π. Στέφανος Στεφόπουλος
Συχνά ακούμε οι κληρικοί την ερώτηση από τους πιστούς “πότε έχει Λειτουργία;” ή “λειτουργεί σήμερα η Εκκλησία;” υπονοώντας το χρόνο έναρξης της Θείας Λειτουργίας. Είναι όμως μια αδόκιμη έκφραση που δεν ταιριάζει στην περίπτωση αυτή αφού γνωρίζουμε πολύ καλά ότι όταν μιλούμε για τα του Θεού πάντα χρησιμοποιούμε διαφορετικό τρόπο για να εκφραστούμε απ’ ότι για όλα τα υπόλοιπα πράγματα για να δείξουμε τον σεβασμό μας. Δράττομαι λοιπόν της ευκαιρίας να γράψω λίγα για τις ακολουθίες της Εκκλησίας μας οι οποίες τελούνται καθημερινώς.
Κατ’ αρχάς, δεν είναι σωστό να χρησιμοποιούμε τη λέξη “λειτουργία” όταν αναφερόμαστε στο Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Πάντα λέμε “Θεία Λειτουργία” ή “Θεία Ευχαριστία” μιας και η λέξη “λειτουργία” σκέτη υποβιβάζει την Εκκλησία σε επίπεδο Τραπέζης ή άλλου Δημόσιου Οργανισμού! Το αυτό ισχύει και για την Θεία Κοινωνία που μερικοί τη λένε απλώς “ευχαριστία” ή “μετάληψη” ή και “μεταλαβιά” -στην επαρχία κυρίως. Κι εδώ ισχύει το ίδιο με την “Θεία Ευχαριστία”. Λέμε “Θεία Κοινωνία” ή “Θεία Μετάληψη”. Κατόπιν, πολλοί αδελφοί μας δεν γνωρίζουν πώς να αποκαλέσουν ένα κληρικό. Έτσι, πολλές φορές ακούμε το ιλαρό -“Κύριε Πάτερ”! Τους κληρικούς δεν τους αποκαλούμε “κύριε” αφού αυτό που ταιριάζει εδώ είναι το “πάτερ”. Αν δε αναφέρουμε και το προσωπικό όνομα του καθενός, συνηθίζουμε να λέμε “πατέρα Νικόλαε”, “πατέρα Δημήτριε” κ.λ.π. Διαφορετικά αποκαλείται ένας Επίσκοπος. Στην περίπτωση αυτή δεν χρησιμοποιούμε το μικρό του όνομα όπως στους ιερείς, αλλά αυτό που προσιδιάζει στον τίτλο του, όπως “Θεοφιλέστατε”, “Σεβασμιώτατε”, “Πανιερώτατε”. Τον εκάστοτε Αρχιεπίσκοπο δε, αποκαλούμε “Μακαριώτατε”. Κάποια άλλη φορά καλό θα ήταν να γίνει μια αναφορά στο θέμα αυτό μιας και οι περισσότεροι από τους λαϊκούς δεν γνωρίζουν σχετικά.
Επιστρέφοντας στο θέμα των ιερών ακολουθιών, είναι πολλοί αυτοί που λένε ότι η Εκκλησία έχει λειτουργία βλέποντας τον Εσπερινό ή μια καθημερινή Παράκληση. Ας έχουμε λοιπόν υπ’ όψη μας πως άλλο είναι ο Εσπερινός, άλλο ο Όρθρος, άλλο το Απόδειπνο, άλλο το Μεσονυκτικό και άλλο οι Ώρες. Ο Εσπερινός τελείται το απόγευμα και τιμά τον Άγιο που εορτάζει την άλλη μέρα. Για παράδειγμα, στις 28 Ιουνίου το απόγευμα τελείται ο Εσπερινός της Συνάξεως των Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου (29 Ιουνίου).
Το Απόδειπνο γίνεται στο τέλος της ημέρας μετά τον Εσπερινό και μάλιστα, όπως το δηλώνει και η ίδια η λέξη, μετά το δείπνο. Το Απόδειπνο πρέπει να τελείται από όλους τους πιστούς καθώς είναι η ακολουθία προ του ύπνου που ουσιαστικά προσφέρει ευχαριστία και δοξολογία στο Θεό για την ημέρα που διανύσαμε και δέηση για ανάπαυση κατά τη νύχτα που ακολουθεί. Το Απόδειπνο διακρίνεται σε Μεγάλο που τελείται κατά τη διάρκεια της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής, και σε Μικρό που τελείται όλο τον υπόλοιπο χρόνο. Περιέχει υπέροχες προσευχές μεταξύ των οποίων και η προσευχή στον Άγγελό μας που ζητά την προστασία του από τα νυκτερινά βέλη του Πονηρού!
Ακολουθεί η ακολουθία του Μεσονυκτικού που στις μέρες μας έχει ατονήσει και πλέον τελείται ανελλιπώς μόνο στα μοναστήρια μας και κατ’ οίκον από λίγους πιστούς που επιμένουν-πολύ σωστά- να “εκμεταλλεύονται” το χρόνο του 24ώρου. Αυτή η ακολουθία είναι σημαντική γιατί συνδέεται με τη Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου μας Ιησού Χριστού. Κατ’ αρχάς, πρέπει να μην ξεχνάμε ότι ο Λυτρωτής μας ανέστη εκ του τάφου “οψέ Σαββάτων” δηλαδή κατά τα μεσάνυχτα! Έπειτα, η ώρα της Δευτέρας Παρουσίας του Κυρίου συνδέεται με τα μεσάνυκτα. Ο Κύριος συνιστούσε στους Μαθητές του να αγρυπνούν και να προσεύχονται γιατί δεν γνωρίζουν ποια ώρα θα έλθει “οψέ, ή μεσονυκτίου ή αλεκτοροφωνίας”. Αλλά και την παραβολή των δέκα παρθένων όταν σχολιάζουν οι Απόστολοι τονίζουν ότι ο Κύριος έρχεται “ως κλέπτης εν νυκτί” (δηλαδή όπως οι κλέφτες έτσι κι Αυτός θα έρθει νύκτα και “μακάριος ο δούλος ον ευρήσει γρηγορούντα”!).
Όταν ξημερώνει είναι ώρα για τον Όρθρο κατά τον οποίο δοξολογούμε τον Θεό που μας αξίωσε να διανύσουμε την προηγούμενη νύχτα και τιμούμε και τον Άγιο ή το άγιο γεγονός της ημέρας. Η διάρκειά του ποικίλλει και στα μοναστήρια συχνά φτάνει τις 4 ώρες περίπου. Ο Όρθρος αρχίζει με τον Εξάψαλμο, δηλαδή τους συγκεκριμένους 6 Ψαλμούς από το βιβλίο της Εκκλησίας που λέγεται Ψαλτήριο. Πρέπει να παρακολουθούμε τον Εξάψαλμο ακούνητοι και αμίλητοι αφού παριστάνει το χρόνο της μελλούσης Κρίσεως, ενώπιον του φοβερού θρόνου του Κυρίου. Μάλιστα, κατά την Παράδοση της Εκκλησίας μας πολλά από τα λόγια αυτά θα ακουστούν “εν εκείνη τη ημέρα”!
Τέλος, διαβάζονται οι Ώρες, α’, γ’, στ’, θ’ (η θ’ διαβάζεται πάντα προ του Εσπερινού) που κατά τις εορτές των Χριστουγέννων, Θεοφανείων και Μ. Παρασκευής γίνονται μεγάλες σε διάρκεια, σε περιεχόμενο (εορταστικές και δογματικές) και ονομάζονται Μεγάλες Ώρες.
* Κείμενο δημοσιευμένο στην εφημερίδα των Βορείων Προαστίων «Αμαρυσία»