Γεώργιος Τυπάλδος *
Εμπόριον γαρ ην η Σμύρνη και σίτος εξήγετο αυτόθεν εκ της επικειμένης
χώρας δαψιλέως χάρτα εισαγόμενος εις αυτήν
(ΗΡΟΔΟΤΟΣ)
ΤΡΕΙΣ ΜΕΡΕΣ ΣΤΗ
ΣΜΥΡΝΗ ΤΟΥ 1858
Εν ΣΜΥΡΝΗ, την 6 Μαρτίου 1858. — Ιδού έρχομαι ήδη από της Σμύρνης εκτελών, την οποίαν σας έδωκα υπόσχεσιν να σας επιστέλλω αυτοσχεδίως μεν, αλλά μεθ’ όσης δύναμαι πλειοτέρας ακρίβειας, τας κατά την εκδρομήν μου ταύτην εντυπώσεις και σημειώσεις μου.
Η πρώτη λέξις, ην ήκουσα αποβιβασθείς εις Σμύρνην, υπήρξεν η λέξις μπαχσίς προφερθεισα υπό τίνος Αλβανού, χαλεπού το είδος και έκφυλου το μέγεθος, και φέροντος εις την ζώνην του ολόκληρον μουσείον πιστολίων και μαχαιρών. Ο Αλβανός ούτος ην τελωνιακός υπάλληλος. Είναι αληθές, ότι οι ημέτεροι τελωνιακοί υπάλληλοι δεν είναι τέλειοι, αλλά τουλάχιστον δεν είναι ωπλισμένοι επίσημοι λησταί. — Η Σμύρνη, μ’ έλεγε τις των Ελλήνων συνοδοιπόρων μου, όστις διέμεινεν ικανόν χρόνον εν αυτή, είναι πόλις ευάρεστος. Τρεις μόνον έχει κινδύνους τας πυρκαϊάς, τας δολοφονίας και τους σεισμούς. — Τα τρία ταύτα κακά είναι μικρά, ως βλέπετε. Καθ’ όσον αφορά τας δολοφονίας, αύται υπερεπλεόνασαν παραδόξως εν Τουρκία, και ιδίως εν Κωνσταντινουπόλει και εν Σμύρνη. Τούτο δε δεν με φαίνεται παράδοξον, διότι, ως μ’ εβεβαίωσεν ο Κ. Π., ούτε ίχνος αστυνομίας υπάρχει ενταύθα, πάσα δ’ εμπορική ανατολική πόλις πλημμυρείται υπό Ευρωπαίων τυχοδιωκτών, ζητούντων τύχην εις τας χώρας μας, ως εις την Καλλιφορνίαν και την Αυστραλιαν. Ο Πασσάς της Σμύρνης αλλάσσει περίπου καθ’ εξαμηνίαν, μετ’ αυτού δε ολον το προσωπικόν της υπαλληλίας. Η δε στρατιωτική φρουρά πόλεως, οία η Σμύρνη, κατοικουμένης υπό 180.000 ψυχών, συμποσούται μόλις εις χιλίους πεντακοσίους έως δισχιλίους τακτικούς στρατιώτας. Τούτων ούτως εχόντων, σπανίως τα κακουργήματα τιμωρούνται ενταύθα, διότι, άλλως τε, σπανιώτατα ανακαλύπτονται οι ένοχοι αυτών.
7 ΜΑΡΤΙΟΥ —— Επισκέπτομαι την αγοράν, την βαρβαριστί καλουμένην Τσαρσί. Βλέπω τέλος κερβάνια καμηλών, τα οποία φέρουσιν εμπορεύματα εκ του εσωτερικού της Ανατολής, έργον, το οποίον η κάμηλος, το, ιστορικόν και εξόχως ανατολικόν τούτο ζώον, εκτελεί μετά του αυτού ζήλου και της αυτής περί το βάδισμα αξιοπρέπειας από χιλιάδων ήδη ετών. Η κάμηλος είδε τας ποητικωτέρας σκηνάς της ανθρωπότητος. Δεν δύναμαι να φαντασθώ την Ανατολήν άνευ καμήλου.
— Επισκέπτομαι την Μητρόπολιν, εν η κατοικεί ο Αρχιερεύς. Η εκκλησία είναι εβδομήκοντα ετών οικοδόμημα, είναι δε επ’ ονόματι της Αγίας Φωτεινής. Διατηρεί δ’ η εκκλησία εντός του περιβόλου αυτής Σχολείον κορασίων άξιον λόγου. Ευειδής τις και μειδιώσα νέα Σμυρναία διδασκάλισσα μ’ έκαμε τας τιμάς ούτως ειπείν, του Σχολείου τούτου, όπερ διαιρείται εις δύο τμήματα, ήγουν εις αλληλοδιδακτικόν και εις δύο τάξεις Ελληνικών. Υπέρ τα τριακόσια κοράσια φοιτώσιν εις το Σχολείον τούτο. Διδάσκονται δε και χειροτεχνήματα.
— Ο Κ. Π με οδηγεί εις την οικίαν του Προξένου της Ρωσσίας Κ. Ιβανώφ, ανδρός πεπαιδευμένου και ιδίως καταγινομένου περί τα αρχαιολογικά. Ο Κ. Ιβανώφ εδημιούργησεν εν τη οικία του μουσείον μικρόν μεν, αλλά περιεργότατον εξ αρχαιοτήτων της Ελάσσονος Ασίας. Αι πλείσται των αρχαιοτήτων, τας οποίας μ’ έδειξεν, ευρέθησαν εις την Πέργαμον, αι δε λοιπαί εις την Σμύρνην και κατά την λοιπήν Ελάσσονα Ασίαν. Εθαύμασα δύο ωραίας κεφαλάς, μίαν κεφαλήν Ερμού και μίαν κεφαλήν Αφροδίτης, έργα τέχνης εντελέστατης και φέροντα τον Ιωνικόν εκείνον τύπον της γλυκύτητος, η μάλλον την έκφρασιν εκείνην την συμπαθή, ήτις είναι το μυστήριον της Ιωνικής ποιήσεως και τέχνης, μυστήριον, το οποίον η Αττική ποίησις και τέχνη με όλην αυτής την εντέλειαν δεν κατέχει εντελώς, αν και οι Αττικοί ιωνίζουσι.
Δια να εννοήσετε την κτηνώδη βαρβαρότητα των Τούρκων, ακούσατε τούτο. Η εξαισία κεφαλή του Ερμού ανήκεν εις άγαλμα, το οποίον ευρέθη ανέπαφον. Ο ευρών αυτό Οθωμανός κατέστρεψεν αυτό ανιλεώς, ως καταστρέφουσιν αείποτε οι Οθωμανοί τας εκ μαρμάρου αρχαιότητας, προς κατασκευήν ασβέστου. Ούτε καν η ιδέα του κέρδους δύναται να σώση τας εξαίσιας Ιωνικάς αρχαιότητας από των χειρών των βαρβάρων διο προτιμότερου είναι να μένωσι κεκαλυμμέναι, έως αν έλθη το πλήρωμα, του χρόνου, το οποίον θα έλθει ταχέως.
Περί του τελευταίου τούτου πείθεταί τις ευτυχώς αδιστάκτως, άμα πατήση τον πόδα του εις την Τουρκίαν, και ίδη αφ’ ενός μεν την ταχείαν και παράδοξον πρόοδον των Ελλήνων, αφ’ ετέρου δε την ταχυτέραν και παραδοξοτέραν πτώσιν των Οθωμανών, οίτινες κατήντησαν σήμερον να ήναι σκιαί μόνον αηδείς του βαρβάρου παρελθόντος των. Ο Κ. Ιβανώφ με είπεν, ότι η Αγγλική Κυβέρνησις εξώδευσεν ικανά προς συλλογήν αρχαιοτήτων της Ελάσσονος Ασίας, και ότι κατώρθωσε τοιαύτην αξίαν λόγου. Το έδαφος υψώθη εν γένει πολύ κατά τα μέρη ταύτα, όπερ καθιστά τας ανασκαφάς πολύ δυσχερεστέρας. Κατά τον ρηθέντα Ρώσσον Πρόξενον, όστις επεσκέφθη την Πέργαμον υπάρχει αυτόθι ναός αρχαίος, του οποίου φαίνονται μόνον τα κιονόκρανα, το δε λοιπόν του ναού υπάρχει κατακεχωσμένον.
— Επισκέπτομαι το Ελληνικόν νοσοκομείον. Το εν Σμύρνη Ελληνικόν Νοσοκομείον περιποιεί αληθώς μεγίστην τιμήν εις την φιλοκαλίαν και την φιλανθρωπίαν των Σμυρναίων, και τιμά ενταύθα το ελληνικόν γένος ου μόνον απέναντι των Ευρωπαίων, αλλά και απέναντι των βαρβάρων Οθωμανών, οἵτινες και φιλοκαλίας και φιλανθρωπίας, ή ακριβέστερου ειπείν, παντός ανθρωπισμού στερούνται. Το Ελληνικόν εν Σμύρνη Νοσοκομείον ετήσιας εισπράξεις έχει τριακοσίας εξήκοντα χιλιάδας γρόσια περίπου, έξοδα δε ίσα προς τας εισπράξεις. Αι εισπράξεις αύται προέρχονται αι πλείσται από ελέη, και από έκτακτα βοηθήματα, διότι τα τακτικά εισοδήματά εισίν ολίγα, προκύπτοντα εκ τινών κληροδοτημάτων. Τοιούτος υπάρχει ο ζήλος των Σμυρναίων υπέρ της διατηρήσεως του φιλανθρωπικού τούτου καταστήματος, ώστε κατά την εορτήν του Αγίου Χαραλάμπου, εορτήν της εκκλησίας του Νοσοκομείου, μόνον οι δίσκοι οι περιφερόμενοι εν τη εκκλησία εισπράττουσι περί τας εβδομήκοντα χιλιάδας γρόσια. Το Νοσοκομείον τούτο διευθύνεται υπό τίνος άγιου τω όντι κληρικού, του ιερέως Κυρίλλου Οικονόμου**, ανδρός λογίου και αληθούς Χριστιανού, πολυμελής τις επιτροπή διατηρεί το Κατάστημα. Ο Κ. Οικονόμου κατοικεί εν αυτώ, εv δε των μελών της επιτροπής έχει καθ’ εκάστην την φροντίδα της επιτηρήσεως. Το αληθώς χριστιανικόν και ελληνικόν τούτο Νοσοκομείον, άξιον υπάρχον της ελληνικής αυτού επωνυμίας, ουδένα πάσχοντα αποκλείει, παρηγοράν εξ ίσου Έλληνας τε και αλλοδαπούς πάσης φυλής, Ιουδαίους, Αρμενίους και Οθωμανούς. Το ευρύχωρον και ευάερον κατάστημα του Νοσοκομείου μοί εφάνη αξιοθαύμαστου δια την καθαριότητα, την τάξιν και την περιποίησιν, ης τυγχάνουσιν οι ασθενείς. Υπάρχει και τμήμα δια τας γυναίκας, και έτερον δια τους φρενοβλαβείς. Πάντες δ’ οι εν τω Νοσοκομείω οικούντες, νοσούντες και θεραπεύοντες, συμπεριλαμβανομένου και του φρενοκομείου, υπάρχουσι περί τους διακοσίους εβδομήκοντα. Αλλά ημείς εν Αθήναις δεν έχομεν ασθενείς; Δεν είμεθα Χριστιανοί; Διατί λοιπόν δεν έχομεν εν νοσοκομείον άξιον λόγου; Και σημειώσατε, ότι έχομεν και ιατρικήν Σχολήν εν Αθήναις! Καθόσον αφορά τα Νοσοκομεία, πολύ ελασσούμεθα των εν Τουρκία ομογενών, υπερτερούμεν δε μόνον κατά τι τους βαρβάρους, οἵτινες εις τα Νοσοκομεία των μεταχειρίζονται τους δυστυχείς ασθενείς ως αληθείς επί κακουργήμασι καταδίκους.
— Επισκέπτομαι τον από Σμύρνης εις Αϊδίνιον υπό τίνος αγγλικής εταιρίας κατασκευαζόμενον σιδηρόδρομον, όστις επροχώρησεν ήδη αρκούντως. Η ατμάμαξα θέλει φθάνει εις Αϊδίνιον εις 14 ώρας. Το Αϊδίνιον έχει πληθυσμών εξήκοντα περίπου χιλιάδων κατοίκων.
— Το εσπέρας η Κυρία Π. μ’ οδηγεί εις την οικίαν ενός των σημαντικών εμπόρων της Σμύρνης, του ομογενούς Κ. Κ. Κατεγοητεύθην από την χάριν, την κομψότητα περί την ενδυμασίαν, την καλλονήν και την ευθυμίαν των Σμυρναίων νεανίδων, ας εύρον εκεί, και ιδίως της θυγατρός της οικοδεσποίνης. Ότε βλέπω το ζωηρόν, το λευκόν, το ροδόχρουν και πλήρες υγείας και ζωής χρώμα των ευκινήτων και χαριεστάτων τούτων Σμυρναίων Ελληνίδων, ενθυμούμαι μετά λύπης, και μετά τίνος αηδίας μάλιστα, τα ωχρά και δυστυχή πρόσωπα πολλών των εν Αθήναις καλλονών μας. Επεθύμουν δε να είχον αι ημέτεραι Αθηναίαι την αφέλειαν των Σμυρναίων. Είναι άξιον περιεργείας, πως οι Σμυρναίοι εν γένει, διατηρούσι ακριβώς τον τύπον της Ιωνικής φυλής, εις ην ανήκουσι. Καθ’ όσον αφορά το ωραίον φύλον, εκτός της αφελούς περί τον χαρακτήρα και επομένως περί την εξωτερικήν συμπεριφοράν ελαφρότητας και ευθυμίας, και της σπινθηροβόλου ζωηρότητος των ωραίων μελανώ οφθαλμών των, αι χαρίεσσαι Σμυρναίαι διακρίνονται και δια τινάν γλυκύτητα περί την προφοράν της Ελληνικής γλώσσης, της οποίας πολύ απέχομεν εν Ελλάδι, και της οποίας μας απεμάκρυναν έτι μάλλον οι αφιλόκαλοι λογιώτατοί μας.
Και περί του πατριωτισμού των ωραίων τούτων Ελληνίδων τι να σάς είπω; Ό,τι και εάν σάς είπω, είναι ολίγον. Οι Σμυρναίοι έχουσι ζωηρότητά τινά εμπαθή εις τον πατριωτισμόν των, και κατά τούτο, ως και εις πολλά άλλα, ομοιάζουσιν ουκ ολίγον τους Ζακυνθίους. Υμείς αισθάνεσθε, υμείς γινώσκετε, τι αισθάνονται ομόφυλοι Έλληνες, εις διαφόρους ελληνικάς χώρας ανήκοντες, ότε συνέρχονται και κοινωνούσιν αλλήλοις τα αληθώς ερωτικά των αισθήματα προς το θείον ίνδαλμα της μεγάλης πατρίδος, της αρχαιοτάτης και ευγενεστάτης φυλής! Καθ’ όλον τα εσπέρας σπουδάζοντες ή αστειευόμεμενοι, περί ενός και μόνου αντικειμένου ωμιλήσαμεν, περί ελληνικών. Αι σκέψεις και τα αισθήματα εκείνα ήσαν μία προσευχή αγάπης και ευγνωμοσύνης, εξ εκείνων, αίτινες ούτε εκουσίως προκαλούνται, ούτε ερμηνεύονται δια λέξεων, εξ εκείνων, περί των οποίων ο Παύλος είπε «το γαρ τι προσευξώμεθα, καθό δει, ουκ οίδαμεν, άλλ’ αυτό το Πνεύμα υπερεντυγχάνει υπέρ ημών στεναγμοίς αλαλήτοις».
8 ΜΑΡΤΙΟΥ — Εν γένει αι εντυπώσεις μου εν Σμύρνη υπήρξαν καλαί, διότι εύρον γνησίαν ελληνικήν πόλιν. Νομίζω καλόν να σας σημειώσω και τα εξής. Η Σμύρνη έχει 160, 000 περίπου κατοίκους, εξ ων αι 50,000 μόλις εισίν Οθωμανοί. Ούτοι κατοικούντες εντελώς αποκεχωρισμένοι των Χριστιανών, δεν αποτελούσιν, ούτως ειπείν, μέρος της πόλεως Σμύρνης, πόλεως πεπολιτευμένης ελληνικής, αλλά στρατόπεδόν τι βαρβάρων εν ακινησία φθειρομένων, οἵτινες στρατοπεδεύουσιν εισέτι παρά τοις Χριστιανοίς προς αίσχος του ασεβούς τούτου αιώνας. Η κυρίως Σμύρνη, η ελληνική αύτη πόλις, περιέχει σποράδην και πλείστους αλλοφύλους Ιουδαίους, Αρμενίους, και την δυτικήν εκείνην πανσπερμίαν, την οποίαν δεν δύναταί τις να θεωρήση ως ανήκουσαν εις άλλο έθνος, ή το ελληνικόν, του οποίου θα λάβει το δόγμα, μ’ όλας τας προσπάθειας της φραγκικής προπαγάνδας, ήτις είναι λίαν δραστήρια ενταύθα, άλλ’ η οποία καταγίνεται κυρίως εις το να διατηρή, κατά το δη λεγόμενον, με τα δόντια τους εξελληνισθέντας Έλληνας φραγγοκατολίκους εις το δόγμα των, και ουχί εις την απόκτησιν ορθοδόξων, διότι η προπαγάνδα γινώσκει κάλλιστα, ότι ουδέποτε έκαμεν ούτε θα κάμει καν ένα προσήλυτον Έλληνα.
Άξιον παρατηρήσεως είναι, ότι οι εγχώριοι Σμυρναίοι, Αρμένιοι, Ιουδαίοι και Φράγγοι, έχουσι μεν θρήσκευμα αλλότριον του ελληνικού εισίν όμως Έλληνες κατά την γλώσσαν, και παντοιοτρόπως μιμούνται τον ελληνισμόν. Οι αλλοδαποί ούτοι οι καθ’ εκάστην ελληνιζόμενοι, συμπεριλαμβανομένων και των καθ’ εαυτό παρεπιδημούνταν ξένων, αποτελούσι μόλις το τρίτον του πληθυσμού της Σμύρνης, εξαιρουμένων, ως είπον, των εστρατοπεδευμένων βαρβάρων, τους οποίους δεν λαμβάνω υπ’ όψιν.
Εννοείται, ότι εν Σμύρνη οι πλούσιοι, οι ευγενείς, οι απαρτίζοντες την αριστοκρατικήν τάξιν, εισίν Έλληνες. Η πολυτέλεια των ωραίων Σμυρναίων Ελληνίδων είναι μεγίστη. Η ελληνική γλώσσα ομιλείται μετά πολλής καθαρότητος αρχαϊκής. Ο ωραίος ουρανός και ο μαγευτικός ορίζων της ελάσσονος Ασίας, και η εξαισία χάρις των γυναικών, αίτινες δεν κρύπτονται εις την ευτυχή ταύτην Ιωνικήν πόλιν, με κατέλιπον εντυπώσεις ανεξάλειπτους. Εν γένει υπό την υλικήν έποψιν οι Σμυρναίοι είσι πολύ πλέον πεπολιτευμένοι από ημάς τους κατά την ελευθέραν Ελλάδα Έλληνας, και τη αληθεία (μ’ όλας μας τας αξιώσεις) νομίζω, ότι και διανοητικώς δεν υπερτερούμεν αυτούς κατά πολύ.
ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ: ΑΝΑΤΟΛΙΚΑΙ ΕΠΙΣΤΟΛΑΙ – ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ – 1859
ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ-ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Ι.Ν.ΑΓΙΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΙΣΤΙΑΙΑΣ
* Ο Γεώργιος Τυπάλδος Κοζάκης (ο νεότερος) ήταν Έλληνας πολιτικός του 19ου αιώνα. Γεννήθηκε στην Ζάκυνθο το 1834. Πατέρας του ήταν ο επίσης Γεώργιος Τυπάλδος Κοζάκης. Ανήκε στην ευγενή και αρχαία οικογένεια Τυπάλδων της Ζακύνθου. Σπούδασε στην γενέτειρά του και συνέχισε στο Παρίσι και στην Γερμανία. Συμπλήρωσε τις σπουδές του με περιοδείες στην Αίγυπτο, την Παλαιστίνη και Συρία. Ήταν λόγιος και σεβαστός άνδρας. Εικοσαετής μπήκε στην διπλωματική σταδιοδρομία και υπηρέτησε ως ακόλουθος και αργότερα ως γραμματέας, τμηματάρχης και Γενικός Γραμματέας στο Υπουργείο του Δηληγιάννη. Υπηρέτησε επίσης ως γραμματέας του Αλέξανδρου Υψηλάντη. Έγινε πληρεξούσιος της πατρίδας του στην Εθνοσυνέλευση μετά την ένωση των Επτανήσων με την κυρίως Ελλάδα. Υπήρξε ιδρυτής και έφορος της Εθνικής Βιβλιοθήκης, Έφορος του Αμαλιείου Ορφανοτροφείου, Πρόεδρος του Ερυθρού Σταυρού, και της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας.
** Ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Χριστουπόλεως κυρός Κύριλλος. (περ. 1802-1899). Γεννήθηκε στο χωριό Σεβντίκιοϊ της Σμύρνης περί το 1802. Επί είκοσι εννέα έτη διετέλεσε Οικονόμος του Νοσοκομείου Σμύρνης. Στις 6 Νοεμβρίου 1877 χειροτονήθηκε στον Μητροπολιτικό Ναό Σμύρνης τιτουλάριος Επίσκοπος Χριστουπόλεως, Βοηθός Επίσκοπος της Μητροπόλεως Σμύρνης. Τη χειροτονία τέλεσε ο Μητροπολίτης Σμύρνης Μελέτιος, συμπαραστατούμενος από τον Μητροπολίτη Φιλαδελφείας Διονύσιο και τον Επίσκοπο Ηλιουπόλεως Ταράσιο. Παρέμεινε στη θέση του Βοηθού Επισκόπου της Μητροπόλεως Σμύρνης μέχρι το τέλος της ζωής του. Εκοιμήθη στη Σμύρνη στις 23 Μαρτίου 1899.