ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΕΞΗΓΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΕΔΑΦΙΑ Γεν. 1. 26-31 & Γεν. 2. 7-20.
Κάποιοι παρερμηνεύοντας το βιβλίο της Γενέσεως1 καταλήγουν σε εσφαλμένα συμπεράσματα. Έτσι ισχυρίζονται ότι στα χωρία Γεν. 1.26-31 & Γεν. 2.7-20 αναφέρονται δυο διαφορετικοί τύποι ανθρώπων. Οι λεγόμενοι Προαδαμιαίοι οι οποίοι σύμφωνα με την ερμηνεία τους, αναφέρονται στα χωρία Γεν. 1. 26-31 και οι από τον Αδάμ και μετά οι οποίοι, σύμφωνα πάντα με την ερμηνεία τους, ξεκινούν από το χωρίο Γεν. 2. 7.
Πριν συνεχίσουμε ας δούμε τα επίμαχα χωρία. Πρώτα το Γεν. 1. 26-31:
26 καὶ εἶπεν ὁ θεός ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ’ εἰκόνα ἡμετέραν καὶ καθ’ ὁμοίωσιν καὶ ἀρχέτωσαν τῶν ἰχθύων τῆς θαλάσσης καὶ τῶν πετεινῶν τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῶν κτηνῶν καὶ πάσης τῆς γῆς καὶ πάντων τῶν ἑρπετῶν τῶν ἑρπόντων ἐπὶ τῆς γῆς
27 καὶ ἐποίησεν ὁ θεὸς τὸν ἄνθρωπον κατ’ εἰκόνα θεοῦ ἐποίησεν αὐτόν ἄρσεν καὶ θῆλυ ἐποίησεν αὐτούς 28 καὶ ηὐλόγησεν αὐτοὺς ὁ θεὸς λέγων αὐξάνεσθε καὶ πληθύνεσθε καὶ πληρώσατε τὴν γῆν καὶ κατακυριεύσατε αὐτῆς καὶ ἄρχετε τῶν ἰχθύων τῆς θαλάσσης καὶ τῶν πετεινῶν τοῦ οὐρανοῦ καὶ πάντων τῶν κτηνῶν καὶ πάσης τῆς γῆς καὶ πάντων τῶν ἑρπετῶν τῶν ἑρπόντων ἐπὶ τῆς γῆς 29 καὶ εἶπεν ὁ θεός ἰδοὺ δέδωκα ὑμῖν πᾶν χόρτον σπόριμον σπεῖρον σπέρμα ὅ ἐστιν ἐπάνω πάσης τῆς γῆς καὶ πᾶν ξύλον ὃ ἔχει ἐν ἑαυτῷ καρπὸν σπέρματος σπορίμου ὑμῖν ἔσται εἰς βρῶσιν 30 καὶ πᾶσι τοῖς θηρίοις τῆς γῆς καὶ πᾶσι τοῖς πετεινοῖς τοῦ οὐρανοῦ καὶ παντὶ ἑρπετῷ τῷ ἕρποντι ἐπὶ τῆς γῆς ὃ ἔχει ἐν ἑαυτῷ ψυχὴν ζωῆς πάντα χόρτον χλωρὸν εἰς βρῶσιν καὶ ἐγένετο οὕτως
31 καὶ εἶδεν ὁ θεὸς τὰ πάντα ὅσα ἐποίησεν καὶ ἰδοὺ καλὰ λίαν καὶ ἐγένετο ἑσπέρα καὶ ἐγένετο πρωί ἡμέρα ἕκτη
Ακολουθεί το Γεν. 2. 7-20:
7 καὶ ἔπλασεν ὁ θεὸς τὸν ἄνθρωπον χοῦν ἀπὸ τῆς γῆς καὶ ἐνεφύσησεν εἰς τὸ πρόσωπον αὐτοῦ πνοὴν ζωῆς καὶ ἐγένετο ὁ ἄνθρωπος εἰς ψυχὴν ζῶσαν 8 καὶ ἐφύτευσεν κύριος ὁ θεὸς παράδεισον ἐν εδεμ κατὰ ἀνατολὰς καὶ ἔθετο ἐκεῖ τὸν ἄνθρωπον ὃν ἔπλασεν 9 καὶ ἐξανέτειλεν ὁ θεὸς ἔτι ἐκ τῆς γῆς πᾶν ξύλον ὡραῖον εἰς ὅρασιν καὶ καλὸν εἰς βρῶσιν καὶ τὸ ξύλον τῆς ζωῆς ἐν μέσῳ τῷ παραδείσῳ καὶ τὸ ξύλον τοῦ εἰδέναι γνωστὸν καλοῦ καὶ πονηροῦ 10 ποταμὸς δὲ ἐκπορεύεται ἐξ εδεμ ποτίζειν τὸν παράδεισον ἐκεῖθεν ἀφορίζεται εἰς τέσσαρας ἀρχάς 11 ὄνομα τῷ ἑνὶ φισων οὗτος ὁ κυκλῶν πᾶσαν τὴν γῆν ευιλατ ἐκεῖ οὗ ἐστιν τὸ χρυσίον 12 τὸ δὲ χρυσίον τῆς γῆς ἐκείνης καλόν καὶ ἐκεῖ ἐστιν ὁ ἄνθραξ καὶ ὁ λίθος ὁ πράσινος 13 καὶ ὄνομα τῷ ποταμῷ τῷ δευτέρῳ γηων οὗτος ὁ κυκλῶν πᾶσαν τὴν γῆν αἰθιοπίας 14 καὶ ὁ ποταμὸς ὁ τρίτος τίγρις οὗτος ὁ πορευόμενος κατέναντι ἀσσυρίων ὁ δὲ ποταμὸς ὁ τέταρτος οὗτος εὐφράτης 15 καὶ ἔλαβεν κύριος ὁ θεὸς τὸν ἄνθρωπον ὃν ἔπλασεν καὶ ἔθετο αὐτὸν ἐν τῷ παραδείσῳ ἐργάζεσθαι αὐτὸν καὶ φυλάσσειν 16 καὶ ἐνετείλατο κύριος ὁ θεὸς τῷ αδαμ λέγων ἀπὸ παντὸς ξύλου τοῦ ἐν τῷ παραδείσῳ βρώσει φάγῃ 17 ἀπὸ δὲ τοῦ ξύλου τοῦ γινώσκειν καλὸν καὶ πονηρόν οὐ φάγεσθε ἀπ’ αὐτοῦ ᾗ δ’ ἂν ἡμέρᾳ φάγητε ἀπ’ αὐτοῦ θανάτῳ ἀποθανεῖσθε 18 καὶ εἶπεν κύριος ὁ θεός οὐ καλὸν εἶναι τὸν ἄνθρωπον μόνον ποιήσωμεν αὐτῷ βοηθὸν κατ’ αὐτόν 19 καὶ ἔπλασεν ὁ θεὸς ἔτι ἐκ τῆς γῆς πάντα τὰ θηρία τοῦ ἀγροῦ καὶ πάντα τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ καὶ ἤγαγεν αὐτὰ πρὸς τὸν αδαμ ἰδεῖν τί καλέσει αὐτά καὶ πᾶν ὃ ἐὰν ἐκάλεσεν αὐτὸ αδαμ ψυχὴν ζῶσαν τοῦτο ὄνομα αὐτοῦ 20 καὶ ἐκάλεσεν αδαμ ὀνόματα πᾶσιν τοῖς κτήνεσιν καὶ πᾶσι τοῖς πετεινοῖς τοῦ οὐρανοῦ καὶ πᾶσι τοῖς θηρίοις τοῦ ἀγροῦ τῷ δὲ αδαμ οὐχ εὑρέθη βοηθὸς ὅμοιος αὐτῷ.
Λένε λοιπόν οι ερμηνευτές αυτοί ότι: «Πριν το Γεν. 2. 7-20 υπάρχει το Γεν. 1. 26-31. Εκεί λέγει, ότι ο Θεός θέλησε να δημιουργήσει άνθρωπο (όχι τον Αδάμ) κατ’ εικόνα και ομοίωση. Δημιούργησε λοιπόν άνθρωπο, άντρα και γυναίκα (όχι τον Αδάμ και την Εύα), τους ευλόγησε και τους είπε να κάνουν πολλά παιδιά. Έτσι, τέλειωσε η 6η ημέρα της δημιουργίας, με την κατασκευή του (ανώνυμου) ανθρώπου ΜΟΝΟ κατ΄εικόνα, την εντολή για τεκνοποίηση και βέβαια όλα αυτά εκτός Παραδείσου (αφού έλειπε το καθ’ ομοίωσιν). Στο επόμενο κεφάλαιο της Γένεσης ο ανώνυμος άνθρωπος της 6ης ημέρας λαμβάνει το καθ’ ομοίωσιν και ωνομάζεται Αδάμ»2.
Οι ερμηνευτές αυτοί προφανώς αγνοούν τα κείμενα.
2 וַיֹּ֣אמֶר אֱלֹהִ֔ים נַֽעֲשֶׂ֥ה אָדָ֛ם בְּצַלְמֵ֖נוּ כִּדְמוּתֵ֑נוּ וְיִרְדּוּ֩ בִדְגַ֙ת הַיָּ֜ם וּבְע֣וֹף הַשָּׁמַ֗יִם (Gen 1:26 WTT) אָדָ֛ם a·dam man, mankind
Το εβραϊκό κείμενο χρησιμοποιεί τη λέξη «Αδάμ» σε όλες τις αναφορές του στον Αδάμ ή τον “άνθρωπο” στη Γένεση!
Αυτό που τους φαίνεται σαν ανώνυμη αναφορά έχει την εξήγηση ότι προέρχεται ολόκληρη η περικοπή από τον Γιαχβιστή (κώδικα) κι όχι από τον Ιερατικό. Τα πρώτα κεφάλαια της Γένεσης είναι αποτέλεσμα της ένωσης των δύο κωδίκων. Δεν πρόκειται για δύο διαφορετικές διηγήσεις διαφορετικών δημιουργιών, αλλά για διαφορετικές διηγήσεις (γενική-ειδική) της ίδιας δημιουργίας του ανθρώπου.
Γεν. 1:27: וַיִּבְרָ֨א אֱלֹהִ֤ים ׀ אֶת־ הָֽאָדָם֙ בְּצַלְמ֔וֹ בְּצֶ֥לֶם אֱלֹהִ֖ים בָּרָ֣א אֹת֑וֹ זָכָ֥ר וּנְקֵבָ֖ה בָּרָ֥א אֹתָֽם׃ הָֽאָדָם֙= ha adam = τον άνθρωπο…
Γεν. 2:7: וַיִּיצֶר֩ יְהוָ֨ה אֱלֹהִ֜ים אֶת־ הָֽאָדָ֗ם עָפָר֙ מִן־ הָ֣אֲדָמָ֔ה וַיִּפַּ֥ח בְּאַפָּ֖יו נִשְׁמַ֣ת חַיִּ֑ים וַֽיְהִ֥י הָֽאָדָ֖ם לְנֶ֥פֶשׁ חַיָּֽה׃ הָֽאָדָ֗ם= ha adam = τον άνθρωπο
Γεν. 2:15: וַיִּקַּ֛ח יְהוָ֥ה אֱלֹהִ֖ים אֶת־ הָֽאָדָ֑ם וַיַּנִּחֵ֣הוּ בְגַן־ עֵ֔דֶן לְעָבְדָ֖הּ וּלְשָׁמְרָֽהּ׃ הָֽאָדָ֗ם= ha adam = τον άνθρωπο
Γεν. 2:23: וַיֹּאמֶר֮ הָֽאָדָם֒ זֹ֣את הַפַּ֗עַם עֶ֚צֶם מֵֽעֲצָמַ֔י וּבָשָׂ֖ר מִבְּשָׂרִ֑י לְזֹאת֙ יִקָּרֵ֣א אִשָּׁ֔ה כִּ֥י מֵאִ֖ישׁ לֻֽקֳחָה־ זֹּֽאת׃ הָֽאָדָם֒= ο άνθρωπος/Αδάμ (είπεν).3
Καταλυτική είναι η ερμηνευτική αυθεντία του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης:
«Ευθύς αμέσως πρέπει να τονίσουμε ότι ο άγιος Γρηγόριος μολονότι στο θεολογικό του σύστημα δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στη βιβλική φράση «κατ’ εικόνα Θεού» με την οποία δηλώνει την οντολογική δομή του ανθρώπου, αυτό δηλαδή που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε, (πάντοτε όμως με σχετική έννοια) «φυσικό άνθρωπο», δεν αντιδιαστέλλει το «κατ’ εικόνα» από το «καθ’ ομοίωσιν», αυτό δηλαδή που θα έλεγε κανείς «υπερφυσικό άνθρωπο». Γιατί θεωρεί αυτά τα δύο ως τις δυο πλευρές του ίδιου νομίσματος. Και για να χρησιμοποιήσω δική του λέξη, που εκφράζει αυτά τα δυο δεδομένα, το κατ’ εικόνα είναι «αρχηγικώτερον» από το καθ’ ομοίωσιν. Εμφανίζεται δηλαδή χρονικά πρώτα μεν το κατ’ εικόνα, και ακολουθεί ως δεύτερο το καθ’ ομοίωσιν, το οποίο υπάρχει εν σπέρματι και εν δυνάμει στο πρώτο.
Δημιουργημένος ο άνθρωπος κατ’ εικόνα Θεού είχε όλα εκείνα τα γνωρίσματα που τον αναδεικνύουν ομοίωμα του αρχέτυπου. Όσα ο Θεός έχει «φύσει», αυτά και «μετέδωκε» στον άνθρωπο– την απάθεια, την καθαρότητα, την αφθαρσία, τη μακαριότητα, το λογικό και την ελευθερία. Γιατί μόνον έτσι, με την ύπαρξη των γνωρισμάτων αυτών «διασώζεται ο της εικόνος λόγος», επειδή, στην περίπτωση που θα έλειπε κάποιο από τα στοιχεία αυτά, θα έπαυε να υπάρχει η ομοιότητα τού αντιγράφου προς το αρχέτυπο» (ΒΕΠ. 65Α, 47). 4
Αλλά και ο Ιερός Χρυσόστομος αποκλείει κάθε παρανόηση ή παρερμηνεία των αποσπασμάτων της Γενέσεως λέγοντας τα εξής:
«Και μη σε παραξενεύει, αγαπητέ, αυτό που ελέχθη. Διότι τέτοια ήτο η συνήθεια εις όλους τους προφήτας, να ομιλούν δι’ εκείνα, που δεν υπήρξαν ποτέ, ως υπαρκτά. […] Εκείνο που εδήλωσεν ασαφώς προηγουμένως, ειπών, “και ας εξουσιάζουν”, και εδώ είπε σαφέστερα · και αυτό όμως μας το εδίδαξεν ασαφώς, διότι χωρίς να μας αναφέρει μέχρι τώρα δια την δημιουργίαν της γυναικός, ούτε να είπη, από που εδημιουργήθει η γυναίκα, λέγει, “έκαμεν ένα άρρεν και ένα θήλυ”. Είδες πώς διηγήθει ως υπαρκτόν εκείνο, που δεν υπήρχε μέχρι τότε; Διότι έχουν τέτοιο χάρισμα τα πνευματικά μάτια» (Ι. Χρυσόστομος, ΕΠΕ 2,251-255).
Επιμέλεια για το «Αντιαιρετικόν Εγκόλπιον» Κώστας Ναυπλιώτης
1 Αφορμή για αυτό το άρθρο στάθηκε ο διάλογος μεταξύ αναγνωστών που έλαβε χώρα σε σχετική ανάρτηση του ιστολογίου μας.
2 Σχόλιο του ΙΚ στο ιστολόγιο.
3 Σχόλιο του Ανέστη Καλλίνικου στο ίδιο θέμα.
4 «Μυστική θεολογία», (Η περί ανθρώπου διδασκαλία). Εκδόσεις Επέκταση, Αρχιμ. Παγκρατίου Μπρούσαλη.