σύνδεση Σκηνοπηγίας καί Μεσοπεντηκοστης βλ. Ιεροθέου Σ. Βλάχου (Άρχιμ., νυν Μητροπ. Ναυπάκτου καί Αγίου Βλασίου), Οί Δεσποτικές Εορτές. Είσοδικό στό Δωδεκάορτο καί τήν Όρθόδοξη Χριστολογία, Λεβαδειά 1995, σσ. 125-154. Στ. Γουλουλη, «Ή Χριστιανική “Πόλη του Κωνσταντίνου” (330): Ή έορτή του Μάρτυρα Μωκίου (11/5) καί ή Μεσοπεντηκοστή», έν Θεολογία, τόμος 85, τευχος Γ (Ίανουάριος-Μάρτιος 2014) 211-221.
(47) Μαξίμου Όμολογητου, Κεφάλαια διάφορα θεολογικά καί οικονομικά, 5, PG 90, 1369 ΑΒ. Πρβλ. Διδύμου Τυφλου, Περί του Αγίου Πνεύματος, PG 39, 721: «… τήν … ήμέραν της Πεντηκοστής εις τιμήν της έπιδημίας του άγίου Πνεύματος … μυστικώς διά της έορτης της Σκηνοπηγίας τάς συνάξεις προηγόρευον των άγίων Εκκλησιών … αΐτινες αγουσιν ήμας διά πί- στεως… εις τάς ούρανίους σκηνάς…».
(48) Π. Ί. Σκαλτση, «Ή εύλογία τών σταφυλιών κατά τήν έορτή της Μεταμορφώσεως», έν Λειτουργικές Μελέτες II, έκδ. Π. Πουρναρα, Θεσσαλονίκη 2009, σσ. 304-308.
(49) Ματθ. 17, 4. Μάρκ. 9, 5. Λουκ. 9, 33.
(50) J. Danielou, ο.π., σσ. 353-354.
(51) Un martyrologe et douze menologes syriaques, έκδ. F. Nau, Patrologia Orientalis X, σσ. 83, 96, 111.
(52) Ό.π., σ. 56. Βλ. καί Δ. Τζέρπου (Πρωτοπρ.), «Η έορτή της Μεταμορφώσεως του Κυρίου», έν Τό Χριστιανικόν Εορτολόγιον. Πρακτικά Η’ Πανελληνίου Λειτουργικού Συμποσίου Στελεχων Ιερών Μητροπόλεων. Βόλος, 18-20 Σεπτεμβρίου 2006 (Σειρά Ποιμαντική Βιβλιοθήκη -15), Άθηναι 2007, σ. 246.
(53) Ί. Μ. Φουντούλη, Λογική Λατρεία, έκδ. Άποστολικης Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, Άθήνα 31977, σσ. 350-351.
(54) Συναξαριστής των δώδεκα μηνων του ένιαυτου, τόμ. Α’, έκδ. «Δόμος», σσ. 3-4, σχ. 1. Πρβλ. Μακαρίου Σιμωνοπετρίτου (Ίερομονάχου), Νέος Συναξαριστής της ’Ορθοδόξου ’Εκκλησίας, τόμ. πρώτος, Σεπτέμβριος, «Ίνδικτιών», Άθηναι 2011, σ. 59.
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «ΘΕΟΛΟΓΙΑ»
ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΜΟΡΦΟΠΟΙΗΣΗ: Ι.Ν.ΑΓΙΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΙΣΤΙΑΙΑΣ